تعریف ورع

‏‏تعریف ورع‏

‏‏ورع در لغت به معنای پرهیزگاری، تقوا و‏‎ ‎‏پارسایی است‏‎[1]‎‏ و در اصطلاح عرفانی‏‎ ‎

‏‏پرهیز از اموری است که هر چند در شرع حرام نشده؛ اما سالک طریق از‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏     مسافر کوی حقیقت پس از شناخت محرّمات و حلیّات، خود را ملزم‏‎ ‎‏به رعایت آنها می گرداند؛ اما گاه اموری مشتبه، او را سرگردان می سازند و‏‎ ‎‏به حیرت می افکنند؛ از این رو از خوف هلاکت و فرونیفتادن در مهلکه، از‏‎ ‎‏آن امور نیز پرهیز می کند که مبادا این امور مشتبه زمینۀ ورود او را به اعمال‏‎ ‎‏خلاف و حرام فراهم سازد.‏

‏‏     از این رو، برخی در معنای ورع گفته اند: ورع، اجتناب از شبهات است‏‎ ‎‏از بیم وقوع در محرمات.‏‎[2]‎‏ بنابراین، ورع پرهیز و احتراز و دوری جستن‏‎ ‎‏از شبهه هاست. برخی از ره یافتگان طریق، ورع را برتر از تقوا دانسته اند‏‎ ‎‏به دلیل اینکه تقوا را ترک محذورات‏‎[3]‎‏ و محرمات می دانند و ورع را ترک‏‎ ‎‏شبهات معنا کرده اند. بدین ترتیب صاحب مقام ورع، مقامی برتر از متقی‏‎ ‎‏را کسب نموده است؛ زیرا از حرامهای شرعی و عرفی پرهیز می نماید.‏

‏‏     حضرت علی(ع) می فرمایند؛ ‏‏الورع یصلح الدین و لعیون النفس و یزیّن‏‎ ‎‏المروه.‏

‏‏     ‏‏و همچنین می گویند: ‏‏مع الورع یثمرالعمل.‏‎[4]‎

‏‏    ‏‏و امام صادق نیز می فرمایند: ‏‏تقوا اللّه و صونوا دینکم بالورع.‏‎[5]‎

‏‏    ‏‏شیخ ابوعلی دقّان معتقد است: انسان با ترک حرام از دوزخ نجات‏‎ ‎‏می یابد و با ترک شبهه به بهشت رهسپار می شود.‏

‏
‏‎

‏‏    ‏‏بنابراین سالک کوی دوست، با بزرگ شمردن فرمانهای محبوب و‏‎ ‎‏واجب الاطاعه دانستن آن اوامر، به پرهیز از شبهه ها ملزم می شود تا مبادا‏‎ ‎‏به دام آنها افتد؛ زیرا فرمان خداوند را نیز در گوش دارد که فرمود: ‏‏تلک‏‎ ‎‏حدوداللّه فلاتقربوها‏‎[7]‎‏ و از رسول گرامی(ص) نیز روایت شده که فرمودند:‏‎ ‎‏من رعی حول الحمی یوشک ان یقع فیه‏‎[8]‎‏ کسی که در اطراف چاهی مشغول‏‎ ‎‏گردش است، احتمال می رود که در آن چاه فروافتد، پس برای پرهیز از این‏‎ ‎‏خطر محتمل، شرط عقل این است که از کنار مهلکه نیز عبور نکند.‏

‏‏     ورع، چون هر حقیقت دیگری ظاهری دارد و باطنی. ظاهر آن همان‏‎ ‎‏پرهیز و احتراز از امور شبهه ناک است و باطن آن ترس از خداست که از‏‎ ‎‏معرفت به حق و عظمت حق تعالی حاصل می شود و نتیجۀ چنین خوفی‏‎ ‎‏بار یافتن به حریم قدس ربوبی است؛ زیرا مقرّبان خداوند خائفین‏‎ ‎‏عن اللّه اند. بشر حافی،‏‎[9]‎‏ عارف قرن سوم، ورع را مکمل ایمان دانسته، و‏‎ ‎‏معتقد است سخاوت و بخشش به هنگام تنگدستی و ورع در خلوت و‏‎ ‎‏پنهانی از سخت ترین کارهاست.‏

