سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(س)

‏‏مناسبت: سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(س)‏

‏‏ ‏

‏‏بسم اللّه الرحمن الرحیم‏

‏‏سرکار خانم طباطبایی ما فرصت را مغتنم می شماریم و وارد اصل بحث‏‎ ‎‏می شویم لطفاً بگویید که از چه زمانی با خانوادۀ امام ارتباط پیدا کردید؟ و‏‎ ‎‏اولین بار که امام را دیدید خاطرات آن دیدار را بیان کنید.‏

‏‏     ‏‏ـ من در سال 49 ازدواج کردم و در سال 52 با همسر و فرزند نه ماهه ام‏‎ ‎‏به عراق رفتیم. نصف شب بود که به خانه رسیدیم. در را خودشان باز‏‎ ‎‏کردند و چند دقیقه ای پهلوی ما نشستند و بعد نماز شب را شروع کردند.‏‎ ‎‏این مسأله برای من خیلی تعجب آور بود، چون نماز شب که واجب نبود و‏‎ ‎‏می توانستند آن را دیرتر بخوانند؛ اما با وجود اینکه علاقه زیادی به احمد‏‎ ‎‏آقا داشتند و ایشان را چند سالی ندیده بودند، مشغول نماز شدند.‏

‏‏     تمام کارهایشان از نظم خاصی برخوردار بود. بعد از چند روز که آنجا‏‎ ‎‏ماندم، متوجه شدم که در هر ساعت چه برنامه هایی دارند. حتی وقتی به‏‎ ‎‏ایشان نگاه می کردم، می توانستم حدس بزنم که ساعت چند است. چون‏‎ ‎‏دقیقاً روی نظم و برنامه عمل می کردند. به من هم توصیۀ زیادی در مورد‏‎ ‎‏نظم و برنامه ریزی داشتند.‏

‏
‏‎

‏‏     یادم می آید که دستشویی حیاط بسیار کوچک بود، ایشان موقع وضو‏‎ ‎‏گرفتن در یک گوشه خودشان را جمع می کردند و به زحمت می انداختند.‏‎ ‎‏بعداً فهمیدم که می خواهند حتماً موقع وضو گرفتن رو به قبله باشند. یا‏‎ ‎‏وقتی می خواستند از خانه بیرون بروند، حتماً به صورت خودشان در آیینۀ‏‎ ‎‏کوچکی که در ته حیاط بود، نگاه می کردند. ایشان ما را به پرهیز از برخی‏‎ ‎‏از مکروهات توصیه می کردند. مثلاً گاهی که ما با صدای بلند‏‎ ‎‏می خندیدیم، می گفتند: اینطور نخندید بهتر است زیرا خنده با صدای‏‎ ‎‏بلند مکروه است.‏

‏‏     ‏‏حضرت امام در رابطه با انتخاب همسر برای فرزندانشان چگونه برخورد‏‎ ‎‏می کردند و آیا توصیه های خاصی داشتند؟‏

‏‏     ‏‏ـ اول به خانوادۀ خواستگارهایی که برای دخترانشان می آمدند، توجه‏‎ ‎‏می کردند تا ببینند آیا با آنها اشتراکاتی دارند. بعد از اینکه خانواده را‏‎ ‎‏می پسندیدند، آن وقت با خود پسر صحبت می کردند و بعد از همۀ‏‎ ‎‏تحقیقات از خدا طلب خیر (استخاره) می کردند. یادم می آید یک بار از‏‎ ‎‏خانم پرسیدم که آیا امام در مورد انتخاب دامادهایشان استخاره هم‏‎ ‎‏می کردند؟ ایشان گفتند به این معنا که اگر استخاره خوب آمد قبول کنند و‏‎ ‎‏اگر بد آمد رد کنند، نه. امام اعتقادی به این نوع استخاره نداشتند. در مورد‏
‏‎

‏‏     ‏‏آیا حضرت امام برای ازدواج، ملاکهای خاصی را توصیه می کردند؟‏

‏‏     ‏‏ـ همیشه تقوای فرد، مورد نظرشان بود. چون اعتقاد داشتند که تقوا‏‎ ‎‏بسیار کارساز است. فردی که مسلمان و متقی است، به هیچ کس ظلم‏‎ ‎‏نمی کند، طبعاً به زنش هم ظلم نمی کند. مؤمن حق کسی را ضایع نمی کند‏‎ ‎‏و بر این اساس حق زنش را هم ضایع نخواهد کرد. همیشه می گفتند: کسی‏‎ ‎‏که چهارچوب و ضابطۀ شرعی و اخلاقی برای کارهایش دارد، کار بیهوده‏‎ ‎‏نمی کند.‏

