نتایج توبه
پیر هرات لطایفی نیز به سرایر توبه مترتّب می داند و می گوید:
و لطایف سرائر التوبة ثلاثة اشیاء: اوّلها اَنْ تَنْظُرَ بین الجنایة و القضیّة فتعرَّف مراد اللّه فیها... .
خلاصه آنکه، اول قدم این است که سالکِ طریق یا تائبِ به حق بازگشته، به رابطۀ میان عمل خلافی که انجام داده، با قضای الهی که او را
کتابیک ساغر از هزار: سیری در عرفان امام خمینی (س)صفحه 173
به انجام چنین کاری قادر ساخته، پی ببرد و با تفکر به این حقیقت:
1ـ در قضای الهی، عزّت خداوند را دریابد.
2ـ در پرده پوشی بر گناهان نیکی و احسان خداوند را ببیند
3ـ در پذیرفتن عذر بندگان خاطی، کرم و بزرگواری خداوند را مشاهده کند.
4ـ در بخشش و مغفرت به فضل حق پی برد؛ و سرانجام متوجه شود حجت و برهان خداوند را چنان است که همواره خداوند با حجت قاطع خویش ـ که مورد قبول بندگان است بر گناهان آنها کیفر می دهد.
خداوند به بندگان خود هشدار می دهد که این خود شما هستید که برای خود کیفر و مجازات رقم می زنید و با اختیار و قدرت خود به مخالفت برخاسته اید حال آنکه برانجام ندادن آن امور نیز توانا بودید.
و اللطیفة الثانیة: اَنْ یعلم ان طلب البصیر الصادق سیئة لم یبق له حسنة بحالِ... .
اگر انسان بصیر و روشن بین در پی شناخت و جستجوی گناه خود برآید حسنه و نیکی برای خود نمی بیند؛ زیرا اگر عملش خوب و خالص بوده، آن را منّت و لطفی از خالق خود می داند که به او ارزانی داشته، و اگر آن را مشوب به عیب و نقصهایی همچون ریا و مثل آن ببیند درمی یابد که عمل، ناقص است و لایق پیشگاه حضرت محبوب نخواهد بود، پس عمل ناقص خود را حقیقتی قابل توجه و اعتبار نمی داند. امام در این زمینه می گویند:
هر کسی از گنهش پوزش و بخشش طلبد دوست در طاعت من غافر و توّاب من است
کتابیک ساغر از هزار: سیری در عرفان امام خمینی (س)صفحه 174
و اللطیفة الثالثة: اَنَّ مشاهدة العبدالحکم لم تدع له استحسان حسنة و لا استقباح لصعوده من جمیع المعانی الی معنی الحکم.
اگر سالک کوی دوست به مقام توبه راه یافت و به ضعف و نقص خود واقف شد و همۀ نعمتهای خداوند را منّتی از سوی خالق دانست نتیجۀ چنین معرفتی این می شود که همۀ خوبیها را به خداوند نسبت دهد، و حق تعالی را فیّاض علی الاطلاق بشناسد و همه نواقص و شرور موجود در عالم هستی را به ممکنات نسبت دهد محیی الدین بی عربی می گوید انسان بایستی در شرور، خود را سپر خداوند قرار دهد و همۀ نواقص و رخدادهای ناپسند را به خود منتسب کند و در کارهای خیر عکس این عمل کند؛ یعنی خداوند را سپر خویش بداند و همۀ خوبها و خوبیها را به خداوند نسبت دهد. و در واقع، انسان تائب پس از طی مراحل یاد شده حقیقت شریفۀ «لا حول و لاقوة الاباللّه » را درمی یابد.
اما کاشانی صاحب مصباح الهدایة نتایج توبه را چهار چیز می داند که عبارتند از:
1ـ کسب محبت الهی، زیرا خداوند فرموده است: «اِنَّ اللّه یُحِبُّ التوابین.
2ـ پاک شدن از گناه، که بزرگان طریقت گفته اند: التائب من الذنب کَمَنْ لاذنب له.
3ـ تبدیل سیئات به حسنات، زیرا خداوند در کتاب هدایت وعده داده
کتابیک ساغر از هزار: سیری در عرفان امام خمینی (س)صفحه 175
است که یُبَدِّل اللّه سیئاتهم حسنات
4ـ تائب از گناه چنان پاک و مبرّی می شود که خودش نیز گناه خود را نخواهد دید؛ و از معصومین نقل است که خداوند به ملائکه خویش که حاملان عرش او هستند فرمان می دهد که چنان گناه او را پاک کنید که خود او نیز گناهش را نبیند و نداند فاغفر للّذین تابوا.
امام خمینی(س) نیز در مورد نتیجه توبه می نویسد: اگر توبه خالص باشد تائب، محبوب خداوند می شود پس محبوبیت نزد خالق نتیجۀ توبه است.
ایشان به نکته ای ظریف نیز توصیه می کنند و آن این است که انسان سالک باید همواره متوجه باشد. که اگرچه نتیجه توبه محبوبیّت حضرت دوست را به دنبال دارد؛ اما به یاد داشته باشد که اولا، توبۀ خالص بسیار دشوار است و بر فرض توفیق و صحت توبه باید به «کَمَنْ» در جملۀ «التائب کمن لا ذنب له» توجه شود؛ زیرا فرق است میان دوستی که در همۀ عمر باصفا و خلوص رفتار کرده، با دوستی که خیانت کرده، و سپس عذر تقصیر خواسته. پس، با توجه به مشکل بودن توبه انسان باید همواره مراقب باشد و حتی الامکان از معاصی و نافرمانی پرهیز کند که به تعبیر ایشان «اصلاح نفس پس از افساد، از امور مشکله است».
با ذکر توصیه ای از امام خمینی(س) این بحث را به پایان می بریم.
ای عزیز، با بی اعتنایی و سرسری از این مقام مگذر، تدبر و تفکر در حال
کتابیک ساغر از هزار: سیری در عرفان امام خمینی (س)صفحه 176
خود و عاقبت امر خویشتن کن... .
مبادا شیطان و نفس اماره وارد شوند بر تو و وسوسه نمایند و مطلب را بزرگ نمایش دهند و تو را از توبه منصرف کنند و کار تو را یکسره نمایند. بدانکه در این امور هر قدر، ولو به مقدار کمی نیز باشد، اقدام بهتر است... گناهان متراکم است و خطایا متزاحم، از لطف خداوند مأیوس مشو و از رحمت حق ناامید مباش که حق تعالی، اگر تو به مقدار مقدور اقدام کنی، راه را بر تو سهل می کند و راه نجات را به تو نشان می دهد... مبادا از رحمت حق غافل شوی و گناهان و تبعات آن در نظرت بزرگ آید. رحمت حق از همه چیز بزرگتر و به هر چیز شامل است: «داد حق را قابلیّت شرط نیست».
ای عزیز، راه حق سهل است و آسان؛ ولی قدری توجه می خواهد اقدام باید کرد.
کتابیک ساغر از هزار: سیری در عرفان امام خمینی (س)صفحه 177