فصل اول: اسلام، دین سیاست
اسلام، دین عبادت و سیاست
اسلام بزرگ، دین توحید و شکنندۀ شرک و کفر و بت پرستیها و خودپرستیهاست.
دین فطرت و رهایی بخش از قید و بندهای طبیعت و وسواس شیاطین جنّ و اِنس در نهان و ظاهر است و دینِ سیاستِ مُدُن و راهنمای صراط مستقیمِ لاشرقیه و لاغَربیه است. دینی است که عباداتش توأم با سیاست، و سیاستش عبادت است.(1)
7 / 7 / 58
* * *
اسلام دارای نظام اجتماعی و اقتصادی
مذهب اسلام از هنگام ظهورش متعرض نظامهای حاکم در جامعه بوده و خود دارای سیستم و نظام خاص اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی بوده است که برای تمامی ابعاد و شئون زندگی فردی و اجتماعی قوانین خاصی وضع کرده است و جز آن را برای سعادت جامعه نمی پذیرد. مذهب اسلام همزمان با اینکه به انسان می گوید که خدا را عبادت کن و چگونه عبادت کن؛ به او می گوید چگونه زندگی کن و روابط خود را با سایر انسانها باید چگونه تنظیم کنی، و حتی
کتابحکومت اسلامی و ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 3
جامعۀ اسلامی با سایر جوامع باید چگونه روابطی را برقرار نماید. هیچ حرکت و عملی از فرد و یا جامعه نیست مگر اینکه مذهب اسلام برای آن حکمی مقرر داشته است.(2)
18 / 10 / 57
* * *
اسلام دربردارندۀ احکام فردی و اجتماعی
اسلام برنامۀ زندگی دارد؛ اسلام برنامۀ حکومت دارد؛ اسلام قریب پانصد سال ـ تقریباً یا بیشتر ـ حکومت کرده است؛ سلطنت کرده است؛ با اینکه احکام اسلام در آن وقت باز آنطور اجرا نشده است که باید اجرا بشود لکن همان نیمۀ اجرا شده اش ممالک بزرگی را، وسیعی را، اداره کرده است با عزت و شوکت از همۀ جهات، از همۀ کیفیات. اسلام مثل سایر ادیانی که حالا در دست است ـ شاید آنها هم در وقت خودش اینطور بوده اند لکن سایر ادیانی که حالا در دست است، خصوصاً مسیحیت که هیچ ندارد جز چند کلمۀ اخلاقی و راجع به تدبیر مُدُن و راجع به سیاست مدن و راجع به کشورها و راجع به ادارۀ کشورها برنامه ندارد ـ گمان نشود که اسلام هم مثل آنها برنامه ندارد. اسلام از قبل از تولد انسان شالودۀ حیات فردی را ریخته است تا آن وقت که در عائله زندگی می کند، شالودۀ اجتماع عائله ای را ریخته است و تکلیف معین فرموده است تا آن وقت که در تعلیم وارد می شود، تا آن وقت که در اجتماع وارد می شود، تا آن وقت که روابطش با سایر ممالک و سایر دوَل و سایر ملل هست. تمام اینها برنامه دارد، تمام اینها تکلیف دارد در شرع مطهر. اینطور نیست که فقط دعا و زیارت است؛ فقط نماز و دعا و زیارتْ احکام اسلام نیست؛ این یک باب از احکام اسلام است. دعا و زیارت یک باب از ابواب اسلام است لکن سیاست دارد اسلام؛ ادارۀ مملکتی دارد اسلام؛
کتابحکومت اسلامی و ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 4
ممالک بزرگ را اداره می کند اسلام.(3)
23 / 8 / 44
* * *
اسلام، جامع جهات مادی و معنوی
اسلام برای نجات بشر آمده است؛ چنانکه حضرت مسیح برای نجات بشر آمده بود، و سایر انبیا برای نجات بشر آمده بودند. اسلام علاوه بر اینکه بشر را در روحیات غنی می کند، در مادیات [هم] غنی می کند. اسلام دین سیاست است قبل از اینکه دین معنویات باشد. اسلام همان طوری که به معنویات نظر دارد و همان طوری که به روحیات نظر دارد و تربیت دینی می کند و تربیت نفسانی می کند و تهذیب نفس می کند، همان طور [هم] به مادیات نظر دارد و مردم را تربیت می کند در عالم که چطور از مادیات استفاده کنند و چه نظر داشته باشند در مادیات. اسلام مادیات را همچو تعدیل می کند که به الهیات منجر می شود. اسلام در مادیات به نظر الهیات نظر می کند، و در الهیات به نظر مادیات نظر می کند. اسلام جامع مابین همۀ جهات است.(4)