‏‏     توصیۀ دیگر ایشان راجع به هم کفو بودن افراد بود. طبعاً روحیات یک‏‎ ‎‏خانوادۀ روحانی با یک خانواده روحانی دیگر هماهنگتر است. البته‏‎ ‎‏ممکن است با یک خانوادۀ دیگری هم جور شوند؛ ولی این به سبب‏‎ ‎‏تناسب روحیات دو خانواده است بنابراین، دو توصیۀ مهم امام در ازدواج،‏‎ ‎‏یکی توجه به «تقوای فرد» و دیگری «کفو بودن» بود. اصولاً مسائل مادی‏‎ ‎‏را ملاک خوشبختی و بدبختی نمی دانستند و به آن اعتقادی نداشتند.‏

‏‏     ‏‏چه نظری راجع به آداب ازدواج و مسائلی چون مهریه داشتند؟‏

‏‏     ‏‏ـ راجع به مهریه دقت داشتند؛ یعنی اعتقادشان بر این بود که دختر‏‎ ‎‏باید مهریه داشته باشد و اگر افرادی برای عقد نزدشان می آمدند و مثلاً‏‎ ‎‏مهریه را یک جلد کلام اللّه مجید ذکر می کردند، قبول نمی کردند و‏
‏‎

‏‏     ‏‏در مورد مبلغ مهریه چه نظری داشتند؟‏

‏‏     ‏‏ـ این بستگی به خانواده ها دارد.‏

‏‏     ‏‏ایشان چه ملاکی را در نظر می گرفتند؟‏

‏‏     ‏‏ـ به عرف توجه می کردند. چون این مسألۀ عرفی است و به خانواده ها‏‎ ‎‏مربوط می شود. ممکن است برای خانواده ها ملاکها متفاوت باشد. این‏‎ ‎‏مسائل به عرف جامعه برمی گردد. امام عقیده داشتند که در تعیین مهریه‏‎ ‎‏باید به حد دختر و خانواده و ملاکی که دارند، توجه کرد؛ ولی در مورد‏‎ ‎‏تشریفات دیگر ازدواج اعتقادی نداشتند. بخصوص زمانی که نوه شان با‏‎ ‎‏برادرم ازدواج کردند، چون زمان جنگ بود، شدیداً از تشریفات نهی‏‎ ‎‏کردند. گفتند: وقت جشن گرفتن و مهمانی دادن نیست. یک مجلس‏‎ ‎‏معمولی داشتیم و خریدی هم در حد متوسط جامعه انجام دادیم. در کل،‏‎ ‎‏امام معتقد بودند که باید به عرف توجه شود و متناسب با آن عمل کرد.‏

‏‏     ‏‏حضرت امام مهریۀ شما که عروسشان بودید و همچنین دخترانشان را چه‏‎ ‎‏مقدار تعیین کرده بودند؟‏

‏‏     ‏‏ـ برای هر کدام از ما یک دانگ خانه تعیین شده بود. البته یک خانه ای‏‎ ‎‏که متعارف بود. حالا بستگی دارد به اینکه یک خانه آن موقع پنجاه هزار‏‎ ‎‏تومان می ارزید و یک خانه نیز بیست هزار تومان.‏

‏‏     ‏‏چه اموری را جزء وظایف خانم و یا دخترهایشان می دانستند و اگر آن‏‎ ‎‏امور انجام نمی شد، ناراحت می شدند؟‏

‏‏     ‏‏ـ احترام ایشان به خانم بسیار زیاد بود و تا آخرین ساعات عمرشان این‏‎ ‎‏احترام در اعمال و رفتارشان مشهود بود و به همه حتی پسرشان نیز حفظ‏‎ ‎‏این روحیه را توصیه می کردند.‏

‏
‏‎

‏‏     از یک طرف این نحوۀ رفتار در زندگی امام مطرح بود؛ ولی از طرف‏‎ ‎‏دیگر قیودی نیز داشتند. مثلاً خانم می گفتند که وقتی می خواستم با‏‎ ‎‏خانواده های جدید رفت و آمد کنم باید با امام مشورت می کردم.‏

