تفسیر حضرت امام از انسان کامل یا حقیقت محمدیه(ص)

‏‏تفسیر حضرت امام از ‏‏انسان کامل یا حقیقت ‏‏محمدیه (ص)‏

‏‏حضرت امام در تعریف انسان کامل‏‎ ‎‏می نویسد: انسان کامل، کون جامع است و‏‎ ‎‏آیینۀ تمام نمای همه اسما و صفات الهیه‏‎ ‎‏می باشد. او همان حقیقتی است که‏

‏‎ ‎‏دربردارندۀ حقایق است، «و همان کتاب الهی است که همۀ کتابهای الهی‏‎ ‎‏در آن است».‏‎[1]‎

‏‏    ‏‏حقیقتی است که دایرۀ وجود با او تمام می شود و اوست اول و آخر، و‏‎ ‎‏ظاهر و باطن، و اوست کتاب کلی الهی، انسان به اعتبار تکثرّش فرقان‏‎ ‎‏است یعنی جدا کنندۀ حق و باطل است و به اعتبار وجود جمعی اش قرآن‏
‏‎

‏‏     به تعبیر حضرت امام(س) انسان کامل مَثَل اعلای اللّه تعالی است و‏‎ ‎‏بزرگترین آیه و نشانۀ اوست. اوست که به صورت حق آفریده شده خلق‏‎ ‎‏آدم علی صورته؛‏‎[2]‎‏ خلیفه خدا بر خلق است و کلید باب معرفت خدای‏‎ ‎‏تعالی است. هر کس او را بشناسد، خدای را نیز شناخته است. او در هر‏‎ ‎‏صفتی از صفاتش و از هر تجلی ای از تجلیّاتش، نشانه ای از نشانه های اللّه ‏‎ ‎‏است.‏

‏‏     بنابراین، همان گونه که در اسمای الهیه، اسم «اللّه » کاملترین اسماست،‏‎ ‎‏در مظاهر نیز انسان کامل، کاملترین مظاهر است، و در میان شرایع،‏‎ ‎‏شریعت او کاملتر است؛ و کمال شریعت او با ولایت است، و نسبت‏‎ ‎‏ترتیب او به دیگر شریعتها مانند نسبت خود اوست به دیگر صاحبان‏‎ ‎‏شرایع، و مانند اسم جامع است و سایر اسما. پس شریعت او تحت دولت‏‎ ‎‏اسم اللّه است که حکومتش ابدی و ازلی است، و دیگر شرایع نیز مظاهر‏‎ ‎‏شریعت او هستند و شریعت او کمال دیگر شرایع است. از این روست که‏‎ ‎‏پیامبر(ص) می فرماید: «من پیامبر بودم، در حالی که آدم هنوز در میان آب‏‎ ‎‏و گل بود».‏

‏‏     با توجه به آنچه گفته شد اگر، سخنان بانوی بزرگ اسلام را دربارۀ‏‎ ‎‏پیامبر اکرم(ص) مرور کنیم، خواهیم دید که چگونه سابقه و لاحقۀ پدر را‏‎ ‎‏با کوتاهترین عبارت مطرح کرده و از حقیقت محمدیه سخن رانده‏‎ ‎‏است.البته بیانات ایشان در تعریف حضرت رسول(ص)، تنها به این بُعد از‏‎ ‎‏شخصیت ایشان منحصر نمی شود و در جای جای خطبه، از پدر و‏
‏‎

‏‏     و در قسمتی دیگر از خطبه، به «فلسفه احکام» و بیان «اسرار عبادات»‏‎ ‎‏می پردازند.‏

‏‏     باری، حضرت زهرا(س) در این بُعد نیز آنچنان دقیق و عمیق سخن‏‎ ‎‏رانده اند که گویی این بخش خطبه، سرمشقی برای همه بزرگان اهل‏‎ ‎‏معرفت و اولیای دین در بیان فلسفه احکام بوده و آثاری چون‏‎ ‎‏«اسرارالحکم» و «نبراس» سبزواری و «اسرار الصلوة» شهید مرحوم‏‎ ‎‏ملکی و «سرّالصلوة» و «آداب الصلوة» حضرت امام خمینی و صدها کتاب‏‎ ‎‏دیگر در اسرار عبادات همه بیانگر همان حقیقت است.‏

‏‏     ‏‏فَجَعَل اللّٰهُ الایمان تطهیراً لکمْ من الشِرک و الصلوة تنزیهاً لکم عن الکبر.‏

‏‏     ‏‏آری، لطایف و حِکم و نکات و دقایق بیشمار دیگری در این خطبه‏‎ ‎‏نهفته یا عیان است که حتی اشاره ای گذرا به همۀ آنها، در یک مقاله و گفتار‏‎ ‎‏ناممکن است و باید کتابها در شرح این خطبه نوشته شود که بعضی از‏‎ ‎‏بزرگان ما نوشته اند، و ما باید اعتراف کنیم که آنچه در این مقاله آوردیم‏‎ ‎‏مصداق سخن مولاناست که:‏

‏‏گر بریزی بحر را در کوزه ای‏‎ ‎‏چند گنجد قسمت یک روزه ای‏‎ ‎‏من چه گویم یک رگم هشیار نیست‏‎ ‎‏مدح آن یاری که او را یار نیست‏‎ ‎‏مدح تعریف است و تخریق حجاب‏‎ ‎‏فارغ است از مدح و تعریف آفتاب‏‎ ‎‏والسلام‏

‏‏1368‏

‎

‏‎ ‎

‏‎

• )) شرح دعای سحر؛ ص 96.
• )) شرح چهل حدیث؛ حدیث 38.