حقوق مردم در حکومت دینی با نگاهی به دغدغه‌ها و نگرانی‌های امام خمینی
علی داستانی بیرکی
در سیره و اندیشه امام خمینی، مردم از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و دارای نقش محوری هستند. امام(ره) حرکت عظیم انقلاب اسلامی را مرهون دست آوردهای مردم و الطاف غیبی الهی می دانند. بدین جهت مردم را به عنوان ولی نعمت انقلاب معرفی می کنند و به دست اندرکاران نظام توصیه اکید مبنی بر خدمت هر چه بیشتر به این مردم دارند، امام تا آخرین لحظه حیات، خود را قدردان و خادم مردم می دانستند و در این راستا، وصیت نامه ایشان با عذرخواهی از خداوند و ملت به خاطر کوتاهی ها و تقصیرها و دعا برای مردم پایان می پذیرد.
هیچ فقیهی در طول تاریخ به اندازه معظم له مردم را واجد نقش ندانسته و آنها را مورد تکریم قرار نداده است. در حکومت اسلامی مورد نظر امام، حمایت از مردم به خصوص محرومین، یکی از وظایف الهی دولتمردان به حساب می آید و این همه اصرار امام بر اهمیت و نقش مردم در تمامی دوران زندگی، مبتنی بر اهمیتی است که در
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 213
دین مبین اسلام به مردم داده شده است، فهرست وار گوشه ای از تاکیدات ایشان بر حقوق همه جانبه مردم خصوصا در دوران پس از پیروزی انقلاب بیان می شود.
توجه به ملت از آغاز نهضت.
تکیه به ملت برای سرنگونی رژیم پهلوی.
نقش مردم در تعیین شکل نظام سیاسی.
تصویب قانون اساسی با رای ملت.
آزادی مردم در انتخابات.
لزوم خدمتگزاری به ملت.
لزوم تبعیت از آراء ملت.
و سایر موارد مثل نظارت مردم بر همه امور جامعه، لزوم دخالت مردم در همه جریان های سیاسی، قدردانی از ملت به خاطر مجاهدت های بی دریغ در دوران انقلاب، تشکر از حضور ملت در صحنه های جنگ تحمیلی و سازندگی، ستایش روحیه شهادت طلبی و شجاعت ملت ایران، مباهات به رشد سیاسی ملت ایران و...
نتیجه این که حضرت امام معتقدند در ایران اسلامی مردم تصمیم گیران نهایی تمامی مسائل هستند و سیاست ما همیشه بر مبنای آزادی، استقلال و حفظ منافع مردم است که این اصل را هرگز فدای امر دیگری نمی کنیم.
در واقع می توان گفت کلمه مردم یکی از بیشترین مفاهیم استعمال شده و کاربردی در کلمات امام خمینی است.
با توجه به این اهمیت است که حضرت امام نسبت به مردم و حقوقشان دغدغه و نگرانی دارند که مبادا مورد اهمال و غفلت قرار بگیرد لذا در جای جای مطالب ایشان این مهم به مناسبت های مختلف، به مجموعه دست اندر کاران نظام گوشزد شده است.
امام خمینی در طول حیات خود قبل و پس از انقلاب اسلامی همیشه دغدغه حقوق مردم را داشتند و به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کسوت رهبری مسئول،
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 214
نگرانیها و دغدغه‌های ویژه در رابطه با رعایت و پاسداشت حقوق مردم داشتند. دغدغه حضرت امام نسبت به مردم و حقوق آنان تا پایان عمر استمرار داشت، از نظر امام خمینی دو امر از اهمیت شایان توجه برخوردار بود یکی حفظ نظام و دیگری رسیدگی و توجه به امور مردم.
امام بنا به توصیه اش در وصیت نامه سیاسی، الهی برای این نظام و انقلاب و مردم آن اهمیت والایی قائل بودند:
«اهمیت انقلاب شکوهمند اسلامی که دستاورد میلیونها انسان ارزشمند و هزاران شهید جاوید آن و آسیب دیدگان عزیز، این شهیدان زنده است و مورد امید میلیونها مسلمانان و مستضعفان جهان است، به قدری که ارزیابی آن از عهده قلم و بیان بالاتر و برتر است »(صحیفه امام، ج 21، ص 401 ).
