درجات توبه
درجاتی که برای توبه ذکر کرده اند عبارت است از:
«توبۀ عُمّال»، که در این مرتبه انسان خاطی از اعمال فاسدی که انجام داده، به اعمال صالح روی می آورد.
«توبه زهّاد»، که توبه از توجهی است که به دنیا پیدا کرده اند، سپس با بی توجّهی و با بی رغبتی به دنیا، آن حالت گذشته را جبران می سازند.
«توبه اهل حضور» که توبه از آن غفلتی است که احیاناً بر ایشان حاصل شده که با حضور، آن را جبران می سازند.
«توبه متخلّقان»، که رجوع از اخلاق سیّئه و تَخلّق به حسنات اخلاقی است.
«توبه عارفان»، که رجوع از رؤیت حسنات مخلوقات است، با انتساب همۀ خوبیها به منشأ و مبدأ آنها، آن را جبران می سازند.
«توبه موحّدان»، که بازگشت از هرچه غیر حق است، می باشد. اینان در حقیقت کسانی هستند که به حقیقت توحید راه می یابند و موحّد حقیقی می باشند.
علاوه بر اینها، حضرت امام یکی از اقسام توبه را توبۀ نصوح دانسته اند و می فرمایند شیخ بهایی در معنی توبۀ نصوح وجوهی را از بزرگان نقل کرده است بدین شرح:
1ـ منظور از نصوح، توبه ای است که نصیحت می کند مردم را تا آن گناه
کتابیک ساغر از هزار: سیری در عرفان امام خمینی (س)صفحه 172
را از خود دور سازند و دیگر گِرد آن نگردند.
2ـ منظور، توبه ای است که صرفاً برای خدا و خالص از هر گونه شائبه ای باشد همان گونه که عسل خالص از شمع را «نصوح» گویند و منظور از خالص در اینجا آن است که علت پشیمانی و توبه و ندامت او شناخت زشتی گناه باشد نه ترس از دوزخ؛ و اما تصریح می فرمایند که محقق طوسی توبۀ از ترس عذاب و آتش را توبه نمی دانسته است.
3ـ واژۀ نصوح از «نصاحة» به معنی «خیاطت» گرفته شده؛ یعنی توبه متصل می کند رابطۀ گناهکار را با اولیای خدا، آن رابطه ای که به دلیل گناه قطع شده بود. درست مانند خیاط که پارچه ها و قسمتهای قطع شدۀ لباس را به هم متصل می سازد.
4ـ نصوح، صفت تائب باشد و اسناد آن به توبه اسناد مجازی است نه حقیقی، و آنگاه معنی اش این است که تائبین خود را نصیحت می کنند که به کاملترین شکل، توبه کنند و آثار گناه را یکسره از قلوب خویش پاک گردانند و ظلمات بدیها را به نور خوبیها محو و نابود سازند.
کتابیک ساغر از هزار: سیری در عرفان امام خمینی (س)صفحه 173