عکس العمل سایر گروهها و احزاب
تا آنجا که من اطلاع دارم دو گروه دیگر در جریان لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی فعالیت زیادی داشتند: یکی نهضت آزادی بود و دیگری هیأتهای مؤتلفه اسلامی. اعضای نهضت آزادی با تشکیل جلسات سخنرانی و صدور اطلاعیه و رفت و آمد بین تهران و قم و دیدار با مراجع و علما، با روحانیت همکاری نزدیکی داشتند که فعالیتهای مرحوم آقای طالقانی را که از بنیانگذاران نهضت آزادی بود نیز می توان از جمله فعالیتهای نهضت آزادی برشمرد. هیأتهای مؤتلفه اسلامی که همفکری نزدیکی با فداییان اسلام داشتند بعد از شهادت اعضای اصلی این گروه برای تداوم راه آنها، هنگام شکل گیری نهضت امام خمینی با دعوت از هیأتهای مذهبی و انقلابی تهران در بازار و غیره، تأسیس و سازماندهی شد. شنیده ام این گروه از نهضت آزادی نیز برای ائتلاف دعوت کرد ولی آنها به جهت عدم تشابه فکری نپذیرفتند. این گروه که عمده اعضایش را بعضی از روحانیون و افراد مذهبی و متدین بازار تشکیل می داد با مراجع ارتباط تنگاتنگ داشتند و با بعضی از روحانیون انقلابی چون مرحوم شهید بهشتی و آقای انواری از
کتابخاطرات آیت الله سید حسین موسوی تبریزی (دفتر اول)صفحه 113
نزدیک همکاری می کردند. در جریان لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی نیز اعضای مؤتلفه فعالانه شرکت داشتند. شهید مهدی عراقی یکی از اعضای این گروه از اول با امام در رابطه بود و در تکثیر و پخش اعلامیه های ایشان در سطح تهران و سایر شهرستانها نقش بسزایی داشت. نقش این گروه در قیام 15 خرداد نیز بسیار زیاد و غیرقابل انکار است.
غیر از دو گروه نهضت آزادی و جمعیتهای مؤتلفه اسلامی که در قضیه لایحه شرکت فعال داشتند، گروههای کوچک و گمنام دیگری نیز در آن قضیه حضور داشتند و اعضای آنها را جمعی از روشنفکران تشکیل می دادند که بعضاً از جبهه ملی منشعب شده بودند و با نهضت آزادی نیز همکاری نداشتند یا گروههای دانشجویی دیگر ولی با اینکه از موقعیت چندانی در جامعه برخوردار نبودند با صدور اطلاعیه هایی به مخالفت با لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی برخاستند. اما حزب توده که از احزاب مخالف و با سابقه کشور بود در این قضیه هیچ واکنش علنی از خود بروز نداد و در واقع حزب توده بعد از کودتای 28 مرداد انسجام خودش را از دست داده بود و جمعی از اعضای آن با اظهار پشیمانی از اعمال گذشته به دستگاه وابسته شده بودند و حتی به کارهای بالای دولت در کابینه اقبال و علم راه پیدا کرده بودند و عده ای نیز فراری شده بودند.
کتابخاطرات آیت الله سید حسین موسوی تبریزی (دفتر اول)صفحه 114