تفاوت مقام رضا، توکل و تفویض
در پایان این مقال بی مناسبت نیست به سه تفاوت مقام رضا، توکل و تفویض بپردازیم.
چنانچه گذشت توکل از باب تفعّل به معنای
نماینده گرفتن یا وکیل گرفتن در انجام کاری است.
تفویض از باب تفعیل به معنای سپردن و واگذار نمودن امری است. و رضا به معنای خشنودی و رفع کراهت است.
در تمایز و اختلاف توکل و تفویض می توان چنین گفت:
1ـ توکل در مصالح امور است، ولی تفویض در همۀ امور ـ چه مصلحت باشد و چه مصلحت نباشد بنابراین، دامنۀ تفویض وسیعتر است.
2ـ در توکل اصالت با موکل است که وکیل را انتخاب می کند؛ اما در تفویض، اصالت با کسی است که کار به او سپرده می شود؛ زیرا مفوّض او
کتابیک ساغر از هزار: سیری در عرفان امام خمینی (س)صفحه 229
را متصرف حقیقی می داند.
3ـ توکل پس از رخداد امری حاصل می شود؛ یعنی پس از آنکه سالک ضرورتی احساس کرد و در شرایط خاص قرار گرفت بر خدا توکل می کند. اما در تفویض چنین نیست، شخص مفوّض هم قبل از وقوع فعل و رخداد بر خداوند تکیه دارد و هم بعد از وقوع امور آنها را به خدا وامی گذارد و شخص راضی نیز در هر شرایطی خشنود و فرحناک است.
امام خمینی در بیان تفاوت توکل و رضا می نویسد:
مقام رضا غیر از مقام توکل است بلکه از آن شامختر و عالیتر است؛ زیرا که متوکل طالب خیر و صلاح خویش است و حق تعالی را که فاعل خیر داند وکیل کند در تحصیل خیر و صلاح و «راضی» فانی کرده است اراده خود را در ارادۀ حق و از برای خود اختیاری نکند.
دربارۀ تفاوت توکل و تفویض، خواجه عبداللّه انصاری معتقد است:
تفویض لطیفتر و از لحاظ معنی وسیعتر از توکل است؛ زیرا توکل بعد از وقوع رخداد است؛ ولی تفویض هم قبل و هم بعد از رخدادن امری حاصل می شود که عین تسلیم و رضامندی است و توکل شعبه ای از مقام تفویض است.
اما حضرت امام نظر خواجه را نمی پذیرند و می نویسند: دلیلی نیست بر آن که توکل فقط بعد از وقوع سبب باشد بلکه در هر دو مورد جای توکل هست؛ و اما در حدیث شریف که فرمود: فتوکّل علی اللّه بتفویض ذلک الیه منظور این است که چون توکل محقق نمی شود مگر با رؤیت تصرف خویش. حضرت خواسته اند او را از مقام توکل به تفویض ترقی دهد و به
کتابیک ساغر از هزار: سیری در عرفان امام خمینی (س)صفحه 230
او بفهماند که حق تعالی قائم مقام تو نیست در تصرف، بلکه خود متصرف ملک خویش و مالک مملکت خود است. در پایان این مقام و مقال، سخن حضرت امام را یادآور می شویم که عزیز! دعوی مقامات و مدارج کردن سهل است. چه بسا باشد که به خود انسان نیز مطلب مشتبه شود و خودش نیز نداند که مرد میدان این دعوی نیست؛ ولی اتصاف به حقایق و وصول به مقامات با این دعویها نشود خصوصاً مقام رضا که از اشّق مقامات است.
کتابیک ساغر از هزار: سیری در عرفان امام خمینی (س)صفحه 231
کتابیک ساغر از هزار: سیری در عرفان امام خمینی (س)صفحه 232