امام نگران این است که بعد از او چه بر سر این نظام و انقلاب خواهد آمد بدین جهت اعلام خطر می‌کند و ضمن توصیه های لازم می‌فرمایند:
« من در میان شما باشم و یا نباشم به همه شما وصیت می‌کنم که نگذارید انقلاب به دست نااهلان و نامحرمان بیفتد، نگذارید پیش‌کسوتان شهادت و خون در پیچ و خم زندگی روزمره خود به فراموشی سپرده شوند اکیدا به ملت عزیز ایران سفارش می‌کنم که هوشیار و مراقب باشید.(صحیفه امام، ج21، ص 93 ).
حضرت امام در این چار چوب برای حفظ انقلاب و دستاوردهای آن و جلوگیری از هرگونه انحراف، نگرانی ها، دغدغه‌ها و توصیه های خود را به انحاء مختلف در دیدار با مسئولان و دست اندر کاران نظام، احزاب و گروهها، مردم و اقشار مختلف اجتماعی بیان می‌کرد و یا خطاب به همه، آن‌چه را که لازم بود می‌گفتند همچون وصیت نامه سیاسی الهی و پیام‌ها و نامه‌های متعدد، تا با به کارگیری و عمل به آن رهنمودها جلوی هرگونه آسیب و خدشه به دست آوردهای انقلاب گرفته شود.اما با وجود این، بعد از بیست و هفت سال از عروج ملکوتی آن پیر عرفان، امروز در جامعه
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 215
شاهد انواع بد اخلاقی ها از جمله بد اخلاقی سیاسی هستیم. در برابر این سوال چه باید کرد؟
به نظر می‌رسد بهترین پاسخ این است که امروزه همه، از جمله مسئولان و دست اندر کارانی که عامل و باعث وضع موجود هستند، به سیره، آراء و اندیشه امام مراجعه کنند و با بازخوانی آن اندیشه های بلند، بار دیگر تا دیر نشده است در مسیر امام قرار بگیرند و با انجام تکلیف برای خدا، حاکمیت اخلاق در تمام حرکات و سکنات و رعایت حقوق مردم و... که به انحاء گوناگون در کلام و پیام آن بزرگمرد تاریخ تجلی یافته است را باز گرداند، شاید از این طریق بتوانیم به خود بیاییم و در افکار و تصمیمات و اعمال خود تجدید نظر نمائیم چرا که بدون شک جای تجدید نظر وجود دارد و بیش از این برای خود، نظام جمهوری اسلامی و مردم مشکل آفرینی نکنیم و این تصور برای ما بوجود نیاید که می‌توانیم به جای مردم تصمیم بگیریم
به هر حال امام مجموعه ای از دغدغه‌ها و نگرانیها را مطرح کرده‌اند که به چند مورد از آنها اشاره می‌شود:
اگر خدای نخواسته جمهوری اسلامی نتواند جبران کند این مسائل اقتصادی را، که اول مرتبه زندگی مردم است، و مردم مأیوس بشوند از جمهوری اسلامی و مأیوس بشوند از اینکه اسلام هم برای آنها بتواند در اینجا کاری انجام بدهد، اگر در این محیط یک انفجار حاصل بشود، دیگر نه من و نه شما و نه هیچ کس، نه روحانیت و نه اسلام، نمی تواند جلویش را بگیرد. انفجار اگر در زمان طاغوت حاصل می شد، ماها می توانستیم با نصیحت، با موعظه، با امر، مهارش کنیم. اما انفجار اگر در متن اسلام حاصل بشود، مردم با یأس از جمهوری اسلامی منفجر بشوند، دیگر قابل مهار نیست.(صحیفه امام، ج 10، ص 335 ـ 334).
آن چه موجب نگرانی است این است که ما خودمان با فعالیت خودمان اسلام را به هم بزنیم .(صحیفه امام ، ج 12 ، ص 415 )
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 216
امروز روز این است که همه با هم، با هم بدون اینکه فرصت از دست بدهیم کوشش کنیم این اختلافات را از بین برداریم.(صحیفه امام ، ج 11 ، ص444 ).
شما دوستان، شما برادران من آگاه و بیدار باشید و نگذارید اخلالگران بین شما رخنه کنند. اینها بنا دارند که باز مسائل را به سال‌های قبل برگردانند؛ اینها عمال اجانب هستند.(صحیفه امام، ج 7 ، ص16).
