در بیان حال و مقام

‏‏در بیان حال و مقام‏

‏‏صاحب مصباح الهدایة‏‎[1]‎‏ در تعریف «حال»‏‎ ‎‏می گوید: «حال» واردی است غیبی که از‏

‏‎ ‎‏عالم علوی گاه گاه به دل سالک فرود آید و درآمد و شد بُوَد تا او را به‏‎ ‎‏کمند جذبۀ الهی از مقام «ادنی» به «اعلی» کشد.‏‎[2]‎

‏‏    ‏‏بنابراین «حال» صرفاً موهبتی است که از جانب محبوب بر قلب طالب‏‎ ‎‏حقیقت نازل می شود. «جنید» نیز در تعریف «حال» چنین می گوید: «‏‏الحال‏‎ ‎‏نازلةً تُنزَلُ بالقلب و لاتدوم‏‎[3]‎‏» «حال» بر قلب نازل می شود و دیر نمی پاید.‏‎ ‎‏اینک اگر سالک طریق حق توانست این جذبه های الهی را در خود دائمی‏‎ ‎‏کند و استمرار بخشد، در واقع توانسته «حال» را به «مقام» بدل سازد؛ و بر‏‎ ‎‏این اساس روشن می شود که «مقام» حقیقتی است اکتسابی که سالک با‏‎ ‎‏کوشش خود به آن دست می یابد؛ ولی «حال» جذبه و موهبتی است که از‏‎ ‎‏طریق محبوب بر قلب سالک طریق نازل می شود چنانکه صوفیان در این‏‎ ‎‏باره گفته اند: ‏‏«الاحوالُ مواهبٌ و المقاماتُ مکاسبٌ‏‎[4]‎‏».‏

‏‏    ‏‏واضح است که سالک باید این مقامات را یکی یکی طی کند؛ اما در‏‎ ‎‏اینکه آیا پیش از تکمیل و اتمام یک مقام، ورود به مقام دیگر ممکن است‏‎ ‎‏یا نه، بین مشایخ اختلاف است:‏

‏‏     جنید گوید که ممکن است سالک از حالی به حالی رفیعتر از آن صعود‏
‏‎

‏‏    ‏‏در مقابل اینها، شیخ شهاب الدین سهروردی‏‎[7]‎‏ بر آن است که سالک‏‎ ‎‏پیش از تصحیح مقامی که قدمگاه اوست نمی تواند به مقامی فوق آن ترقی‏‎ ‎‏کند.‏‎[8]‎

‏‎ ‎

‏‎

•   )) شیخ عزالدین محمودبن علی کاشانی نطنزی از علمای نامدار سدۀ هشتم هجری قمری.
• )) کاشانی، عزالدین؛ مصباح الهدایة؛ ص 125.
• )) همان جا.
• )) همان جا.
• )) همان؛ ص 127.
• )) و قد قال الجنید: «قد ینقل العبد من حال الی حال ارفع منها، و قد بقی علیه من بقی علیه من التی نقل عنها بقیةً، فیشرف علیها من الحالة الثانیة فیصلحها» و عندی انَّ العبد لایصح له مقام، حتی یرتفع عنه، ثم یشرف علیه، فیصححه. منازل السائرین؛ شرح کمال الدین عبدالرزاق کاشانی، تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر، انتشارات بیدار، شرح مقدمه، ص 15.
• )) صاحب عوارف المعارف.
• )) کاشانی، عزالدین؛ مصباح الهدایة؛ ص 127.