اهمیت تحصیل قلب الهی
اهمیت تلاش برای اصلاح قلب
باید دانست که در اصلاح «قلب» کوشیدن، که صلاح و فساد آن سرمایۀ سعادت و شقاوت است، لازمتر است از تفتیش حقیقت آن نمودن، و اصطلاحات رایجه را درست کردن؛ بلکه بسا شود که انسان به واسطۀ شدت توجه به اصطلاحات و فهم کلمات و غور در اطراف آن از قلب خود بکلی غافل شود و از اصلاح آن باز ماند؛ در مقام شرح حقیقت و ماهیت «قلب» و اصطلاحات حکما و عرفا استادی کامل شود، ولی قلب خودش، نعوذبالله ، از قلوب منکوسه یا مطبوعه باشد؛ مثل کسی که از خواص و آثار ادویۀ مضره و نافعه مطلع باشد و شرح هر یک را خوب بدهد، ولی از ادویۀ مضره احتراز نکند و از مفیده به کار نبرد؛ ناچار چنین شخصی با همۀ علم دواشناسی به هلاکت رسد و این علم موجب نجات او نشود...
علوم مطلقاً عملی هستند، حتی علوم معارف که یک نحوه عملی در آنها نیز هست؛ و اکنون گوییم که علم احوال قلوب و کیفیت صحت و مرض و صلاح و فساد آن از علومی است که صرفاً مقدمۀ عمل و طریق علاج و اصلاح آن است و ادراک و فهم آن از کمالات انسانیه به شمار نیاید. پس، انسان باید عمده توجه و اصل مقصدش اصلاح قلب و اکمال آن باشد تا به کمال سعادت روحانی و درجات
کتاباخلاق: انسان شناسی در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 229
عالیۀ غیبیه نائل شود.(145)
* * *
قلب جوان
قلب جوان لطیف و ساده است و صفایش بیشتر است و واردات آن کمتر و تزاحمات و تراکمات در آن کمتر است؛ پس شدید الانفعال و کثیرالقبول است. بلکه هر خُلق زشت و زیبایی در قلب جوان بهتر داخل شود و شدیدتر و زودتر از آن متأثر و منفعل گردد.(146)
* * *
ارزش عمل قلب الهی
ضَرْبَةُ عَلِیٍّ یَوْمَ الخَنْدَقِ أفْضَلُ مِن کذا...
این ضربه ضربتی بود که از روح امیرالمؤمنین سرچشمه گرفته بود. همۀ ایامی که ضربت می زد فضیلتش بالاتر از همه بود؛ برای اینکه قلب، قلب الهی بود؛ قلبی بود که غیر از خدا در او راه نداشت.(147)
17 / 4 / 58
* * *
حصول به مرتبۀ قلب الهی
اگر صفحۀ قلب به درک شهودی و حضوری، نه به درک علمی و مفهومی، تمام معنی و تمام حقایق عالم غیب را از مرتبۀ ملائکة الله المقرّبین که عقول باشند، و بالاتر از آن که مرتبۀ اسماء و صفات باشد، و بالاتر از آن که مرتبۀ ذات الهی و آخر مرتبۀ وجود باشد، و همین طور مراتب پایین تر از مرتبۀ ملائکة الله المقرّبین که ملائکۀ متوسطین باشند، و پایین تر از آنها که جن و شیاطین باشند، همه را درک کند،
کتاباخلاق: انسان شناسی در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 230
این چنین قلبی دیگر به مقام فنا رسیده است که غایت عقل نظری هم این است.(148)
* * *
روش الهی کردن قلب
باید دانست که اگر در این عالم محبت به حق تعالی و اولیای او پیدا کنیم و طوق اطاعت آن ذات مقدس را بر گردن نهیم و وجهۀ قلب را الهی و ربّانی کنیم، در وقت معاینه عین حقیقت با صورت جمیله بر ما ظاهر گردد. و به عکس، اگر وجهۀ قلب دنیایی شد و از حق منصرف
کتاباخلاق: انسان شناسی در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 231
شد، کم کم ممکن است تخم عداوت حق و اولیا در آن کِشته شود، و در وقت معاینه این عداوت شدت کند و آثار غریبۀ موحشه از آن بروز کند، چنانچه شنیدی.
پس، از مهمات امور مواظبت به این امر است که انسان حالت قلب را الهی کند و وجهۀ آن را به جانب حق و اولیای او و دار کرامت او متوجه کند، و این با تفکر در آلاء و نعمای ذات مقدس و مواظبت به اطاعت و عبادت البته حاصل می شود؛ ولی انسان باید اعتماد بر نفس و اعمال خود نکند، و در هر حال، خصوصاً در خلوات، با تضرع و زاری از حق تعالی بخواهد که محبت خودش را در دلش القا فرماید و قلبش را به نور معرفت و محبتش روشنی بخشد، و محبت دنیا و غیر خودش را از دلش بیرون کند. البته این دعا در اوّل امر بیمغز و محض لقلقۀ لسان است، زیرا که با محبت مفرط به دنیا خواهش زوال آن جداً مشکل است؛ ولی پس از مدتی تفکر و مواظبت و به دل فهماندنِ نتایج حسنۀ محبة الله و نتایج سیئه حب دنیا را، امید است که حقیقت پیدا کند ان شاءالله .(149)
* * *
کتاباخلاق: انسان شناسی در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 232