‏‏     ابتدا هم به خانم گفته بودند که ملاکشان خلاف شرع نکردن و عمل به‏‎ ‎‏واجبات است. مثلاً در آن زمان پوشیدن لباس آستین کوتاه در خانه برای‏‎ ‎‏دختر روحانی پسندیده نبود؛ ولی امام می گفتند که در خانه اشکال ندارد،‏‎ ‎‏چون خلاف شرع نیست؛ اما در بیرون از خانه باید کاملاً پوشیده باشید. یا‏‎ ‎‏پوشیدن لباس زرد، سرخ، آبی و... را در خانه مسأله ای نمی دانستند و‏‎ ‎‏می گفتند: در رنگ قیدی ندارم در خانه هر طور می خواهید بپوشید؛ ولی‏‎ ‎‏به شرط آنکه خلاف شرعی در آن نباشد.‏

‏‏     انسان با دیدن اعمال و رفتار امام احساس می کرد که ظاهر و باطنشان‏‎ ‎‏یکی است. اگر می خواستند به ما بگویند که دروغ نگوییم، با اعمالشان‏‎ ‎‏نشان می دادند که دروغ، مذموم و کار آدم زبون و پست است.‏

‏‏     ‏‏در رابطه با تحصیل و اشتغال خانمها چه نظری داشتند و آیا در این باره‏
‏‎

‏‏     ‏‏ـ ایشان معمولاً در مسائل خانوادگی بچه هایشان دخالت نمی کردند،‏‎ ‎‏بخصوص بچه ای که ازدواج کرده و رفته بود؛ البته نسبت به پسر و خانوادۀ‏‎ ‎‏پسری تعیین تکلیف بیشتری داشتند؛ ولی حتی در نامگذاری نوه هایشان‏‎ ‎‏هم نظر نمی دادند؛ البته اگر کسی می آمد و نظرشان را می پرسید، جواب‏‎ ‎‏می دادند. بر این اساس در ارتباط با تحصیل دخترانشان نمی گفتند که حتماً‏‎ ‎‏دنبال فلان رشته بروند و یا آن رشته را نخوانند. فقط توصیه می کردند که‏‎ ‎‏دنبال تحصیل علم بروند. به همین خاطر زمانی که نوه هایشان به سن‏‎ ‎‏تحصیل رسیدند و برخی مراحل دانشگاهی را هم طی کردند؛ امام همیشه‏‎ ‎‏مشوق ادامۀ تحصیل آنها بودند. خانم تعریف می کنند زمانی که به قم‏‎ ‎‏آمدند، چون قبلاً تا کلاس هشت یا نهم درس خوانده بودند، از امام‏‎ ‎‏خواستند که به ایشان درس بدهند و امام هم همین کار را کردند و مشوق‏‎ ‎‏خانم برای مطالعه بودند. منتها تأکید می کردند که مراقب باشید علم‏‎ ‎‏برایتان حجاب نشود.‏

‏‏     ‏‏حضرت امام چه نظری در مورد اشتغال زنان داشتند؟‏

‏‏     ‏‏ـ می گفتند: اشتغال زن اشکالی ندارد؛ البته تا حدی که به خانواده لطمه‏‎ ‎‏نخورد؛ چرا که زن را مربی جامعه می دانستند و چون خانواده هم یک‏‎ ‎‏واحد جامعه است، نقش زن را در تحکیم خانواده خیلی مؤثر می دانستند.‏‎ ‎‏حتی معتقد بودند که زن قادر است مرد بد را هم اصلاح کند؛ یعنی اگر‏‎ ‎‏محیط خانواده درست باشد، بچه ها هم سالم و صالح بار می آیند.‏‎ ‎‏بنابراین، وقتی زن می تواند کار خارج از خانه داشته باشد که به‏‎ ‎‏خانواده اش صدمه نخورد. درست است که پدر مسئول شرعی فرزند‏‎ ‎‏است؛ ولی اگر بچه خلافکار باشد، پدر در پیشگاه خداوند مؤاخذه‏
‏‎

‏‏     ‏‏امام عزیز در مورد فعالیتهای سیاسی ـ اجتماعی خانمهای بیت چه‏‎ ‎‏می گفتند؟‏

