منشأ اختلاف نفوس در گرایش به خیر و شر

‏‏منشأ اختلاف نفوس در گرایش به خیر و شر‏

‏‏ ‏

‏‏خاستگاه اوّل‏

‏‏خاستگاه دوم‏

‏‏خاستگاه سوم‏

‏‏اعلم ان منشأ اختلاف نفوس الانسان فی الحنین الی الخیرات او‏‎ ‎‏الشرور والمیل الی موجبات السعادة او الشقاوة امور کثیرة نذکر‏‎ ‎‏مهماتها.‏

‏‏ ‏

‏
‏‎

‏‏     ‏‏منها اختلافها فی نفسها و منشأ اختلافها اختلاف الافاضة علی‏‎ ‎‏المواد المستعدة لها.‏

‏‏     و منشأ اختلاف المواد ای النطف التی تستعد بقبول الصورة‏‎ ‎‏الانسانیة ان النطف تحصل من الاغذیة الخارجیة بعد عمل القوی‏‎ ‎‏فیها اعمالها فتفرز القوة المولدة من فضول الاغذیة اجزاء لتولید‏‎ ‎‏المثل هی فی الحیوان النطفة و لما کانت الاغذیة مختلفة نهایة‏‎ ‎‏الاختلاف فی اللطافة والکثافة والصفا والکدورة فلا محالة تختلف‏‎ ‎‏النطف الحاصلة منها فیها فاذا حصلت النطفة من اغذیة، لطیفة‏‎ ‎‏صافیة یکون لها استعداد خاص لقبول الصورة غیر ما للمواد الکثیفة‏‎ ‎‏الکدرة او المختلطة من اللطیفة الکثیفة.‏

‏‏     ولا یخفی علیک ان للاختلاط والتمزیج انواعاً کثیرة لا یحیط بها‏‎ ‎‏الا الله تعالی و قد عرفت آنفاً ان الافاضات علی المواد انما هی علی‏‎ ‎‏مقدار استعداداتها لایتعداها ولا یمکن ذلک کما لا یمکن قصور‏‎ ‎‏الافاضة علیها...‏

‏‏     ‏‏و منها: شموخ الاصلاب و عدمه و طهارة الارحام و عدمها فان‏‎ ‎‏لهما دخالة کاملة فی اختلاف الاستعدادات والافاضات و قد اشار‏‎ ‎‏الی ما ذکر فی زیارة سیدنا ابی عبدالله الحسین ـ صلوات الله علیه ـ‏‎ ‎‏حیث تقول: اشهـد انـک کنـت نـوراً فـی الاصـلاب الشامخـة‏‎ ‎‏والارحـام المطهـرة فسمـی النطفـة لکـمال لطـافتهـا و صفـائهـا‏‎ ‎‏نـوراً...‏

‏‏     ‏‏و منها مراعات آداب النکاح والمقاربة و اوقاتها و مراعات آداب‏‎ ‎‏زمان الحمل والرضاع و انتخاب الزوجة والمرضعة الی غیر ذلک‏‎ ‎‏مما له دخالة کاملة فی مزاج بدن الطفل و روحه.‏

‏‏     کما ان للمحیط والمربی والمعلم والصاحب والمعاشر والعلوم‏‎ ‎‏المختلفة الی غیر ذلک مما یعسر حصرها و یطول ذکرها تأثیرات‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏عجیبة مشاهدة.‏‎[1]‎‏(53)‏

‏‏*  *  *‏

‏‎

• . بدان که منشأ تفاوت و اختلاف نفوس انسانها در اشتیاق به خوبیها و یا بدیها گرایش به موجبات سعادت یا شقاوت امور فراوانی است که مهمترین آنها را یادآور می شویم.     یکی تفاوت خود نفوس انسانهاست. و منشأ این تفاوت اختلاف افاضه به مواد مستعدّ پذیرش فیض است و منشأ اختلاف مواد، یعنی نطفه هایی که آمادۀ پذیرش صورتهای انسانی هستند، چنین است که نطفه ها دست پروردۀ غذاهای خارجی پس از عمل قوا در آنهاست. بدین ترتیب که قوّۀ مولّدۀ انسان از باقیماندۀ غذاها (در بدن) اجزایی را برای تولید مثل جدا می نماید که این اجزا در حیوان نطفه نامیده می شود. و از آن جا که غذاها از نظر لطافت و عدم لطافت و صفا و کدورت با یکدیگر نهایت فرق را دارند. ناگزیر نطفه های حاصل از آنها متفاوت خواهند بود. بنابراین چنانچه نطفه از غذاهای لطیف و صاف تولید شده باشد، استعداد خاصّی برای پذیرش صورتی خواهد داشت که متفاوت با آنچه نطفه های حاصل از غذاهای کثیف و کدر و یا نطفه های تولید شده از آمیزۀ غذاهای لطیف و کثیف می پذیرند متفاوت است.     و بر تو پنهان نماند که امتزاج و اختلاط انواع فراوانی دارد که جز خداوند متعال کسی بدان احاطه ندارد، و نیز دانستی که افاضه بر مواد به قدر استعداد آنهاست و از آن حد تجاوز نمی کند و افاضۀ بیش از استعداد، امری محال است، همچنان که کمتر آن نیز محال است.     از دیگر اموری که باعث تفاوت نفوس در گرایش به خوبی و بدی می گردد: بلندی مرتبۀ پشتها و عدم آن، و پاکی یا ناپاکی رحم هاست که این دو در اختلاف استعدادها و افاضات دخالت تمام دارند. و به آن در زیارت سرورمان ابی عبدالله الحسین ـ درود خدا بر او باد ـ اشاره شده است. آنجا که می گویی: «شهادت می دهم که تو نوری بودی در پشتهای بلندمرتبه و رحمهای پاکیزه». و نطفه در اینجا به دلیل نهایت لطافت و صفای آن نور نامیده شده است.     از دیگر امور، رعایت آداب ازدواج و همخوابگی و اوقات آن، و رعایت آداب دوران بارداری و شیر دادن، و گزینش همسر و دایه و دیگر آدابی است که در ترکیب بدن و روح کودک دخالت تمام دارند. همچنان که محیط و مربّی و معلّم و دوست و همنشین و علوم مختلف و دیگر امور ـ که شمارش آن دشوار و ذکر آن طولانی است ـ تأثیرات شگفتی دارند که مشاهده شده است.