عرفان، راه وصول به حقیقت

‏‏عرفان، راه وصول ‏‏به حقیقت‏

‏‏ویژگی عرفان، ارائۀ راههای گونه گون وصول‏‎ ‎‏به حقیقت است، که البته مقصد همه آنها‏‎ ‎‏رسیدن به حقیقت است؛ اما در اینکه آیا‏

‏‎ ‎‏نخست باید علم عرفان را آموخت و سپس به عمل آن پرداخت، یا آنکه‏‎ ‎‏عمل را بر علم مقدّم دانست اختلاف نظر است. گروهی به استناد روایتی‏‎ ‎‏که اگر انسان چهل روز تَرک گناه کند و به تهذیب نفس بپردازد، درهای‏‎ ‎‏معرفت به روی او گشاده و چشمه های معرفت بر دل او روان خواهد شد،‏‎ ‎‏لازمۀ معرفت اللّه و سیر و سلوک الی اللّه را پیش از هر چیز، تزکیه نفس و‏‎ ‎‏تهذیب باطن می دانند، و گروهی دیگر، آموختن عرفان را مقدّم‏‎ ‎‏می شمارند و عملی را که مسبوق به علم نباشد بی حاصل می دانند.‏

‏
‏‎

‏‏     ‏‏اِعلم اَیّدک اللّه اَنَّ الوصول الی اللّه سبحانه قسمان، علمیٌّ و عملیٌ و امّا‏‎ ‎‏العملیّ مشروط بالعلمیِّ،‏‎[1]‎‏ راه وصول به حقیقت و سیر الی اللّه دوتاست،‏‎ ‎‏علمی و عملی، و طریق عملی مشروط و منوط به آن است که مقرون به علم و‏‎ ‎‏آگاهی باشد. ‏

‏‏     ‏‏جای انکار نیست که ریاضت کشیدن و نفس را به رنج و سختی‏‎ ‎‏انداختن، خود دارای آثار و خوارق عاداتی است، آنچنان که در کارهای‏‎ ‎‏مرتاضان هندی مشهود است، آنان نفس را مطیع فرمان خود کرده و به‏‎ ‎‏انجام اعمال شگفت آور دست یافته اند؛ اما راهی که اینان برگزیده اند،‏‎ ‎‏در حقیقت بیراهه ای است که به کعبۀ مقصود نمی رسد. در واقع بهره ای‏‎ ‎‏که از ریاضت جسمانی برمی گیرند همان پاداش دنیوی و قدرت بر‏‎ ‎‏پاره ای کارهای خارق عادت است و در سرای جاوید بهره ای ندارند، و‏‎ ‎‏چون هدف اصلی آنان قرب به حضرت حق نیست و برخی از راههایی‏‎ ‎‏که می پیمایند مورد نهی خداوند متعال است، در حقیقت از راه راست و‏‎ ‎‏صراط مستقیم دور افتاده اند؛ اما کسانی که از گناه، به نیت امتثال‏‎ ‎‏اوامر الهی، اجتناب می ورزند ـ که این خود نوعی ریاضت مشروع و‏‎ ‎‏مبارزه با هوای نفس است با گذشت زمان، همان چهل روز که در روایت‏‎ ‎‏آمده، به زلال معرفت دست می یابند و به منزلتی ارتقا می یابند که‏‎ ‎‏انجام امور غیرعادی و شگفت آور در نظر آنان بازیهای کودکانه جلوه‏‎ ‎‏می کند.‏

‏‏     چنانکه از بیان قیصری برمی آید، راه عملی مشروط به علم و معرفت‏
‏‎

‏‏     از این رو، سالک الی اللّه و شیعۀ عارف نمی تواند بی بصیرت و معرفت‏‎ ‎‏به سیر و سلوک بپردازد، و اگر چنین کند بهرۀ او جز عرفان منفی چیزی‏‎ ‎‏نخواهد بود.‏

‏‏     راههای سیر و سلوک هر چند مختلف است، اما مقصد همه آنها یک‏‎ ‎‏حقیقت است، و آن مقصد و مقصود، خداوند است و بس. رهروان‏‎ ‎‏راستین این راهها دریافته اند که یک وجود اصیل و یک حقیقت مطلق بر‏‎ ‎‏همه کائنات حاکم است و هیچ چیز و هیچ کس، جز او، وجود خارجیِ‏‎ ‎‏مستقل ندارد، و همه اشیا حقیقت نما هستند نه حقیقت. این سالکان‏‎ ‎‏صادق در جستجوی آن حقیقت فیاضند که همۀ ذرات عالم رو به آن‏‎ ‎‏دارند، همه موجودات جهان خدا را می جویند و می خوانند و او را به‏‎ ‎‏عظمت می ستایند، و این است مراد از کلام منسوب به پیامبر اکرم‏‎ ‎‏ـ صلی اللّه علیه و آله و سلم که: شمار راهها به سوی خدا، به شمار همه‏‎ ‎‏آفریدگان است،‏‎[2]‎‏ و یا چنانکه امام می فرمایند:‏

‏‏ ‏

‏‏بر هر دیاری بگذری بر هر گروهی بنگری‏‏             ‏‏با صد زبان، با صد بیان، در ذکر او غوغا بود‏‎[3]‎

‏‎ ‎

‏‎

• )) رسائل قیصری؛ ص 5.
• )) الطُّرقُ ِالَی اللّه بِعَدَدِ انفاس الخَلائقِ. (حدیث منسوب به پیامبر(ص) است)؛ (جامع الاسرارو منبع الانوار؛ ص 8، 95، 121).
• )) دیوان امام؛ ص 103.