ویژگی عرفان حماسی امام

‏‏ویژگی عرفان ‏‏حماسی امام‏

‏‏از ویژگیهای عرفان حماسی امام، جمع‏‎ ‎‏شریعت و طریقت و حقیقت است که در‏‎ ‎‏طول تاریخ، جداگانه مطرح بوده اند و احیاناً،‏

‏‎ ‎‏حامیان شریعت با سالکان طریقت و پویندگان حقیقت ضدیت داشتند؛‏‎ ‎‏اما، امام هر سه را با هم مطرح می کنند و معتقدند سالک بدون این سه به‏‎ ‎‏وصل دوست نمی رسد به این ترتیب می بینیم که خود نیز در اوج وصل به‏‎ ‎‏آداب و ظواهر شریعت سخت پایبند بودند.‏

‏‏     راه و روشی که امام در عرفان مطرح فرمودند، در دو بُعد فردی و‏‎ ‎‏اجتماعی است. در بُعد فردی: خودسازی، انقطاع و بیرون آمدن از منزل‏‎ ‎‏خود و خودی را مطرح می کنند. چنانکه در ره عشق می خوانیم:‏

‏‏     ‏‏تا انسان در حجاب خود است و به خود سرگرم است و خَرْق حُجُب‏‎ ‎‏حتی حجب نوری را نکرده فطرتش محجوب است و خروج از این منزل‏
‏‎

‏‏الهی هب لی کمال الانقطاع الیک ... که تا این حجب باقی است راهی به‏‎ ‎‏معدن عظمت نیست.‏‎[2]‎

‏‏    ‏‏و نیز می فرمایند:‏

‏‏ ‏

‏‏تا اسیر رنگ و بویی، بوی دلبر نشنوی‏‏        ‏‏هر که این اغلال در جانش بود آماده نیست‏‎[3]‎

‏ ‏

‏‏    ‏‏و یا در شعر دیگرشان با بیان شیرین و رسا و قاطع به تشویق و ترغیب‏‎ ‎‏انسانها می پردازند و می گویند:‏

‏‏این قفلها را باز کن، از این قفس پرواز کن‏‎ ‎‏انجام را آغاز کن، کانجا ز یار آوا بود‏‎ ‎‏این تارها را پاره کن، واین دردها را چاره کن‏‎ ‎‏آواره شو آواره کن از هر چه هستی زا بود‏‎ ‎‏بردار این ارقام را، بگذار این اوهام را‏‎ ‎‏بستان ز ساقی جام را جامی که در آن لابود‏‎[4]‎‎ ‎‏     ‏‏امام، با این بیان، حماسه ای در جامعه و فرد ایجاد می کند و جامعه را‏‎ ‎‏به سوی توحید وجودی و شهودی فرا می خواند.‏

‏‏     ‏‏در بُعد اجتماعی: مرزها و حدود جغرافیایی را نادیده می انگارند و فریاد‏‎ ‎‏برمی آورند که «هان ای مسلمانان جهان و مستضعفان گیتی به پا خیزید و‏‎ ‎‏مقدرات خود را به دست گیرید. تا کی نشسته اید که مقدرات شما را‏
‏‎

‏‏    ‏‏نتیجه ای که از این بحث می گیرم این است که، امام تبلور مجسم‏‎ ‎‏پیوستگی سه محور شریعت و طریقت و حقیقت است، و به پویندگان و‏‎ ‎‏رهروان راه حقیقت، تعلیم می دهند که:‏

‏‏     الف) راه وصول به لقای حق ممکن است و این نیز خود نوعی‏‎ ‎‏امیدآفرینی است:‏

‏‏ ‏

‏‏وعده دیدار نزدیک است یاران مژده باد‏‏            ‏‏روز وصلش می رسد ایام هجران می رود‏‎[7]‎

‏ ‏

‏‏    ‏‏ب) لقای حق و قرب به حق، در گرو سیر و سلوک حاصل می شود نه‏‎ ‎‏سکون و تحجّر:‏

