حقوق مردم از دیدگاه امام خمینی
دکتر الهام امین‌زاده
امام خمینی (رحمة ا... علیه) به عنوان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران نگاه ویژه و فراگیری به حقوق ملت داشتند به گونه‌ای که از حقوق جمعی تا حقوق فردی را در سیاستگذاریها و موضع‌گیریهای خود مورد تاکید قرار می‌دادند. ایشان استقلال در برابر نیروهای خارجی و بیگانه و حاکمیت مستقل ملت بر سرنوشت خویش بر اساس ارزشها و اعتقادات مکتبی و در جهت تامین آزادیهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را از حقوق مسلم مردم در تمام جوامع می‌دانستند که برای نیل به آن مبارزات و تلاشهای مستمری انجام گرفته است.
امام می‌فرمودند: «این مردمی هستند که حق می‌گویند، حق خودشان را طلب می‌کنند، آزادی حق مردم است، استقلال یک مملکت حق اهل مملکت است.»
حق نظارت از دیگر حقوقی بود که امام(رحمه ا... علیه) برای مردم قائل بود. بارها در خصوص تاکید بر استفاده دولت از نظارت و مشورت مردم فرموده بود که مردم در
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 201
جامعه اسلامی نمی‌توانند نسبت به رفتار سیاسی و جهت‌گیریهای اجتماعی زمامداران خود بی‌تفاوت باشند. مردم حق و تکلیف دارند که بر سیاستگذاریها و اعمال دولت و کارگزاران نظام اسلامی نظارت نموده و با اظهار نظرات مشورتی و خیرخواهانه خود، موجبات استحکام و بهبودی دولت اسلامی و اصلاح زمامداران خویش را فراهم سازند. عنصر نظارت مردم بر دولت اسلامی، از طریق روشهای مشخصی چون امر به معروف، استشاره و نصیحت حاکم و حسبه انجام می‌شود.
از جمله حقوق اساسی مردم که در حکومت دینی می‌بایست مورد احترام قرار گیرد حقوق مربوط به آرای ملت و احترام به نظریات و افکار آحاد ملت است.
ایشان تاکید داشتند: «حکومت جمهوری اسلامی مورد نظر ما، از رویه پیامبر اکرم(ص) و امام علی (علیه السلام) الهام خواهد گرفت و متکی به آرای عمومی ملت خواهد بود و شکل حکومت با مراجعه به آرای ملت تعیین خواهد شد.»
ایشان در خصوص حق سیاسی ملت فرمودند: «ما تابع آرای ملت هستیم. ملت ما هر طوری رای داد ما هم از آن‌ها تبعیت می‌کنیم. ما حق نداریم، خدای تبارک و تعالی به ما حق نداده است، پیغمبر اسلام (ص) به ما حق نداده است که ما به ملتمان یک چیزی را تحمیل بکنیم.»امام در رابطه با اهمیت آزادی و مبانی آن اعتقاد داشتند که هیچگاه آزادی هیچ فرد و گروهی سلب نشده و هر کس آزاد است اظهار عقیده کند ولی افراد و گروهها برای توطئه کردن آزاد نیستند.
امام همواره به اتکای حکومت، به مردم امید دادن به آن‌ها و جلب حمایت آنان تاکید داشتند. و حمایت مردم را موجب استحکام نظام و وظیفه آنان در برابر دولت می‌دانستند. لذا اگر چه در موارد بسیاری بر حقوق مردم اصرار داشتند لکن حمایت و
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 202
پشتیبانی مردم از دولت را هم یکی از حقوق دولت و تکلیف ملت می‌دانستند که آثار و برکات گران‌بار و مهمی را برای نظام اسلامی به همراه خواهد داشت که در صورت انجام نشدن این تکلیف آثار زیانباری برای کشور به همراه خواهد داشت.
امام (رحمة ا... علیه) در خصوص حقوق تشکیلاتی مردم اعتقاد داشت که تشکل و تحزب در اصول مدیریتی جامعه اسلامی ضروری است. لذا تشکیل سازمانها و تشکلات دینی و ملی و ایجاد سازمانهای مردم نهاد به عنوان امری که کارها به دست مردم و از طریق این ساختارها بهتر انجام می‌شود را تشویق می‌کردند.
حقوق و آزادیهای فردی و اجتماعی مردم در نزد امام جایگاه ویژه‌ای داشت و این مفهوم را نه به عنوان یک فراورده غربی که به عنوان یک آموزه اصیل اسلامی و توحیدی می‌نگریست. امام انسان را به عنوان خلیفه خداوند در روی زمین حامل صفات و ویژگی‌های خداوند مانند عقل، اراده، اختیار و آزادی می‌دانستند که به طور فطری آزاد آفریده شده و کسی حق سلب این حق فطری را از او ندارد. در عین حال از آزادیهای وارداتی غربی و شرقی ملت را برحذر می‌داشتند و اعتقاد داشتند «همان‌هایی که ادعای ـ نمی‌دانم ـ کمونیستی و کذا می‌کنند خود آن‌ها از همه قلدرتر و از همه دیکتاتورترند و ملتهایشان را همه به بند کشیده‌اند، آزادی در آن ممالک نیست. برای کسی، همان طوری که در ممالک غربی هم آزادی نیست در کار.» در عین حال در مورد غرب اظهار می‌داشتند حتی اگر غربی‌ها از برخی مزایای آزادی بهره‌مند هم شوند لکن از ورود آزادی به کشورهای جهان سوم جلوگیری می‌کنند.
از جمله حقوقی که مردم در برابر کارگزاران نظام اسلامی دارند حق دریافت پاسخ از سوی زمامداران است. بحث پاسخگویی همواره مورد تاکید امام بود به گونه ای که می‌فرمودند که مسئولان پیوسته درباره عملکرد خود در دوره مدیریتشان پاسخگو باشند
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 203
و گزارشی از فعالیتهای خود را به مردم ارائه دهند.
و نهایتا اینکه از اقدامات ماندگار امام (رحمه ا... علیه) صدور فرمان 8 ماده‌ای جهت رعایت حقوق شهروندی و حفظ حریم خصوصی کلیه آحاد ملت بود که در خصوص حداقل 20 مورد حقوق شهروندی و لازم الاجرا بودن آن تاکید نمودند.
کتابویژه نامه همایش بین المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی (س): مصاحبه های علمیصفحه 204