عکس العمل سایر گروه ها و احزاب

‏‏عکس العمل سایر گروهها و احزاب‏

‏‏تا آنجا که من اطلاع دارم دو گروه دیگر در جریان لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی‏‎ ‎‏فعالیت زیادی داشتند: یکی نهضت آزادی بود‏‎[1]‎‏ و دیگری هیأتهای مؤتلفه اسلامی.‏‎ ‎‏اعضای نهضت آزادی با تشکیل جلسات سخنرانی و صدور اطلاعیه و رفت و آمد بین‏‎ ‎‏تهران و قم و دیدار با مراجع و علما، با روحانیت همکاری نزدیکی داشتند که فعالیتهای‏‎ ‎‏مرحوم آقای طالقانی را که از بنیانگذاران نهضت آزادی بود نیز می توان از جمله‏‎ ‎‏فعالیتهای نهضت آزادی برشمرد. هیأتهای مؤتلفه اسلامی که همفکری نزدیکی با‏‎ ‎‏فداییان اسلام داشتند بعد از شهادت اعضای اصلی این گروه برای تداوم راه آنها، هنگام‏‎ ‎‏شکل گیری نهضت امام خمینی با دعوت از هیأتهای مذهبی و انقلابی تهران در بازار و‏‎ ‎‏غیره، تأسیس و سازماندهی شد. شنیده ام این گروه از نهضت آزادی نیز برای ائتلاف‏‎ ‎‏دعوت کرد ولی آنها به جهت عدم تشابه فکری نپذیرفتند. این گروه که عمده اعضایش را‏‎ ‎‏بعضی از روحانیون و افراد مذهبی و متدین بازار تشکیل می داد با مراجع ارتباط تنگاتنگ‏‎ ‎‏داشتند و با بعضی از روحانیون انقلابی چون مرحوم شهید بهشتی و آقای انواری از‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏     غیر از دو گروه نهضت آزادی و جمعیتهای مؤتلفه اسلامی که در قضیه لایحه شرکت‏‎ ‎‏فعال داشتند، گروههای کوچک و گمنام دیگری نیز در آن قضیه حضور داشتند و اعضای‏‎ ‎‏آنها را جمعی از روشنفکران تشکیل می دادند که بعضاً از جبهه ملی منشعب شده بودند‏‎ ‎‏و با نهضت آزادی نیز همکاری نداشتند یا گروههای دانشجویی دیگر ولی با اینکه از‏‎ ‎‏موقعیت چندانی در جامعه برخوردار نبودند با صدور اطلاعیه هایی به مخالفت با لایحه‏‎ ‎‏انجمنهای ایالتی و ولایتی برخاستند. اما حزب توده که از احزاب مخالف و با سابقه‏‎ ‎‏کشور بود در این قضیه هیچ واکنش علنی از خود بروز نداد و در واقع حزب توده بعد از‏‎ ‎‏کودتای 28 مرداد انسجام خودش را از دست داده بود و جمعی از اعضای آن با اظهار‏‎ ‎‏پشیمانی از اعمال گذشته به دستگاه وابسته شده بودند و حتی به کارهای بالای دولت در‏‎ ‎‏کابینه اقبال و علم راه پیدا کرده بودند و عده ای نیز فراری شده بودند.‏

‏‎ ‎

‏‎

• . اعضای اصلی نهضت در آن زمان در زندان بودند.