زندگی عرفانی امام خمینی

‏‏زندگی عرفانی ‏‏امام خمینی‏

‏‏همه ویژگیهای عارف چنانکه گفته شد در‏‎ ‎‏وجود ملکوتی امام متجلی بود. علاوه بر آن،‏‎ ‎‏خصوصیات عرفانی دیگری در وجود‏

‏‎ ‎‏حضرتش  تبلور داشت که به گوشه هایی از آن اشاره می کنم.‏

‏‏     یکی از آن ویژگیها، تقید به ظواهر شرع بود؛ زیرا سالک وقتی به‏‎ ‎‏حقیقت راه یابد، نمی تواند از شریعت و طریقت بی نیاز باشد و خود را‏‎ ‎‏مستغنی بداند که این، عرفان منفی است. عارف شیعی، هر چه معرفت و‏
‏‎

‏‏     ویژگی دیگری که عرفا ـ حتی عرفای غیر شیعه نیز بدان متصفند،‏‎ ‎‏تفکیک ناپذیر بودن عرفان واقعی از عشق به ولایت است. عرفا، بدین‏‎ ‎‏حقیقت معترفند که نور خدا از مشکات ولیّ او در ما می تابد و تنها آنان‏‎ ‎‏هستند که قدرت ایصال الی المطلوب دارند.‏

‏‏     دعوی عرفان، بدون عشق به ولایت، کجروی و از خدا دور شدن‏‎ ‎‏است؛ چرا که خداوند سبحان در قرآن مجید فرمود:‏

‏‏     ‏‏یا ایها الذین آمنوا اتقوا اللّه و ابتغوا الیه الوسیلة و جاهدوا فی سبیله‏‎ ‎‏لعلّکم تفلحون.‏‎[1]‎

‏‏    ‏‏ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا پروا داشته باشید و به وسیلۀ پیروی‏‎ ‎‏از اولیای حق به خدا توسل جویید و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار‏‎ ‎‏شوید.‏

‏‏     ‏‏عارف واصل ما، حضرت امام خمینی به تشریح مقام خلافت و ولایت‏‎ ‎‏پرداخته و در عظمت مقام ولایت سخن می گویند. ایشان در کتاب مصباح‏
‏‎

‏‏     مقام خلیفۀ الهی جانشین غیبی است، محرم سرّ آن حقیقت می باشد.‏‎ ‎‏نور خلیفۀ الهی در آیینۀ اسما منعکس می گردد تا به این وسیله درهای‏‎ ‎‏برکات گشوده گردد و چشمه های خیرات سر زند و صبح ازل بدمد و آغاز‏‎ ‎‏به انجام بپیوندد. پس، با زبان غیبی از مصدر غیب حجاب اکبر و فیض‏‎ ‎‏اقدسِ انور، امر صادر شد تا در لباس اسما و صفات ظهور نماید و جامۀ‏‎ ‎‏تعیّنات بر تن پوشد. آن خلیفۀ الهی نیز امر را فرمان برده و خواستۀ او را‏‎ ‎‏به مرحلۀ اجرا در آورد. این خلافت، از بزرگترین شئون الهی و والاترین‏‎ ‎‏مقامات ربّانی است. باب ابواب ظهور وجود است و کلید کلیدهای غیب و‏‎ ‎‏شهود. این خلافت، همان مقام عندیتی است که کلیدهای خزائن غیب ـ که‏‎ ‎‏جز او کسی از آن آگاهی ندارد در آن مقام است.‏

‏‏     به واسطۀ همین خلافت است که اسمای حضرت حق پس از آنکه‏‎ ‎‏باطن بودند، ظاهر شدند؛ و صفات حضرت حق پس از آنکه نهان بود،‏‎ ‎‏آشکار گردید.‏

‏‏     این خلافت، همان روح خلافت محمّدی(ص) است، ربّ اوست،‏‎ ‎‏ریشه و سرآغاز اوست که در شخص پیامبر(ص) متجلّی می گردد.‏

‏‏     این خلافتی که قدر و منزلتش بیان شد، عبارتست از حقیقت «ولایت».‏‎ ‎‏ولایت به معنای قرب، محبوبیّت، مربی بودن یا نیابت کردن است که همۀ‏‎ ‎‏این معانی، حق مسلّم ولایت می باشد و دیگر مراتب وجود، سایۀ این‏‎ ‎‏حقیقت و ولایتند.‏

‏‏     این ولایت است که ربّ «ولایت علوی» است، و ولایت علوی با‏‎ ‎‏حقیقت محمدی(ص) در هر دو نشئۀ امر و خلق، متّحدند.‏

