«اوّل الدّین معرفته»
علی علیه السلام
مقدمه
«توحید» غایت آفرینش، مقصد اعلای رسالت پیغمبران، محبوب و مقصود سالکان و عاشقان، مطلوب عارفان و حکیمان و گم شدۀ همۀ انسانها و معشوق فطری همۀ بشریت و مقصد نهایی همۀ جوششها و حرکتهاست.
انبیاء ـ علیهم السلام ـ آمده اند تا «یَسْتَأدُوهُمْ میثاقَ فِطْرَتِه وَ یُذَکِّرُوهُمْ مَنْسِیَّ نِعْمَتِه؛ از آنان بخواهند ـ حق ـ میثاق فطرت را بگزارند، و نعمتی را که فراموششان شده به یادشان آرند.» و کتابهای آسمانی و قرآن مجید نازل گشته تا باب معرفت را بر روی بشر بگشاید که «اگر قرآن نبود باب معرفت الله بسته بود الی الابد.» و هیچ دانش و علمی در جهان نیست مگر بابی است از معرفت حق و آثار حق.
در آثار امام خمینی(س) مباحث توحید، به معنای گستردۀ آن، به اثر خاصّی، اختصاص ندارد و سراسر آثار ایشان بحث از خدا و صفات و افعال حق و در جهت شناخت آن است و بحثهای فقه و اصول نیز جز تلاشی برای معرفت اوامر و نواهی حق تعالی نمی باشد.
مباحث توحید، به معنای خاص، حجم گسترده ای از آثار امام(س) را در بر می گیرد، چنانکه اوّلین اثر قلمی ایشان ـ شرح دعای سحر ـ پیرامون شناخت اسما و صفات الهی
کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 1)صفحه ا
است و آخرین درس و بحث ایشان نیز در باب اسم و حمد و ثنای حق است، (تفسیر سوره حمد). و غیر آن دو نیز در آثار عرفانی و حکمی و اخلاقی و سخنان و پیامهای ایشان به تناسب از مباحث استدلالی توحید و بحثهای توحید فعلی و عملی و توجّه به حق سخن به میان رفته است.
در این مجموعه مباحث مربوط به علم توحید از آثار امام(س) گرد آمده و در اختیار محققان و علاقه مندان قرار گرفته است، و شرح و تفصیل آن و مقایسه و تمایز و تطابق آن با آرای بزرگان معرفت و حکمت از هدف این اثر و مقدّمه بیرون است. و فقط به این نکته بسنده می کنیم که معرفت حق در مقام ذات غیر ممکن و در اسما و صفات و افعال در حدّ وسع و توان اشخاص است و احاطۀ کامل بر آن از عهدۀ کمّلین نیز برنیاید و فریاد «ما عَرفناکَ حَقَّ مَعْرِفَتِک وَ ما عَبَدناکَ حَقَّ عِبادَتک» قطب عالم هستی و رسول ختمی ـ صلی الله و علیه و آله ـ همه را کفایت است.
جایی که عقاب پر بریزد
از پشۀ لاغری چه خیزد
و اهل معرفت گفته اند: «غایت معرفت عجز از معرفت است».
آنان که در این وادی راه به کمال پیموده اند و معرفتی اندوخته اند، دانسته های خود را در برابر معارف قرآن و اهل بیت(ع) قطره ای از دریای علوم آنان دیده اند و در شرح و بیان کلمات، آنان به ناتوانی گرفتار گشته اند:
«فیلسوفان و حکمت اندوزان، بیایند و در جملات خطبۀ اول این کتاب الهی [نهج البلاغه] به تحقیق بنشینند و افکار بلند پایۀ خود را به کار گیرند و با کمک اصحاب معرفت و ارباب عرفان این یک جملۀ کوتاه را به تفسیر بپردازند و بخواهند بحق وجدان خود را برای درک واقعی آن ارضا کنند؛ به شرط آنکه بیاناتی که در این میدان تاخت و تاز شده است آنان را فریب ندهد و وجدان خود را بدون فهم درست بازی ندهند و نگویند و بگذرند، تا میدان دید فرزند وحی را دریافته و به قصور خود و دیگران اعتراف کنند و این است آن جمله: مع کل شی ء لابمقارنة و غیر کل شی ء لابمزایلة».
کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 1)صفحه ب
امام خمینی(س) در بیانات خود ـ از گذشته های دور تا واپسین روزهای زندگی ـ توجّه خاصّی به توحید عملی و افعالی و عبادی داشته اند، و ربوبیت حق را در جهان دیده و بازگو کرده و همۀ دگرگونیها و تحوّلات و... را از حق دانسته اند و انقلاب اسلامی را نیز جز از حق و عنایت او نشناخته اند و در این مقام برای هیچ کس نقشی را ندیده و نمی شناسند که همۀ عالم مظهری از تجلیات و مظاهر حق است.
* * *
ویژگیهای این مجموعه
1ـ این مجموعه زیر نظر و با اشراف گروه معارف اسلامی حوزه معاونت پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) استخراج و تنظیم گردیده است.
2ـ متن تمامی مطالب از حضرت امام(س) می باشد، ولی مقدمه، پاورقیها و فهرستها و ترجمه های متنهای عربی از تهیه کنندگان می باشد.
3ـ ترتیب بابها و فصلها و عناوین آنها با توجه به پیوستگی لازم بین مباحث توحید و مطالب موجود در آثار حضرت امام(س) فراهم گشته است.
4ـ برخی مطالب که در تبیانهای دیگر نیز گرد آمده است به دلیل ضرورت و ایجاد پیوستگی بین مطالب و تکمیل بحث ـ در حدّ نیاز ـ در این مجموعه تکرار شده است، و طالبان اطلاعات بیشتر و کاملتر باید به تبیانهای خاصّ هر موضوع رجوع نمایند.
5 ـ مطالب این دفتر از آثار قلمی و سخنرانیها و پیامها و تقریرات درس امام(س) برگزیده شده است به همین دلیل دارای یکسانی در قلم و بیان نیست.
6ـ در گردآوری و تنظیم این مجموعه سعی بر استقرای تامّ مطالب یک عنوان از جمیع آثار حضرت امام(س) بوده است، اما آنچه ارائه شده جامع و نتیجه نظر ایشان در هر موضوع است به نحوی که دربردارندۀ تمامی نکات دیدگاههای ایشان باشد. به این جهت ممکن است خواننده و محقق دیگری، در آثار امام به مطالبی با همین محتوا برخورد نماید که برای جلوگیری از افزایش حجم و حذف مفاهیم و معانی تکراری، گزینش صورت پذیرفته که بی شک خالی از کاستی و نقص نیز نخواهد بود.
7ـ به دلیل چند وجهی بودن موضوعات و بنا به ضرورت، برخی مطالب در فصول
کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 1)صفحه ج
مختلف تکرار شده است.
در پایان لازم می دانیم از همۀ خواهران و برادرانی که در مراحل مختلف کار ما را یاری کرده اند و به ویژه از خانم دکتر فروغ السادات رحیم پور که تدوین و تنظیم مجموعه و ترجمۀ متون و نگارش بیشتر پاورقیها را به عهده داشته اند و در استخراج مطالب نیز بیشترین سهم را به دوش کشیده اند صمیمانه تشکر نماییم و همچنین از خانمها میترا شربتدار و طاهره معلمی که در مرحلۀ تایپ و صفحه بندی و تنظیم فهارس تلاش کرده اند، قدردانی و تشکر می شود.
مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (س)
معاونت پژوهشی
گروه معارف
کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 1)صفحه د