نتایج توبه

‏‏نتایج توبه‏

‏‏پیر هرات لطایفی نیز به سرایر توبه مترتّب‏‎ ‎‏می داند و می گوید:‏

‏‏ ‏

‏‏و لطایف سرائر التوبة ثلاثة اشیاء: اوّلها اَنْ تَنْظُرَ بین الجنایة و القضیّة فتعرَّف‏‎ ‎‏مراد اللّه فیها... .‏‎[1]‎

‏‏    ‏‏خلاصه آنکه، اول قدم این است که سالکِ طریق یا تائبِ به حق‏‎ ‎‏بازگشته، به رابطۀ میان عمل خلافی که انجام داده، با قضای الهی که او را‏
‏‎

‏‏     1ـ در قضای الهی، عزّت خداوند را دریابد.‏

‏‏     2ـ در پرده پوشی بر گناهان نیکی و احسان خداوند را ببیند‏

‏‏     3ـ در پذیرفتن عذر بندگان خاطی، کرم و بزرگواری خداوند را‏‎ ‎‏مشاهده کند.‏

‏‏     4ـ در بخشش و مغفرت به فضل حق پی برد؛ و سرانجام متوجه شود‏‎ ‎‏حجت و برهان خداوند را چنان است که همواره خداوند با حجت قاطع‏‎ ‎‏خویش ـ که مورد قبول بندگان است بر گناهان آنها کیفر می دهد.‏

‏‏     خداوند به بندگان خود هشدار می دهد که این خود شما هستید که‏‎ ‎‏برای خود کیفر و مجازات رقم می زنید و با اختیار و قدرت خود به‏‎ ‎‏مخالفت برخاسته اید حال آنکه برانجام ندادن آن امور نیز توانا بودید.‏

‏‏     ‏‏و اللطیفة الثانیة: اَنْ یعلم ان طلب البصیر الصادق سیئة لم یبق له حسنة‏‎ ‎‏بحالِ... .‏‎[2]‎

‏‏    ‏‏اگر انسان بصیر و روشن بین در پی شناخت و جستجوی گناه خود برآید‏‎ ‎‏حسنه و نیکی برای خود نمی بیند؛ زیرا اگر عملش خوب و خالص بوده، آن‏‎ ‎‏را منّت و لطفی از خالق خود می داند که به او ارزانی داشته، و اگر آن را‏‎ ‎‏مشوب به عیب و نقصهایی همچون ریا و مثل آن ببیند درمی یابد که عمل،‏‎ ‎‏ناقص است و لایق پیشگاه حضرت محبوب نخواهد بود، پس عمل ناقص‏‎ ‎‏خود را حقیقتی قابل توجه و اعتبار نمی داند. امام در این زمینه می گویند:‏

‏‏ ‏

‏‏هر کسی از گنهش پوزش و بخشش طلبد‏‏      ‏‏دوست در طاعت من غافر و توّاب من است‏‎[3]‎

‎

‏‏    ‏‏و اللطیفة الثالثة: اَنَّ مشاهدة العبدالحکم لم تدع له استحسان حسنة و لا استقباح‏‎ ‎‏لصعوده من جمیع المعانی الی معنی الحکم.‏‎[4]‎

‏‏    ‏‏اگر سالک کوی دوست به مقام توبه راه یافت و به ضعف و نقص خود‏‎ ‎‏واقف شد و همۀ نعمتهای خداوند را منّتی از سوی خالق دانست نتیجۀ‏‎ ‎‏چنین معرفتی این می شود که همۀ خوبیها را به خداوند نسبت دهد، و حق‏‎ ‎‏تعالی را فیّاض علی الاطلاق بشناسد و همه نواقص و شرور موجود در‏‎ ‎‏عالم هستی را به ممکنات نسبت دهد محیی الدین بی عربی می گوید انسان‏‎ ‎‏بایستی در شرور، خود را سپر خداوند قرار دهد و همۀ نواقص و‏‎ ‎‏رخدادهای ناپسند را به خود منتسب کند و در کارهای خیر عکس این‏‎ ‎‏عمل کند؛ یعنی خداوند را سپر خویش بداند و همۀ خوبها و خوبیها را به‏‎ ‎‏خداوند نسبت دهد.‏‎[5]‎‏ و در واقع، انسان تائب پس از طی مراحل یاد شده‏‎ ‎‏حقیقت شریفۀ «لا حول و لاقوة الاباللّه » را درمی یابد.‏

‏‏     اما کاشانی صاحب مصباح الهدایة نتایج توبه را چهار چیز می داند که‏‎ ‎‏عبارتند از:‏‎[6]‎

‏‏    ‏‏1ـ کسب محبت الهی، زیرا خداوند فرموده است: «‏‏اِنَّ اللّه یُحِبُّ‏‎ ‎‏التوابین.‏‎[7]‎