13 / 1 / 58
* * *
جامعیت احکام اسلام
اسلام یک چیزی نیست که برای یک طرف، قضیه را فکر کرده باشد. اسلام در همۀ اطراف قضایا حکم دارد. تمام قضایای مربوط به دنیا، مربوط به سیاست، مربوط به اجتماع، مربوط به اقتصاد، تمام قضایای مربوط به آن طرف قضیه که اهل دنیا از آن بی اطلاعند. ادیان توحیدی آمده اند برای اینکه هر دو طرف قضیه را نگاه بکنند و طرح بدهند. نسبت به هر دو طرف قضیه آنها حکم دارند، طرح دارند. اینطور نیست که یا این طرف را، و از آن طرف غافل باشند؛ یا آن طرف را، و از
کتابحکومت اسلامی و ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 5
این طرف غافل باشند. نه، آن طرف هم نظر دارند؛ این طرف هم نظر دارند. خصوصاً اسلام که از همۀ ادیان بیشتر در این معنا پافشاری دارد که همۀ احکامش یک احکام مخلوط به سیاست است؛ دست به گردن است احکام... نمازش مخلوط به سیاست است؛ حَجش مخلوط به سیاست است؛ زکاتش سیاست است، ادارۀ مملکت است؛ خُمْسَش برای ادارۀ مملکت است.(5)
26 / 6 / 58
* * *
توجه به ابعاد انسان در اسلام
اسلام ـ اگر مطالعاتی دارید و ان شاءالله دارید در اسلام و در قرآن ـ اسلام فقط عبادت نیست؛ فقط تعلیم و تعلم عبادی و امثال اینها نیست. اسلامْ سیاست است. اسلام از سیاست دور نیست. اسلام، یک مملکت، یک حکومت بزرگ به وجود آورده است؛ یک مملکت بزرگ به وجود آورده است. اسلام یک رژیم است، یک رژیم سیاسی است. منتها سایر رژیمها از بسیاری از امور غافل بودند، و اسلام از هیچ چیز غافل نیست. یعنی اسلام انسان را تربیت می کند به همۀ ابعادی که انسان دارد: بُعد مادی دارد راجع به بُعد مادی تصرفاتی دارد، بُعد معنوی دارد راجع به معنویات صحبت دارد. بالاتر از آن دارد؛ بالاتر از این صحبت دارد: یعنی از آن وقتی که ازدواج حاصل نشده بین پدر و مادر، اسلام برای ساختن انسان دستور دارد چه زنی را انتخاب کند، چه مردی را آن زن انتخاب کند، وضع اخلاقی اش چه جور باشد، وضع دیانتش چه جور باشد. یک نفر زارع وقتی می خواهد یک زراعتی بکند و یک تخمی را در یک زمینی کشت بکند، این زمین را باید ملاحظه بکند، آن چیزهایی که موجب تربیت این است باید ملاحظه بکند، این چیزهایی که وقتی ظهور پیدا کرد،
کتابحکومت اسلامی و ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 6
باید آنها را ملاحظه کند که چه چیز مفید با این است، چه چیزهایی مخالف با این است، از آن رد بکند؛ باید همین طور مواظبت کند تا وقتی که رشد کرد و به ثمر رسید.(6)
30 / 11 / 57
* * *
نسبت بین آیات عبادی و اجتماعی