‏
‏‎

‏‏     ‏‏امام می گویند: واژۀ خیانت که پس از ورع آمده است می تواند بیانگر‏‎ ‎‏دو مطلب باشد:‏

‏‏     الف) خیانت را نوعی از انواع معاصی بدانیم که پیامبر(ص) پس از امر‏‎ ‎‏به پرهیز از کل معاصی به دلیل اهمیت این نوع از آن، برای تأکید بیشتر‏‎ ‎‏مجدداً ذکر فرموده اند. زشتی و قبح خیانت، افزون بر قبح شرعی، قبح‏‎ ‎‏عقلی نیز دارد و هر عقل سلیمی زشت و ناپسند بودن آن را باور دارد؛‏‎ ‎‏انسان خائن، از جامعۀ انسانی طرد می شود و چنین انسانی از مدنیت به‏‎ ‎‏دور است و عضویتی در مدینۀ فاضله نخواهد داشت؛ و چون پایه و‏
‏‎

‏‏    ‏‏حضرت امام در بیان عظمت و اهمیت امانت احادیث معتبری از‏‎ ‎‏ائمه(ع) مطرح می نماید که در همان شرح آمده است.‏

‏‏     ب) می توان برای خیانت معنایی عام در نظر گرفت و مطلق معاصی یا‏‎ ‎‏مطلق ارتکاب موانع سیر الی اللّه را خیانت دانست‏‎[12]‎‏ بدین ترتیب، با این‏‎ ‎‏نگرش و اعتقاد که همۀ اعضا و جوارح و قوای انسان و اوامر و تکالیف‏‎ ‎‏الهی امانت‏‎[13]‎‏ حضرت حقند، هر گونه سرپیچی و نافرمانی از دستورهای‏‎ ‎‏خالق هستی، خیانت در امانت به حساب می آید و حسب توجه نمودن‏‎ ‎‏قلب به غیر حق می تواند از جمله خیانتها لحاظ گردد. نتیجه آنکه حضرت‏‎ ‎‏امام برای عموم مردم، ورع را از مهمترین منازل دانسته، و تحصیل آن را‏‎ ‎‏برای مسافر طریق آخرت ضروری شمرده اند و نیز معتقدند قلبی که به‏‎ ‎‏دور از ورع باشد، تیرگی گناه او را فرو می گیرد و از کراماتی که خداوند‏‎ ‎‏وعده فرموده است، محروم می گردد ‏‏علیکم بالورع فانه لاینال ما عنداللّه الا‏‎ ‎‏بالورع‏‎[14]‎‏ و البته این محرومیت خذلان و شقاوتی بزرگ می باشد.‏

‏‎ ‎

‏‎

•  )) فرهنگ معین؛ ج 4.
• )) غنی؛ تاریخ تصوف؛ ج 2، ص 657.
• )) محظور، حرام شرعی است و محذور، حرام عرفی و اخلاقی است.
• )) پارسایی، دین را می پیراید و جان را حفظ می کند و مروت را می آراید و نیز با ورع و پارسایی درخت عمل به بار می نشیند. غرر الحکم و دررالکلم؛ ج 7، ص 121.
• )) تقوای خدا پیش گیرید و دین خود را با ورع و پارسایی پاس بدارید. اصول کافی؛ ج 2، ص 76.
• )) ورع، نهایت خویشتن داری است بر مبنای پرهیز، و یا بر خود سخت گرفتن است براساس بزرگداشت فرمانهای خدا. منازل السائرین؛ ص 124.
• )) بقره / 187؛ این مرزهای خداست پس، به آنها نزدیک نشوید.
• )) کنزالعمّال؛ خ 7274.
• )) متوفی به سال 227 ه. ق، اصل وی از مرو بوده، و در بغداد وفات یافته است. برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به: رسالۀ قشیریه؛ ص 32.
• )) شرح چهل حدیث؛ ص 468.
• )) همان؛ ص 475.
• )) همان جا.
• )) برخی از مفسران در تفسیر آیه شریفه «انا عرضنا الامانة علی السموات و الارض»، (احزاب /72) امانت را تکالیف الهی دانسته اند. شرح چهل حدیث، ص 475 476.
• )) اصول کافی؛ ج 2، «کتاب الایمان و الکفر» «باب الورع» ح 3.