اگر خدای نخواسته در دادگاهها یک امر خلافی واقع بشود، این فقط به دادگاه صدمه نمی زند، به جمهوری فقط صدمه نمی زند، به اسلام ضربه می زند؛ صدمه، صدمه به اسلام است. اگر صدمه به اشخاص بود، و لو آن هم صحیح نبود، اما باز مطلبی بود؛ اما شما مواجهید با اینکه در کارهایتان یا وجهه اسلام را وجهه نورانی ـ آن طور که هست ـ جلوه بدهید؛ یا خدای نخواسته بر خلاف آن طوری که اسلام هست جلوه بدهید. (صحیفه امام ، ج 10 ، ص270 ).
مبادا از این اختیاراتی که حالا پیدا کردید، از این قدرتی که حالا پیدا کردید، از زیر بار آن قدرت ظالم بیرون رفتید، خودتان یک قدرت ظالمه باشید. مبادا به برادران خودتان تعدی کنید. مبادا یک کسی را بی‌جا بگیرید. به واسطه اغراض شخصی که دارید یک کسی را بی‌جا محاکمه کنید. یک کسی را بی‌جا محکوم کنید. اینها تحت مراقبت است. خدای تبارک و تعالی از ما سؤال خواهد کرد.(صحیفه امام، ج 8، ص 285).
باید همه بیدار بشویم، همه توجه بکنیم، هم اصلاح کنیم خودمان را که خدای نخواسته تخلّف نکنیم؛ و هم توجه کنیم به اینکه اگر یکی تخلف کرد جلویش را بگیریم، نه با داد و دعوا؛ گفتن با ملایمت .(صحیفه امام، ج8، ص 491).
توجه داشته باشید، مبادا یک‌وقت خدای نخواسته، یک اهانتی به یک مسلمی، یک اهانتی به یک مرجعی، یک اهانتی به یک مؤمنی بشود که خدای تبارک و تعالی راضی
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 217
نیست؛ و من می ترسم که یک‌وقت خدای تبارک و تعالی ما را اخذ بکند، اخْذَ عزیزٍ مُقتدرٍ. (صحیفه امام ، ج 1 ، ص308).
گمان نکنید که تهمت وابستگی و افترای بی دینی را تنها اغیار به روحانیت زده است، هر گز؛ ضربات روحانیت ناآگاه و آگاه وابسته، به مراتب کاری‌تر از اغیار بوده و هست.(صحیفه امام، ج 21 ، ص278).
از اهم مسائلی که باید تذکر بدهم، مسئله ای است که به همه روحانیت و دست اندرکاران کشور مربوط می شود، و همیشه نگران آن هستم که مبادا این مردمی که همه چیزشان را فدا کردند و به اسلام خدمت نموده و به ما منّت گذاشتند، به واسطه اعمال ما از ما نگران بشوند، زیرا آن چیزی که مردم از ما توقع داشته و دارند و به واسطه آن دنبال ما و شما آمده اند و اسلام را ترویج نموده و جمهوری اسلامی را بپا کردند و طاغوت را از میان بردند، کیفیت زندگی اهل علم است. اگر خدای نخواسته، مردم ببینند که آقایان وضع خودشان را تغییر داده اند، عمارت درست کرده اند و رفت و آمدهایشان مناسب شأن روحانیت نیست، و آن چیزی را که نسبت به روحانیت در دلشان بوده است از دست بدهند، از دست دادن آن همان و از بین رفتن اسلام و جمهوری اسلامی همان .(صحیفه امام ، ج 19، ص317).
خطر بزرگ این است که امروز احتمال می رود که آن خطر برای ما باشد، این است که یک وقت ملت از حکومت برگردد. ملت را دیگران نمی توانند برگردانند(صحیفه امام، ج 17 ، ص 249).
خوف این است که اگر چنان‌چه در اعمال ما یک نحوی مشاهده بشود که بر خلاف آنی است که ما ادعا می کنیم، دشمن‌های ما پای ما حساب نکنند، پای اسلام حساب کنند بگویند پاسدارهای اسلامی، ملّاهای اسلام، نظامی اسلامی، این طور عمل می کنند.(صحیفه امام ، ج 10 ، ص 108 ).
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 218
اما باید توجه داشته باشید که امروز یک خطر بزرگی جلوی پای ماست، که من از این خطر بیشتر می ترسم تا از خطر اینکه بیایند و بریزند و بکشند و ما را از بین ببرند. و آن خطر این است که نبادا ما پاهایمان را انحرافی برداریم؛ قدمهای انحرافی برداریم و مکتبمان را بد منعکس کنیم، اسلام را بد معرفی کنیم. آن‌که مهم است این است که مکتب به قدرت خودش باقی باشد، و لو ما همه از بین برویم (صحیفه امام، ج8 ، ص335 ).
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 219
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 220