‏‏    ‏‏2ـ پاک شدن از گناه، که بزرگان طریقت گفته اند: ‏‏التائب من الذنب کَمَنْ‏‎ ‎‏لاذنب له.‏

‏‏     ‏‏3ـ تبدیل سیئات به حسنات، زیرا خداوند در کتاب هدایت وعده داده‏
‏‎

‏‏    ‏‏4ـ تائب از گناه چنان پاک و مبرّی می شود که خودش نیز گناه خود را‏‎ ‎‏نخواهد دید؛ و از معصومین نقل است که خداوند به ملائکه خویش که‏‎ ‎‏حاملان عرش او هستند فرمان می دهد که چنان گناه او را پاک کنید که خود‏‎ ‎‏او نیز گناهش را نبیند و نداند ‏‏فاغفر للّذین تابوا.‏‎[9]‎

‏‏    ‏‏امام خمینی(س) نیز در مورد نتیجه توبه می نویسد: اگر توبه خالص باشد‏‎ ‎‏تائب، محبوب خداوند می شود پس محبوبیت نزد خالق نتیجۀ توبه است.‏

‏‏     ‏‏ایشان به نکته ای ظریف نیز توصیه می کنند و آن این است که انسان‏‎ ‎‏سالک باید همواره متوجه باشد. که اگرچه نتیجه توبه محبوبیّت حضرت‏‎ ‎‏دوست را به دنبال دارد؛ اما به یاد داشته باشد که اولا، توبۀ خالص بسیار‏‎ ‎‏دشوار است و بر فرض توفیق و صحت توبه باید به «کَمَنْ» در جملۀ‏‎ ‎‏«التائب کمن لا ذنب له» توجه شود؛ زیرا فرق است میان دوستی که در‏‎ ‎‏همۀ عمر باصفا و خلوص رفتار کرده، با دوستی که خیانت کرده، و سپس‏‎ ‎‏عذر تقصیر خواسته. پس، با توجه به مشکل بودن توبه انسان باید همواره‏‎ ‎‏مراقب باشد و حتی الامکان از معاصی و نافرمانی پرهیز کند که به تعبیر‏‎ ‎‏ایشان «اصلاح نفس پس از افساد، از امور مشکله است‏‎[10]‎‏».‏

‏‏    ‏‏با ذکر توصیه ای از امام خمینی(س) این بحث را به پایان می بریم.‏

‏‏     ‏‏ای عزیز، با بی اعتنایی و سرسری از این مقام مگذر، تدبر و تفکر در حال‏
‏‎

‏‏    ‏‏مبادا شیطان و نفس اماره وارد شوند بر تو و وسوسه نمایند و مطلب را‏‎ ‎‏بزرگ نمایش دهند و تو را از توبه منصرف کنند و کار تو را یکسره نمایند.‏‎ ‎‏بدانکه در این امور هر قدر، ولو به مقدار کمی نیز باشد، اقدام بهتر است...‏‎ ‎‏گناهان متراکم است و خطایا متزاحم، از لطف خداوند مأیوس مشو و از‏‎ ‎‏رحمت حق ناامید مباش که حق تعالی، اگر تو به مقدار مقدور اقدام کنی، راه‏‎ ‎‏را بر تو سهل می کند و راه نجات را به تو نشان می دهد... مبادا از رحمت حق‏‎ ‎‏غافل شوی و گناهان و تبعات آن در نظرت بزرگ آید. رحمت حق از همه‏‎ ‎‏چیز بزرگتر و به هر چیز شامل است: «داد حق را قابلیّت شرط نیست‏‎[12]‎‏».‏

‏‏    ‏‏ای عزیز، راه حق سهل است و آسان؛ ولی قدری توجه می خواهد‏‎ ‎‏اقدام باید کرد.‏‎[13]‎

‏‎ ‎

‏‎

• )) شرح منازل السائرین؛ ص 42.
• )) همان؛ ص 48.
• )) دیوان امام؛ ص 57.
• )) شرح منازل السائرین؛ ص 48.
• )) محیی الدین ابن عربی؛ فصوص الحکم؛ فص آدمی، انتشارات الزهرا، چاپ اول، دی 1366، ص 56.
• )) کاشانی، عزالدین؛ مصباح الهدایة؛ ص 369.
• )) بقره / 222؛ خداوند بسیار توبه کنندگان را دوست دارد.
• )) فرقان / 70.
• )) غافر / 7؛ غفر به معنای پوشاندن است و پوشاندن یا به معنای محو خود گناه است و یا به معنای محو کیفر گناه، در هر صورت خداوند غفّار است؛ یعنی به صورت صیغه مبالغه تا حدّ بسیار وسیعی گناه یا عقوبت و کیفر گناه را پاک و محو می سازد.
• )) شرح چهل حدیث؛ ص 274.
• )) همان جا.
• )) همان؛ ص 278.
• )) همان؛ ص 279.