برای اینکه کمی معلوم شود فرق میان اسلام و آنچه به عنوان اسلام معرفی می شود تا چه حد است، شما را توجه می دهم به تفاوتی که میان «قرآن» و کتب حدیث، با رساله های عملیه هست: قرآن و کتابهای حدیث، که منابع احکام و دستورات اسلام است، با رساله های عملیه، که توسط مجتهدین عصر و مراجع نوشته می شود، از لحاظ جامعیت و اثری که در زندگانی اجتماعی می تواند داشته باشد، بکلی تفاوت دارد. نسبت اجتماعیات قرآن با آیات عبادی آن، از نسبت صد به یک هم بیشتر است! از یک دوره کتاب حدیث که حدود پنجاه کتاب است و همۀ احکام اسلام را در بر دارد، سه ـ چهار کتاب مربوط به عبادات و وظایف انسان نسبت به پروردگار است؛ مقداری از احکام هم مربوط به اخلاقیات است؛ بقیه همه مربوط به اجتماعیات، اقتصادیات، حقوق و سیاست و تدبیر جامعه است.(7)
* * *
مباحث اجتماعی و سیاسی در حدیث و فقه
آنقدر آیه و روایت که در سیاست وارد شده است، در عبادات وارد نشده است. شما پنجاه و چند کتاب فقه را ملاحظه می کنید، هفت ـ هشت تا کتابی است که مربوط به عبادات است، باقی اش مربوط به سیاسات و اجتماعیات و معاشرات و اینطور چیزهاست. ما همۀ آنها
کتابحکومت اسلامی و ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 7
را گذاشتیم کنار و یک بُعد را، یک بعد ضعیفش را گرفتیم. اسلام را همچو بد معرفی کرده اند به ما که ما هم باورمان آمده است که اسلام [را] به سیاست چه! سیاست مال قیصر و محراب مال آخوند! ـ محراب هم نمی گذارند برای ما باشد ـ اسلام دین سیاست است؛ حکومت دارد. شما بخشنامۀ حضرت امیر و کتاب حضرت امیر به مالک اشتررا بخوانید ببینید چیست. دستورهای پیغمبر و دستورهای امام علیه السلام ـ در جنگها و در سیاسات ببینید چه دارد. این ذخایر‌را ما‌داریم، عُرضۀ استفاده اش را نداریم. ذخیره موجود است،همه چیز داریم، عُرضۀ استفاده نداریم. مثل اینکه ایران همه چیز دارد‌اما می دهند او را به غیر. ما کتاب و سنتمان غنی است، همه‌چیز در آن‌هست لکن بد معرفی کردند به ما؛ یعنی کارشناسها.(8)
14 / 11 / 57
* * *
قرآن و سنّت دربردارندۀ همۀ نیازها
احکام شرع حاوی قوانین و مقررات متنوعی است که یک نظام کلی اجتماعی را می سازد. در این نظام حقوقی هرچه بشر نیاز دارد فراهم آمده است: از طرز معاشرت با همسایه و اولاد و عشیره و قوم و خویش و همشهری و امور خصوصی و زندگی زناشویی گرفته تا مقررات مربوط به جنگ و صلح و مراوده با سایر ملل؛ از قوانین جزایی تا حقوق تجارت و صنعت و کشاورزی. برای قبل از انجام نکاح و انعقاد نطفه قانون دارد و دستور می دهد که نکاح چگونه صورت بگیرد، و خوراک انسان در آن هنگام یا موقع انعقاد نطفه چه باشد، در دورۀ شیرخوارگی چه وظایفی بر عهدۀ پدر و مادر است و
کتابحکومت اسلامی و ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 8
بچه چگونه باید تربیت شود، و سلوک مرد و زن با همدیگر و با فرزندان چه گونه باشد. برای همۀ این مراحل دستور و قانون دارد تا انسان تربیت کند ـ انسان کامل و فاضل، ـ انسانی که قانون متحرک و مجسم است و مجری داوطلب و خودکار قانون است. معلوم است که اسلام تا چه حد به حکومت و روابط سیاسی و اقتصادی جامعه اهتمام می ورزد تا همۀ شرایط به خدمت تربیت انسان مهذب و با فضیلت در آید. قرآن مجید و سنت، شامل همۀ دستورات و احکامی است که بشر برای سعادت و کمال خود احتیاج دارد. در کافی فصلی است به عنوان «تمام احتیاجات مردم در کتاب و سنت بیان شده است»، و «کتاب» یعنی قرآن، «تِبیانُ کُلِّ شی ءٍ» است، روشنگر همه چیز و همۀ امور است. امام سوگند یاد می کند (طبق روایات) که تمام آنچه ملت احتیاج دارد در کتاب و سنت هست، و در این شکی نیست.(9)
* * *
