قیام 19 دی

‏‏قیام 19 دی‏

‏‏در آن ایام در منزل آیت الله یزدی مجلس روضه بود؛ در همان منزلی که حضرت امام بعد‏‎ ‎‏از پیروزی انقلاب وقتی به قم تشریف آوردند در آنجا ساکن شدند. ما چون با آقای یزدی‏‎ ‎‏دوست و همکار بودیم و در فعالیتهای انقلابی مشارکت داشتیم لذا در روضه ایشان‏‎ ‎
‏‎

‏‏     من راستش از سویی اطمینان به تعطیلی بازار نداشتم و از سوی دیگر چون دیر وقت‏‎ ‎‏بود، راهی برای جمع کردن دوبارۀ مدرسین و دوستان نداشتیم و تازه بعید بود با تعطیلی‏‎ ‎‏یک روز دیگر هم افزون بر روز اول موافقت می کردند، که برخی همچنان که عرض شد،‏‎ ‎‏با تعطیلی روز اول هم موافق نبودند؛ لذا قضیه را به اطلاع بازاریان رساندم. گفتند: پس‏‎ ‎‏چه کنیم؟ عرض کردم: من یک پیشنهاد به نظرم می رسد و آن این است که شما افرادتان‏‎ ‎‏را تا هشت صبح فردا جمع کنید و بیایید مسجد نو مقابل قبرستان شیخان. من در آنجا‏‎ ‎‏برای حدود سیصد طلبه درس داشتم و شرح لمعه می گفتم. وقتی شما بیایید، ما هم به‏‎ ‎‏شما ملحق می شویم. چون شاگردان من آمادگی اش را دارند و اغلب ما در درس به‏‎ ‎
‏‎

‏‏     صبح روز نوزدهم دی ماه از قرار معلوم، بازاریان صبح زود اعلامیه حمایت و‏‎ ‎‏پشتیبانی خود را از حوزه و مرجعیت امام در بازار چسباندند و رسماً و یکپارچه بازار‏‎ ‎‏تعطیل شد. من طبق معمول و بی آنکه به شاگردانم چیزی بگویم، درس را آغاز کردم.‏‎ ‎‏شاید سه دقیقه نگذشته بود که بازاریها رسیدند. من بلافاصله درس را تعطیل کردم و از‏‎ ‎‏شاگردان خواستم که متفرق نشوند تا در کنار بازاریان به سمت حرم مطهر حضرت‏‎ ‎‏معصومه (س) راهپیمایی کنیم. آنان هم پذیرفتند و راه افتادیم. در مسیر که می رفتیم از‏‎ ‎‏اینجا و آنجا افرادی هم ـ نوعاً از طلاب ـ به ما ملحق شدند و وقتی به مسجد اعظم‏‎ ‎‏رسیدیم، شاید غیر از جماعت بازاری، صدها طلبه هم با ما همراه بودند و نیمی از صحن‏‎ ‎‏مسجد اعظم پر شد. عده ای مأمور شدند که داخل شبستان بروند و به نحو منطقی و‏‎ ‎‏مسالمت آمیز، درس آقای شریعتمداری را به تعطیلی بکشانند؛ البته درس آقای‏‎ ‎‏شریعتمداری تعطیل شد‏‎[1]‎‏ ولی من وارد مسجد نشدم؛ چون اطرافیان آقای شریعتمداری‏‎ ‎‏من را می شناختند و به لحاظ اختلاف سلیقه ای که ما از همان اول با ایشان داشتیم، شاید‏‎ ‎‏گمان می کردند که من توطئه کرده ام که درس ایشان به هم بخورد. خوشبختانه قضیه با‏‎ ‎‏موفقیت تمام شد و ایشان بر فراز منبر تدریس، عذرخواهی کرد و گفت: ما نمی دانستیم‏‎ ‎‏که امروز هم برنامه است؛ لذا همین جا به حمایت از اعتراض بازاریان تعطیل می کنیم.‏‎ ‎‏والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته!‏

‏‏     اینجا بود که شعارها شروع و عملاً دروس حوزه تعطیل شد. آیت الله گلپایگانی هم که‏‎ ‎
‏‎

‏‏     پس از آن، مردم سؤال کردند کجا برویم؟ من عرض کردم بعد از مراجع، نوبت‏‎ ‎‏علمای تراز دوم است؛ لذا بد نیست به سمت مدرسۀ امیرالمؤمنین و خدمت آقای مکارم‏‎ ‎‏برویم. رفتن پیش آقای مکارم، از جهت وارد ساختن ایشان به جریانات سیاسی و انقلابی‏‎ ‎‏حائز اهمیت بود، تا تصویری که از ایشان در اذهان بود که وی از رفقای آقای‏‎ ‎‏شریعتمداری است و در شمار مبارزین نیست از بین برود و انصافاً هم آقای مکارم آن‏‎ ‎‏روز در جمع تظاهرکنندگان، خوب و منطقی صحبت کرد و با آن صحبت که یک ربع‏‎ ‎‏بیشتر زمان نبرد، تبعید را برای خود خرید.‏

‏‏     بعد از آن قرار شد که به منزل آقای وحید خراسانی که از درس خارج گوهای آن زمان‏‎ ‎‏بود، برویم که البته چون نزدیک ظهر بود و منزل ایشان هم گنجایش چندانی نداشت و از‏‎ ‎‏سیستم صوتی بالایی هم برخوردار نبود، جمعیت کمتری حضور داشتند. در عین حال‏‎ ‎‏ایشان هم طی سخنان بسیار خوب و منطقی و محکم، توهین روزنامه را به ساحت‏‎ ‎‏مقدس امام و مرجعیت محکوم کرد و از راهپیمایی و اعتراض مردم حمایت نمود. برای‏‎ ‎‏بعد از ظهر روز 19 دی، رفتن به منزل آقای نوری را در نظر گرفتیم تا تقریباً در سمت‏‎ ‎‏خیابان صفاییه قم، کار را کامل کرده باشیم و بعد از آن به منزل آقای مشکینی برویم.‏

