نتیجهگیری و جمعبندی
از نظر شرعی انسان نباید به مسلمان سوء ظن داشته باشد و فکر کند که او بر خلاف دستورات اسلام، عمل و حرکت میکند. این مطلب را به این خاطر عرض میکنم چون میبینم و میشنوم بعضی افراد ایرادهایی به بزرگان و امثال آقای بروجردی میگیرند؛ این سوء ظنها صحیح نیست. اگر بگوییم آقای بروجردی در این مورد پنجاه درصد اشتباه داشت، از آن طرف پنجاه درصد هم اشتباه و خطا به فدائیان اسلام برمیگردد؛ یعنی مجموع عملکرد آنان به شکلی بود که موجب شد آقا نظر منفی به آنان داشته باشند. البته بعضی اطرافیان بیت آقا هم در این میان بیتقصیر نبودند. آنان در محضر آقا چیزهایی میگفتند و مدارک و شواهدی میآوردند که نظر آقا را نسبت به فدائیان پایین آوردند.
به علاوه در زمان آقای بروجردی زمینهای برای پیاده شدن افکار انقلابی فدائیان وجود نداشت. بنابراین ما نباید امروز که در فضای انقلابی زندگی میکنیم ـ همه طلسمها و طاغوتها شکسته و فراری شدهاند ـ فقط حضرت امام را مجوز قرار بدهیم و بگوییم فقط ایشان محور حق است و هر کس اینطور نیست، باطل میباشد. نه، محورهای دیگری هم هستند که در ظرف و زمان خودشان حق هستند؛ مثل مرحوم شیخ عبدالکریم حائری که با سکوت خویش بر رضاخان غالب شد. از
کتابپرتو آفتاب: خاطرات حضرت آیت الله حاج شیخ علی عراقچیصفحه 152
رضاخان نقل میکنند که میگفت:
... من همه را گرفتم، همه را نابود کردم، سران عشایر، گردن کلفتها و هر کس که نفسکش بود را سر جایش نشاندم ولی بالاخره آن طوری که میخواستم از عهده این تنبان سفیدها برنیامدم و سکوت این شیخ مرا خسته کرد... .
در مورد مرحوم آقای بروجردی هم اینطور بود. شرایط زمانی اجازه نمیداد که ایشان اقدام و حرکت بکند و به خواستههای فدائیان اسلام جواب مثبت بدهد. منظور این که عملکرد علمای بزرگ با هم متفاوت است ولی هیچ منافاتی با یکدیگر ندارد. مانند سیره ائمه اطهار که محوریت امیرالمؤمنین علیه السلام و بیعت ایشان با خلفای وقت با محوریت امام حسن و امام حسین علیهما السلام خیلی تفاوت داشت. بنابراین هرگز نمیتوان تنها امام حسین علیه السلام را محور قرار داد و به امام صادق علیه السلام اشکال گرفت، با اینکه منصور از یزید دست کمی نداشت. اینکه یکی را محور قرار بدهیم و بقیه را باطل بدانیم، جنبه علمی ندارد، حضرت امام نیز این نگرش را قبول نداشتند. ایشان برای آقای بروجردی احترام قائل بودند، حتی در اوج قدرت و رهبری خویش بعضی از امور را به آقای گلپایگانی ارجاع میدادند. اینکه تنها امام را محور بدانیم و بقیه را بکوبیم برای اسلام و انقلاب و حفظ خط امام، مُضر است. باید اسلامی و شرعی حرکت کنیم. پس در این جریان اگر مرحوم آقای بروجردی اشتباه هم کرده باشد، عیب نیست، چون همه اشتباه میکنند؛ به علاوه میتوان گفت که اصلاً اشتباه هم نبوده است و با توجه به زمان خود، موضع درستی انتخاب کرد.
کتابپرتو آفتاب: خاطرات حضرت آیت الله حاج شیخ علی عراقچیصفحه 153
کتابپرتو آفتاب: خاطرات حضرت آیت الله حاج شیخ علی عراقچیصفحه 154