‏‏     ‏‏ـ ما را منع نمی کردند؛ البته مسأله ای که برایشان خیلی اهمیت داشت،‏‎ ‎‏این بود که مبادا از موضعمان استفاده شود؛ ما را از تصدی پستهای‏‎ ‎‏حساس منع می کردند. مثلاً دوست نداشتند دخترشان نمایندۀ مجلس‏‎ ‎‏شود، چون می گفتند: دلم نمی خواهد این احساس و توهّم پیدا شود که به‏‎ ‎‏خاطر منسوب بودن به من، دخترم فلان پست را گرفته است. یا می گفتند:‏‎ ‎‏ما انقلاب نکردیم که پست بین خودمان تقسیم کنیم و اصلاً برای اینکه این‏‎ ‎‏شائبه در ذهن مردم به وجود نیاید، دنبال این کارها نروید. هزار جور کار‏‎ ‎‏دیگر هست که می توانید آنها را انجام دهید.‏

‏‏     دخترشان خانم مصطفوی در قم مشغول کار بودند و مؤسسۀ‏‎ ‎‏خیریه ای دایر کرده و آن را اداره می کردند؛ و امام ایشان را به این کار خیر‏‎ ‎‏تشویق می نمودند. بنابراین، با حفظ تمام موازین شرعی هیچ منعی برای‏‎ ‎‏کار یا تحصیل قائل نبودند.‏

‏‏     ‏‏آیا توصیه ای از حضرت امام درباره کمک مرد به همسرش در خانه به یاد‏‎ ‎‏دارید تا زن هم بتواند با آرامش خاطر بیشتری در زمینه های اجتماعی و‏
‏‎

‏‏     ‏‏ـ به آن معنی، چیزی در یادم نیست؛ ولی خانم می گفتند که چون‏‎ ‎‏بچه هایشان شبها خیلی گریه می کردند و تا صبح بیدار می ماندند، امام‏‎ ‎‏شب را تقسیم کرده بودند؛ یعنی مثلاً، دو ساعت خودشان از بچه‏‎ ‎‏نگهداری می کردند و خانم می خوابیدند و دو ساعت خودشان‏‎ ‎‏می خوابیدند و خانم بچه را نگه می داشتند؛ ولی روزها مشغول درس و‏‎ ‎‏بحث بودند و فرصتی برای نگهداری بچه ها نداشتند. فرزندانشان نیز‏‎ ‎‏تعریف می کنند که امام با آنها بازی می کردند؛ یعنی بعد از تمام شدن‏‎ ‎‏درس، ساعتی را به بازی با بچه ها اختصاص می دادند تا کمک خانم در‏‎ ‎‏تربیت بچه ها باشند.‏

‏‏     امام به پسر و نوه هایشان القا می کردند که انتظار کار از زنشان نداشته‏‎ ‎‏باشند. اگر کردند، محبت کرده اند. البته به دخترها هم توصیه می کردند که‏‎ ‎‏کار بکنند. در ابتدای عقد نصیحت می کردند که سعی کنید با هم رفیق‏‎ ‎‏باشید. اگر مرد هستی و در بیرون از خانه هزاران مسأله داری، وقتی به‏‎ ‎‏خانه می آیی ناراحتیهایت را پشت در بگذار و سعی کن با لطف و‏‎ ‎‏مهربانی، داخل خانه شوی. از آن طرف به زن هم توصیه می کردند که تو‏‎ ‎‏هم ممکن است در خانه خیلی کار کرده و خسته باشی؛ ولی خستگی ات‏‎ ‎‏را به شوهرت منتقل نکن. به استقبالش برو و زندگی گرمی برای خودتان‏‎ ‎‏درست کنید. تا همین اواخر تا وقتی که خانم سر سفره نمی آمدند،‏‎ ‎‏خودشان دست به غذا نمی زدند. گاهی که ما زودتر دست به غذا‏‎ ‎‏می بردیم، نمی گفتند: چرا صبر نمی کنید؟ می گفتند: خانم نیامدند؟ چند‏‎ ‎‏بار ایشان را صدا می زدند. گاهی خانم می آمدند و می گفتند: آقا، آخر من‏‎ ‎‏مهمان دارم، شما بخورید، من باید غذا را بکشم بعداً می آیم.‏