‏
‏‎

‏‏     در این حال من در منزل آقای نوری بودم و قرار بود ایشان سخنرانی کند؛ منتها به من‏‎ ‎‏گفتند: اول شما چند دقیقه صحبت کن تا آمادگی ایجاد شود. من برخاستم و حدود‏‎ ‎‏25 دقیقه سخنرانی کردم. موضوع صحبت راجع به حکومت و امامت بود و اینکه رئیس‏‎ ‎‏حکومت چه شرایطی باید داشته باشد. در آن سخنرانی من عنوان «امام» را در مورد‏‎ ‎‏حضرت امام که تا آن موقع به ایشان آیت الله العظمی خمینی می گفتند، برای اولین بار‏‎ ‎‏ـ البته در قم ـ به کار بردم. در تهران ظاهراً آقای دکتر حسن روحانی این عنوان را در‏‎ ‎‏مراسم چهلم حاج آقا مصطفی ـ که حدود یک ماه قبل از قضیه 19 دی در مسجد ارگ‏‎ ‎‏برگزار شده بود ـ در حق امام (س) استفاده کرده بود.‏

‏‏     به هر حال حقیر در طی سخنرانی در منزل آقای نوری مطالب مختلفی را بیان کردم؛‏‎ ‎‏از جمله نامۀ حضرت سیدالشهدا (ع) را که توسط حضرت مسلم برای مردم کوفه ارسال‏‎ ‎‏شد و بخشی از آن از قرار زیر است: ‏‏ولعمری ما الامام الا القائم بالقسط الداین بالحق، الحابس‏‎ ‎‏نفسه فی ذات الله .‏

‏‏     ‏‏این جمله را پشت بلندگو قرائت کردم و قضیه را به توطئه رژیم و مقالۀ موهن روزنامه‏‎ ‎‏ربط دادم و آن را ریشه یابی کردم. بعد از آن آقای نوری حدود 45 دقیقه سخنرانی کرد که‏‎ ‎‏بسیار جالب بود و جالبتر اینکه اشعاری قرائت کرد که در آن، امام به نور ماه و مقاله‏‎ ‎‏روزنامه و توطئه ساواک و اقدامات رژیم، به پارس سگ تشبیه شده بود. یک مصراعش‏‎ ‎‏این است: مه فشاند نور و سگ عوعو کند! مردم بیشماری که در صحنه حاضر بودند با‏‎ ‎‏شنیدن این سخنان کاملاً آماده شده بودند؛ لذا با شعارهای تند «مرگ بر حکومت‏‎ ‎
‏‎

‏‏     ‏‏برنامۀ رفتن به منزل آقای مشکینی بدین ترتیب لغو شد و به جای آن طلبه ها در‏‎ ‎‏حوالی مدرسه حجتیه و رودخانه مشغول سنگ اندازی و پرتاب آجر به طرف مأمورین‏‎ ‎‏مسلح بودند.‏‎[2]‎‏ به خاطر دارم که در همان گیرودار خبر رسید که شیخی که بعدها دانستیم‏‎ ‎‏مرحوم شهید اوسطی است، با فلاخن و وسیلۀ سنگ انداز، به پاسبانها و ساواکیها حمله‏‎ ‎‏کرده و با نشانه روی دقیق، پیشانی آنان را مورد هدف قرار داده است؛ منتها چون سر و‏‎ ‎‏صورتش را می پوشاند تا مدتها جز عده ای معدود، کسی او را نمی شناخت؛ تا اینکه‏‎ ‎‏سرانجام او را شناسایی کردند و در روز عید سعید فطر به شهادت رساندند و جالب‏‎ ‎‏است بگوییم که شعار «بگو مرگ بر شاه» از همان روز عید، در قم متداول شد.‏

‏‏     به هر تقدیر درگیری تا ساعت یازده شب ادامه یافت و بیشتر هم در اطراف مدرسۀ‏‎ ‎‏حجتیه بود که منجر به زخمی شدن دست کم پانزده نفر شد که به بیمارستان منتقل‏‎ ‎‏شدند. تشخیص ما این بود که ماندن زخمیهای این حادثه در بیمارستانها صلاح نیست و‏‎ ‎‏به طور حتم به دستگیری آنان توسط ساواک منجر خواهد شد؛ لذا شبانه، آنان را خارج‏‎ ‎‏کرده و به منزل افراد «مخصوص» منتقل کردیم. در این ماجرا روی هم رفته پانزده نفر‏‎ ‎‏شهید و زخمی شدند که دو نفر از شهدا طلبه و فرزند روحانی بودند که یکی از آنان‏‎ ‎‏همدانی و منزلشان در نیروگاه بود و ما برای دلداری دادن و تسلیت به پدر و مادرش به‏‎ ‎‏منزل او رفتیم. به این ترتیب 19 دی ماه به پایان رسید.‏

‏‎ ‎

‏‎

• . در این مورد: ر.ک. به: انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک؛ کتاب دوم، ص 10.
• . البته در ابتدا سنگ و آجری در اختیار تظاهرکنندگان نبود و بعداً فراهم شد. از آن به بعد هم مردم تجربه پیدا کردند و در هر تظاهرات، یک تاکسی بار سنگ و پاره آجر در نزدیکی محل تظاهرات خالی می کردند.