اجتماعات عبادی و سیاسی در اسلام
این مواقفی که در اسلام هست مثل عید فطر، عید اضحیٰ، قربان، و حج ـ مواقف حج ـ نماز جمعه، جماعات که در شب و روز انجام می گیرد، این مواقف جنبه های عبادی دارد، و جنبه های سیاسی و اجتماعی هم دارد؛ یعنی جنبۀ عبادی اش در جنبه سیاسی اش ـ اینها ـ مُدْغَمند، مُنْضَم به همند. دیانت اسلام یک دیانت عبادیِ تنها نیست و فقط وظیفۀ بین عبد و خدایِ تبارک و تعالی، وظیفۀ روحانی تنها نیست؛ و همین طور یک مذهب و دیانت سیاسی تنها نیست؛ عبادی
کتابحکومت اسلامی و ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 9
است و سیاسی. سیاستش در عباداتْ مُدْغَم است و عبادتش در سیاسات مدغم است. یعنی همان جنبۀ عبادی یک جنبۀ سیاسی دارد. همین اجتماع در اعیاد برای نماز، این عبادت است لکن آن اجتماع خودش جنبۀ سیاست دارد.(10)
20 / 8 / 57
* * *
ابعاد سیاسی جمعه و حج
اسلام دین سیاست است، دینی است که در احکام او، در مواقف او، سیاست به‌وضوح دیده می شود. در هر روز اجتماعات در تمام مساجد کشورهای اسلامی، از شهرستانها گرفته است تا دهات و قُرا و قصبات، روزی چند مرتبه اجتماع برای جماعت، و برای اینکه مسلمین در هر بلدی، در هر قصبه ای، از احوال خودشان مطلع بشوند؛ از حال مستضعفین اطلاع پیدا بکنند. و در هر هفته یک اجتماع بزرگ از همه، در یک محل. و نماز جمعه؛ که مشتمل [بر ]دو خطبه است، که در آن خطبتین باید مسائل روز، احتیاجات کشور، احتیاجات منطقه و جهات سیاسی، جهات اجتماعی، جهات اقتصادی طرح بشود، و مردم مطلع بشوند بر این مسائل. و در هر سال دو عید، که در آن دو عید مجتمع بشوند و دو خطبه در آن عید در آن نماز هست. در نماز عید دو خطبه هست؛ که آن دو خطبه هم باید بعد از حمد و بعد از صلوات بر پیغمبر اکرم و ائمه ـ علیهم السلام ـ جهات سیاسی، جهات اجتماعی، جهات اقتصادی، احتیاجاتی که کشور دارد، احتیاجاتی که منطقه دارد در آنها طرح بشود و خطبا مردم را آگاه کنند از مسائل. و از همه بالاتر، در هر سال یک مرتبه اجتماع در حج، که از همۀ بلاد اسلامی اشخاصی که مستطیع هستند واجب شده است بر آنها که مجتمع بشوند، و باید در آنجا مسائل اسلام، در آن مواقفی که
کتابحکومت اسلامی و ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 10
در حج هست، در عرفات، بخصوص در مِنٰی و بعد در خود مکۀ مکرمه، و بعد در حرم رسول اکرم، این مواقفی که در آنجا هست، در آنجا مردم مطلع بشوند از اوضاع مملکت و از اوضاع تمام کشورهای اسلامی، و در آنجا بالحقیقه یک مجلس عالی است و یک اجتماع عالی برای بررسی به تمام اوضاع تمام کشورهای اسلامی. پس، مطلب این است؛ هر روز در محله ها اجتماع و رسیدگی به اوضاع شهر و محله، در هر هفته اجتماع بزرگ در شهرها و در جاهایی که شرایط نماز محقَّق است، برای بررسی به اوضاع شهرستان؛ و بالاتر، اوضاع تمام کشور. و در هر سال باز دو اجتماع بزرگ است برای بررسی به اوضاع کشورها، و در هر سال یک اجتماع بسیار بزرگ از تمام ممالک اسلامی برای حج ؛ و آن مواقفی که در حج هست، اجتماعات در آنجا برای رسیدگی به اوضاع تمام کشورهای اسلامی، تمام اینها مسائل سیاسی هست و مسائلی است که باید مسلمین به آن توجه داشته باشند.(11)
2 / 6 / 58
* * *
کتابحکومت اسلامی و ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 11