کیفیّت جریان خیر و شرّ به دست بندگان
عدم استقلال موجودات در ایجاد
انتساب خیرات به حق و شرور به خلق
از تأمل در مطالب سابقه برای اهلش معلوم می شود کیفیت اجرای حق خیر و شر را به دست مخلوقات، بدون آنکه مستلزم مفاسد
کتابعدل الهی از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 130
جبر شود. و تحقیق آن به طوری که مطلب روشن گردد و اشکالات در باب مرتفع شود محتاج به تفصیل مذاهب و مقدمات کثیره ای است که از ذکر آن در این اوراق معذورم، ولی از اشارۀ اجمالیه ناگزیرم...
بدانکه استقلال موجودی از موجودات در عملی از اعمال ممکن نیست، مگر آنکه فاعل و موجد تمام اعدامی را که جایز است بر معلول سد کند، که اگر موجودی دارای صد شرط باشد در وجود، و علت سد اعدام ممکنۀ از معلول را از ناحیۀ نود و نه شرط بکند و یکی از شرایط به زمین بماند، ممکن نیست که آن علت مستقل در ایجاد آن معلول باشد. پس، استقلال در علیت متوقف بر آن است که آن علت سد جمیع اعدام ممکنۀ بر معلول را بنماید تا معلول را به حد وجوب رساند و موجود کند. و بالضرورة و البرهان معلوم است که در تمام دایرۀ ممکنات، از قاطنین جبروت عظمی و ملکوت علیا تا ساکنین عالم ملک و طبیعت، تمام قوای فعالۀ باطنه و ظاهره، از این شأن و مقام منعزل اند؛ زیرا که اول عدمی که بر معلول جایز است، عدم آن به عدم علت فاعله و مؤثره است، [و] در سلسلۀ ممکنات موجودی نیست که سد عدم معلول را از این جهت بکند، زیرا که این مستلزم انقلاب امکان ذاتی به وجوب ذاتی و خروج ممکن از حدود بقعۀ امکان است. و این در بدیهیت عقل ضروری محال است. پس، معلوم شد که استقلال در ایجاد استقلال در وجود لازم دارد، و این در ممکنات صورت نگیرد. و از این بیان معلوم شد که تفویض در ایجاد و در هیچ شأنی از شؤون وجودیه به هیچیک از موجودات ممکن نیست. و این اختصاص به مکلفین و افعال آنها ندارد، گرچه به حسب کلمات جاریه در افواه متکلمین اختصاص فهمیده می شود، ولی از ابواب متفرقه می توان
کتابعدل الهی از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 131
فهمید عمومیت نزاع را؛ منتها آنکه چون بحث در افعال مکلفین مهم است در طریقۀ اصحاب کلام از این جهت نزاع را در آن طرح کردند. بالجمله، ما کار به نزاع متکلمین نداریم و در صدد جستجو و تحقیق حق هستیم، و معلوم و واضح شد عدم امکان تفویض بر هیچیک از موجودات در هیچ امری از امور...
با آنکه خیرات و شرور هر دو، هم به حق و هم به خلق نسبت داده شود، و هر دو نسبت صحیح است، و از همین جهت فرموده در این حدیث که خیرات و شرور را من اجرا فرمودم به دست بندگان، مع ذلک خیرات منتسب به حق تعالی است بالذات، و به عباد و موجودات منتسب است بالعرض. و شرور به عکس آن، به موجودات دیگر منسوب بالذات است، و به حق تعالی بالعرض منسوب است. و به این معنا اشاره فرموده در حدیث قدسی که می فرماید: «ای پسر آدم من اولی به حسنات تو هستم از تو؛ و تو اولی به سیئات خود هستی از من.» و اشاره به آن در سابق نمودیم و اکنون از ذکر آن صرف نظر می نماییم.(80)
* * *
کتابعدل الهی از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 132