‏‏ ‏

‏‏برخیز که رهروان به راهند همه‏‏           ‏‏پیوسته به سوی جایگاهند همه‏‎[8]‎

‏ ‏

‏‏    ‏‏ج) باید خدا را در تمامی مراحل سیر و سلوک، ناظر و حاضر دید و‏‎ ‎‏دیده از ماسوای او پوشانید که:‏

‏‏ای دیده نگر رخش به هر بام و دری‏‎ ‎‏ای گوش صداش بشنو از هر گذری‏‎ ‎‏ای عشق بیاب یار را در همه جا‏‎ ‎‏ای عقل ببند دیدۀ بی خبری‏‎[9]‎‎ ‎
‏‎

‏‏    ‏‏امام بر این نکته که همواره باید پیری و مرشدی در طول طریق‏‎ ‎‏دستگیری نماید، تأکید می ورزند و آن مرشدان و رهبران نزد ایشان،‏‎ ‎‏نفوس مقدس پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) هستند:‏

‏‏ ‏

‏‏ای پیر طریق دستگیری فرما‏‏           ‏‏طفلیم در این طریق پیری فرما‏‎[10]‎

‏ ‏

‏‏    ‏‏در عرفان حماسی امام، به وضوح روشن است که با انس به قرآن و‏‎ ‎‏تمسک به ائمه معصومین(ع) راه رستگاری و کمال حتمی است. در ره‏‎ ‎‏عشق می خوانیم:‏

‏‏     ‏‏از همه دل انگیزتر، مناجات و ادعیه ائمه مسلمین است که راهبرند به‏‎ ‎‏سوی مقصود؛ نه راهنما. و دست انسان حقجو را می گیرند و به سوی او‏‎ ‎‏می برند. افسوس و صد افسوس که ما از آنها فرسنگها دور هستیم و مهجور.‏‎[11]‎

‏‏    ‏‏روشن است که معصومین ـ علیهم السلام سراسر زندگی و وجودشان‏‎ ‎‏حماسه بوده است؛ حماسه عشق و دلدادگی؛ حماسه شجاعت و‏‎ ‎‏شهامت؛ حماسه جهاد و شهادت و حماسه انفاق و ایثار. پس، امام با توجه‏‎ ‎‏دادن به این شخصیتهای مورد احترام خویش در جامعه، حماسۀ عرفانی و‏‎ ‎‏عرفانِ حماسی می پروراند که نتیجه اش رشادت و شهادت فرزندان و‏‎ ‎‏جوانان پاکباختۀ ایران اسلامی بود که با جان و دل، از مال و هستی خویش‏‎ ‎‏گذشتند و پیام امام خویش را لبیک گفتند و راه صدساله را یک شبه‏‎ ‎‏پیمودند و رستگار و سعادتمند شدند؛ زیرا که جان خویش را با خدای‏‎ ‎‏خویش معامله کردند.‏

‏‏     د) قهرمانی که امام می پرورد هرگز به نعمتهای بهشتی خرسند نیست؛‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‏آب کوثر نخورم منّت رضوان نبرم           پرتو روی تو ای دوست جهانگیرم کرد‏‎[12]‎

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏تو راه جنت و فردوس را در پیش خود دیدی‏‎ ‎‏جدا گشتی ز راه حق و پیوستی به باطلها‏‎[13]‎‎ ‎

‏‎

• )) ره عشق؛ ص 12.
• )) همان جا.
• )) دیوان امام؛ ص 70.
• )) همان؛ ص 103.
• )) صحیفه امام؛ ج 15، ص 59.
• )) همان؛ ج 20، ص 325.
• )) دیوان امام؛ ص 111.
• )) همان؛ ص 239.
• )) همان؛ ص 243.
• )) همان؛ ص 192.
• )) ره عشق؛ ص 35.
• )) دیوان امام؛ ص 83.
• )) همان؛ ص 46.