دیدگاه‌های امام خمینی(ره) درباره زنان
دکتر نسرین مصفا
مرور وضعیت جامعه قبل از انقلاب اسلامی و بعد از آن، و همچنین گذار در فرمایشات امام خمینی(ره)، آفات اصلی جوامع اسلامی را «تجدد مآبی» و «تحجرگرایی» ترسیم می‌نماید. شیفتگی محض و گاه بهت‌زدگی در قبال کشورهای پیشرفته و شرایط فرهنگی آنان، غفلت از ارزشهای صحیح بومی و تابعیت را به دنبال دارد و در مقابل، به بهانه حفظ شرایط، عده‌ای به جمود و رد بالندگی و پویندگی می‌پردازند تا بدان‌جا که تعالیم صریح دینی را از یاد می‌برند. حقوق زنان در جامعه ما نیز با این چالش‌ها روبرو بوده است.
نگاهی به وضعیت گذشته و حال جوامع اسلامی، حاکی از صحت و عمق گفتار امام خمینی(ره) در باب اهمیت و آثار دو آفت «تجدد مآبی» و «تحجرگرائی» در آنها به‌ویژه در مورد زنان است. براساس تجارب در دست این دو آفت یکی به ضعف ارزشهای اسلامی و دیگری به گشودن باب انتقاد به موازین اسلامی و دور شدن از حقوق زنان و نفی کرامت انسانی آنان انجامیده است. مثال بارز «تجدید مآبی» که با
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 205
تقلید کورکورانه همراه بود، را می‌توان در شیفتگی نظام شاهنشاهی و به تبع آن بخشی از جامعه تا قبل از انقلاب اسلامی در ایران برای تغییر وضعیت ظاهری و استفاده ابزاری از زنان دانست. این تقلید که همراه با تحمیل تجدد مآبی ظاهری از زنان غربی بود، بارها مورد نکوهش ایشان قرار گرفته است.
نگرش امام (ره) در زمینه «تجدد مآبی» مبتنی بر تبعیت از ظواهر زنان در غرب را می‌توان در پرتو رهیافت کلی ایشان نسبت به استقلال و آزادی در برابر غرب و عدم تقلید از آنان تفسیر کرد. آزادی از امپریالیسم، استعمار و غرب ریشه عمیق در فلسفه سیاسی امام (ره) دارد که آن را می‌توان در مورد زنان به خوبی استنباط کرد. همچنین پیروی و تابعیت محض نسبت به شرایط اجتماعی ـ فرهنگی کشورهای پیشرفته و صنعتی غربی در عمل به تقلید از آنان در وجوه مختلف منتهی می‌شود که به نوبه خود به نقض استقلال در برابر آنها می‌انجامد. سرانجام این عدم استقلال فردی و اجتماعی به انفعال و خدشه به هویت فردی، حیثیت انسانی و عزت ملت می‌باشد. امام راه‌حل در راستای احیای حقوق زنان بارها سفارش به احقاق حقوق زنان و احیای کرامت انسانی آنان با تأکید بر تربیت و تهذیب نفس اسلامی به‌عنوان تأمین‌کننده شخصیت آنان نمودند و آنان را به عدم پیروی و تقلید از الگوهای غربی تشویق می‌کردند. استقلال فکری، عدم تابعیت از افکار غربی، سفارش به تحول فکر و اندیشه و عمل و خودباوری و کوشش برای مفیدبودن در جامعه از باورهای امام در راستای نفی «تجدد مآبی» مبتنی بر ارزشهای غربی بود.
همچنین ایشان با تأکید بر نقش زنان در صحنه‌های سیاسی و اجتماعی که نمونه آن در جریان انقلاب اسلامی و پیشبرد آن بارز است دیدگاه‌های تحجرگرایانه به نفی حضور زنان در جامعه را به چالش می‌کشند. از نگاه امام راحل، دخالت در مسائل سیاسی و اجتماعی، نه تنها از علائم ارج نهادن به شخصیت و کرامت انسانی زن است،
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 206
بلکه این امر را ایشان از وظایف زنان دانسته و به آنها توصیه می‌کند که همواره در این صحنه‌ها حضور داشته و ناظر اعمال دولت باشند. از منظر ایشان در نظام اسلامی، زن به عنوان یک انسان می‌تواند مشارکت فعال با مردان در بنای جامعه اسلامی داشته باشد، البته نه به صورت شیء، نه او حق دارد خود را به چنین حدی تنزل دهد و نه مردان حق دارند که به او چنین بیندیشند. در عمل تحجرگرائی نسبت به زنان آنچنان که ما در برخی از جوامع در زمان اوج طالبان در افغانستان به آفت بزرگ در این سرزمین منجر شد.
اعزام یک زن در هیأت نمایندگی ایران برای ارسال پیام به گورباچف نشانه‌ای از توجه خاص امام(ره) برای مشارکت سیاسی زنان در دیدگاه ایشان است. می‌دانیم که بطور کلی مشارکت زنان با توجه به تبعیض تاریخی دوری زنان از سیاست را در دو سطح تحلیل می‌کنند. اول در سطح مشارکت توده زنان و دوم در سطح نخبگان. خوشبختانه در هر دو زمینه دیدگاه و تحمل امام بطور روشن وجود دارد. به بیان ایشان «زن‌ها حق رأی دارند» از غرب بالاتر است این مسائلی که برای زن‌ها ما قائل هستیم. حق رأی دادن دارند، حق انتخاب دارند، حق انتخاب شدن دارند، بر این امر نیز تأکید دارند که از نظر حقوق انسانی، تفاوتی بین زن و مرد نیست، زیرا هر دو انسانند، زن حق دخالت در سرنوشت خویش را همچون مرد دارد. البته یادآوری می‌کنند که «در بعضی موارد تفاوت‌هائی بین زن و مرد وجود دارد که به حیثیت انسانی آنان ارتباط ندارد، در مسائلی که منافات با حیثیت و شرافت زن ندارد، آزاد است.»
بنابراین با انتخاب زنی در هیأت نمایندگی فوق، باور ایشان به مشارکت زنان در سطح نخبگان هم می‌توان تأکید کرد. این در شرایطی است که هنوز در عرصه بین‌المللی نیز هنوز مشارکت زنان در سطح نخبگان با محدودیت‌هائی روبرو بود.
در باب نقش اجتماعی زنان، امام تأکید می‌کنند که «خواهرهای ما که اشتغال به
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 207
مسائل دیگر داشتند، الان همدوش با برادرها و مقدم بر آنها به سرنوشت ملت و به سرنوشت کشور خودشان فکر می‌کنند، طرح می‌دهند... انتقاد می‌کنند. این تحولی است که خدای تبارک و تعالی که مقلب‌القلوب است، ایجاد کرد.» این توانایی زنان در مشارکت در سرنوشت کشور، و حتی در مقیاس بزرگ‌تر، تصمیم تعیین‌کننده امام در ترکیب هیات گسیل شده به شوروی، در سطح بین‌المللی تجلی یافت.
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 208