‏
‏‎

‏‏     نبوت، مقام ظهور خلافت و ولایت است و خلافت و ولایت باطن‏‎ ‎‏نبوت می باشد. شأن هر پیغمبری در هر نشئه ای از نشأت، آنست که‏‎ ‎‏حدود الهی را محافظت نماید و نگذارد آنها از حد اعتدال خارج شوند.‏‎ ‎‏پس، پیامبر کسی است که با دو اسم (الحکم و العدل) ظهور نموده، و از‏‎ ‎‏اطلاق طبیعت و زیاده روی ممانعت می کند و به عدالت دعوت می کند.‏‎ ‎‏خلیفه و جانشین پیامبر نیز باید مظهر او باشند؛ از این رو در اصول کافی و‏‎ ‎‏توحید صدوق می خوانیم که می فرماید: «اولی الامر را با معروف و عدل و‏‎ ‎‏احسان بشناسید».‏

‏‏     بنابراین، خلیفۀ الهی و یا اولیای الهی انسان های کاملی هستند که‏‎ ‎‏نه تنها انسانها، بلکه همۀ موجودات را به اعتدال می رسانند.‏

‏‏     بدین ترتیب، جدایی سالک از اولیای خدا انحراف از شاهراه حقیقت‏‎ ‎‏است، و حضرت امام در بحث انسان کامل به طور مفصّل به آن اشاره‏‎ ‎‏کرده اند. ایشان در بحث ضرورت معرفت و اتصال به ولیّ، معتقدند‏‎ ‎‏نخستین چیزی که افق صبح ازلی را شکافت و تجلّی خود را یکی پس از‏‎ ‎‏دیگری آغاز نمود و حجاب های اولیّه را درید. حضرت مشیّت است که‏‎ ‎‏گاهی از آن به مقام محمدی(ص) و مقام علوی(ع) تعبیر می شود؛ اما از‏‎ ‎‏آنجا که حضرت مشیت، ظهور حضرت جمع است، جامع همۀ صفات و‏‎ ‎‏اسمای احدیتِ جمع می باشد، و این مقام عبارتست از مقام تجلّی علمی‏‎ ‎‏در نشئۀ ظهور و عین. در این مقام است که هیچ ذره ای در آسمان و زمین از‏
‏‎

‏‏    ‏‏امام می فرمایند سرّ اعتراض حضرت موسی(ع) به حضرت خضر(ع)‏‎ ‎‏نیز همین است که خضر ـ علیه اسلام به واسطۀ آنکه مقام ولایت و‏‎ ‎‏سلوکش قویتر از حضرت موسی(ع) بود، چیزی را می دید که جناب‏‎ ‎‏موسی آن را نمی دید. بنابراین، حضرت موسی(ع) احترام مجلس را حفظ‏‎ ‎‏کرد و جناب خضر(ع) احترام صاحب مجلس را، و فرق میان این دو در‏‎ ‎‏نظر اهل معرفت آشکار است.‏

‏‏ ‏

‏‏من یار همی خواهم و او جلوه گه یار‏‏               ‏‏او خانه همی خواهد و من صاحب خانه‏

‏‏ ‏

‏‏     ‏‏خلاصه آنکه، بدون معرفت ولیّ و عشق به او، نمی توان به کمال‏‎ ‎‏مطلوب راه یافت؛ زیرا ولیّ خدا کسی است که مظهر مشیّت الهی و مظهر‏‎ ‎‏اسم علیم خداوند است، بنابراین می تواند موجودات را مطابق‏‎ ‎‏استعدادشان به کمال برساند.‏

‏‏     حضرت امام در مورد مراتب ایمان و دل سپردنِ تمامی موجودات در‏‎ ‎‏هر نشئه به وجود رسول غیبی و ولیّ حقیقی. معتقدند اوست که بر ساکنان‏‎ ‎‏هر دو جهان ـ غیب و شهادت رسول است، و سخنگوی بحقّی است که‏‎ ‎
‏‎

‏‏ ‏

‏‏آسمان بار امانت نتوانست کشید‏‏                   ‏‏قرعۀ فال به نام من دیوانه زدند‏

‏‏ ‏

‏‏     ‏‏باری، بحث خلافت و ولایت دامنۀ بسیار گسترده ای دارد که سالک‏‎ ‎‏طریق الهی را تا افق بی نهایت به پیش می برد، و او را به قدر ظرفیّت‏‎ ‎‏خویش به کمال می رساند. از منظر امام، انسان بدون شناخت «ولایت» و‏‎ ‎‏دستگیریِ هادیانِ طریق، نمی تواند به کمال مطلق نایل گردد.‏

‏‏     ویژگی دیگر امام نظم ایشان بود، عارف حقیقی از تمامی لحظات‏‎ ‎‏زندگی خود استفاده می کند و لحظه ای را بیهوده سپری نخواهد کرد، از‏‎ ‎‏این رو نظم و برنامه ریزی و استفادۀ منظم از زمان در زندگی امام جلوۀ‏
‏‎

‏‎ ‎

‏‎

• )) مائده / 35.
• )) مصباح الهدایة؛ ص 46.
• )) همان جا.
• )) بحارالانوار؛ ج 1، ص 97.
• )) همان؛ ج 16، ص 403.