‏
‏‎

‏‏     ‏‏آیا ایشان قائل به منعی در پوشیدن لباسهای رنگ روشن بودند؟‏

‏‏     ‏‏ـ در پاریس وقتی خواهرانی با مانتو و روسری و مقنعه خدمتشان‏‎ ‎‏رسیده بودند، از ورودشان ممانعت به عمل نیاوردند. در حالی که اگر‏‎ ‎‏مردی داخل اطاق می شد و مثلاً انگشتر طلا به دستش بود، از او‏‎ ‎‏می خواستند که انگشترش را در بیاورد. بنابراین، نوع برخورد امام با آن‏‎ ‎‏خانمها می رساند که پوشش آنها اشکال نداشته، و روی رنگ هم نظر‏‎ ‎‏خاصی نداشتند. جز اینکه در کل معتقد بودند که پوشش نباید‏‎ ‎‏مفسده انگیز باشد. البته چادر را بهتر می دانستند، چون معتقد بودند‏‎ ‎‏برازنده تر است و سمبل انقلاب اسلامی است.‏

‏‏     ‏‏امام در نوشته های خودشان از مقدس نماها بسیار می گفتند، به نظر شما‏‎ ‎‏آنان چه نظرهایی راجع به زن داشتند که با نظر ایشان مخالف بود؟‏

‏‏     ‏‏ـ این بحث مفصلی دارد. امام در زمینه های مختلف از دست این گروه‏‎ ‎‏که دید ارتجاعی داشتند، نالیده اند. البته شاید این افراد خودشان هم‏‎ ‎‏نمی دانند؛ ولی امام اعتقادشان بر این بود که برخی از آنها تعمداً این‏‎ ‎‏القائات را می کنند. یادم می آید در اول انقلاب یکی از این آقایان که‏‎ ‎‏نمی خواهم نامش را ذکر کنم، نزد امام آمدند و گفتند: شما الآن خیلی‏‎ ‎‏قدرت دارید و هر کاری که می خواهید، می توانید در ایران انجام دهید.‏‎ ‎‏بیایید از این قدرت تان استفاده کنید و دستور دهید تمام خانمها از ادارات‏‎ ‎‏به خانه هایشان برگردند و کار نکنند. البته این یکی از خواسته هایشان بود.‏‎ ‎‏گفتند: الآن فلان آقا اینجا بود و چنین خواسته ای در مورد شما زنان‏‎ ‎‏داشت. من خندیدم و گفتم: این آقا با آن وجهه آمده بود تا این خواسته را‏
‏‎

‏‏     دیدِ مقدس نماها نسبت به زن اینچنین بود. می گفتند: چه معنی دارد‏‎ ‎‏زن برود کار کند و مرد به خانه بیاید و ببیند غذای شبش آماده نیست.‏‎ ‎‏بعضیها می گویند که حضرت امام زنها را گستاخ کرده اند. یکی می گفت:‏‎ ‎‏«امام به زن شخصیت داد.» اگر این جمله را بشکافیم، می بینیم که امام به ما‏‎ ‎‏آموختند که حقوقمان چیست. زنها را متوجه حقوق از دست رفته شان‏‎ ‎‏کردند، پس ایشان افشاگری و روشنگری کردند. و همواره از دست‏‎ ‎‏مقدس نماها فریاد می زدند.‏

‏‏     ‏‏در مورد تعدد زوجات چه توصیه ای داشتند؟‏

‏‏     ‏‏ـ امام عدالت را بسیار مهم می دانستند و می گفتند: بعید است مردی‏‎ ‎‏بتواند در این باره عدالت را رعایت کند مطلع هم هستید که خود و‏‎ ‎‏فرزندانشان نیز هر کدام یک همسر اختیار کردند و این مسأله را طوری القا‏‎ ‎‏می کردند که اصلاً از مردی که خلاف این عمل را بکند بدشان می آید. این‏‎ ‎‏مسأله برایشان قبیح و ناپسند بود.‏

‏‏     البته باید به شرایط جامعه هم توجه کرد، چون یک وقت ممکن است‏‎ ‎‏تعدد زوجات از نظر اداره جامعه ضرورت داشته باشد. بنابراین، می توان‏‎ ‎‏بر روی فلسفۀ آن بحث کرد؛ اما واقعاً چه کسی می تواند عدالت را رعایت‏‎ ‎‏کند؟ چون عدالت که فقط به معنای خرید یک نان برای این و یک نان‏‎ ‎‏برای آن دیگری نیست. در سایر موارد هم باید عدالت داشته باشد. نقل‏‎ ‎‏می کنند در زمانی که حضرت امام شاگرد یک روحانی بودند، وقتی‏
‏‎

‎

‏‎ ‎

‏‎