فطرت عاشقانه

‏‏فطرت عاشقانه‏

‏‏انسان دارای فطرتی علم جوست، و به همین‏‎ ‎‏سبب در پی کشف حقیقت خود و ادراک و‏

‏‎ ‎‏شهود خویشتنِ خویش است، و در این راه درمی یابد که ورای جسم مادی‏‎ ‎‏او واقعیتی دیگر نهفته است که او را از حوزه طبیعت مادی خارج می کند،‏‎ ‎‏و سپس نتیجه می گیرد که آن حقیقت غیرمادی، لوازم و احکامی غیر از‏‎ ‎‏موجودیت مادی او دارد؛ یعنی، علاوه بر ظاهر، باطن و معنویتی نیز‏‎ ‎‏هست که درک آن بستگی تنگاتنگی با میزان علم و آگاهی او دارد. پس با‏
‏‎

‏‏     از تفحص در آثار مختلف حضرت امام می توان چنین استنباط کرد که‏‎ ‎‏یکی از اموری که انسان به آن مفطور است، فطرت عاشقانه است. در‏‎ ‎‏«آداب الصلوة» می نویسند:‏

‏‏     ‏‏در فطرت تمام موجودات، حب ذاتی و عشق جبلی ایداع و ابداع‏‎ ‎‏فرموده، که به آن جذبه الهیه و آتش عشق ربّانی، متوجه به کمال مطلق و‏‎ ‎‏طالب و عاشق جمیل علی الاطلاق می باشند و برای هر یک از آنها نوری‏‎ ‎‏فطری الهی قرار داده که به آن نور، طریق وصول به مقصد و مقصود را‏‎ ‎‏دریابند.‏‎[1]‎

‏‏    ‏‏در قسمت بعد به توضیح و تبیین «جذبه الهیه» و «آتش عشق ربانی»‏‎ ‎‏می پردازند و از آن دو به «نار» و «نور» تعبیر می کنند و یکی را «رفرف‏‎ ‎‏وصول» و دیگری را «براق عروج» می خوانند.‏‎[2]‎

‏‏    ‏‏از منظر امام، همه انسانها دلبسته و سرگشته جمال مطلقند، گمشده ای‏‎ ‎‏جز او و تمنایی غیر او ندارند، و در دیوان خود می گویند:‏

‏‏جز رخ دوست نظر سوی کسی نیست مرا‏‎[3]‎

‏‏    ‏‏و یا‏

‏‏به تو دل بستم و غیر تو کسی نیست مرا‏‎[4]‎

‏‏    ‏‏در مکتب امام، رسیدن به محبوب و دیدار جمال او، خواسته فطری‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‏عشق جانان ریشه دارد در دل از روز الست‏‏       ‏‏عشق را انجام نبود چون ورا آغاز نیست‏‎[5]‎

‏ ‏

‏‏    ‏‏از دید امام، انسان هم زاده عشق است و هم مفتون آن:‏

‏‏ما زادۀ عشقیم و پسر خوانده جامیم‏‎[6]‎

‏‏    ‏‏و جانبازی در راه معشوق را بازی کودکانه می دانند که در اوایل سیر،‏‎ ‎‏برای سالک کوی حقیقت دست می دهد:‏

‏‏ ‏

‏‏در ره معشوق جان را باختن‏‏            ‏‏بازی طفلانه می دانیم ما‏

‏ ‏

‏‏     ‏‏یکی از علمای اهل معرفت در این باره گوید:‏

‏‏     ‏‏هیچ دلی نیست که از لمعه محبت در آن نوری نه، و هیچ سری نیست که‏‎ ‎‏از نشأت آن در او شوری نه.‏‎[7]‎

‏‏    ‏‏باری، عشق جوهره وجودی انسان است و علت آفرینش کائنات، و به‏‎ ‎‏تعبیر امام در «مصباح الهدایة»: ‏‏فاِنَّ بالعشق قامت السموات؛‏‎[8]‎‏ آسمان بر پایه‏‎ ‎‏عشق استوار است.‏

‏‏     و دیگری می گوید: ‏‏لولا العشق ما تکون متکوّن؛‏‎[9]‎‏ اگر عشق نبود هیچ‏‎ ‎‏موجودی تحقق پیدا نمی کرد. بنابراین، حرکت عالم از نیستی به هستی،‏‎ ‎‏برخاستۀ عشق است.‏

‏
‏‎

‏‏عشق جانان ریشه دارد در دل از روز الست‏‎[10]‎

‏‏    ‏‏و یا:‏

‏‏ ‏

‏‏ساکنان در میخانه عشقیم مدام‏‏         ‏‏از ازل مست از آن طرفه سبوییم همه‏‎[11]‎

‏ ‏

‏‏    ‏‏با این تعریف، جز از طریق عشق به محبوب نتوان رسید که:‏

‏‏جز عشق تو را رهرو این منزل نیست‏

‏‏     ‏‏کوتاه سخن آنکه، همه موجودات خواهان جمال مطلقند و جمال‏‎ ‎‏محدود و ناقص، خواستۀ فطرت نیست. پس جمال می طلبند، آن هم‏‎ ‎‏جمال مطلق، و تا به معشوق فطری خویش نرسند آرام و قرار نمی یابند.‏‎ ‎‏پس حبّ به خود و حبّ به کمال و جمال مطلق و آرامش در کنار محبوب و‏‎ ‎‏معشوق، خواستۀ فطرت عاشقانۀ انسان است و یافتن راه عشق، پاسخی‏‎ ‎‏است به خواستۀ فطرت.‏

‏‎ ‎

‏‎

• )) آداب الصلوة؛ ص 288.
• )) همان جا.
• )) دیوان امام؛ ص 41.
• )) همان جا.
• )) همان؛ ص 65.
• )) همان؛ ص 167.
• )) نراقی، ملا احمد؛ معراج السعاده؛ ص 717.
• )) مصباح الهدایة؛ ص 71.
• )) دماوندی، ملا عبدالرحیم؛ رساله اسرار حسینی؛ منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران؛ تحقیق از سید جلال الدین آشتیانی؛ ج 3، ص 765.
• )) دیوان امام؛ ص 65.
• )) همان؛ ص 179.