مصاحبه با همسر گرامی حضرت امام خمینی(س)
□ حاج احمدآقا در چه زمانی متولد شد؟
بسم الله الرحمن الرحیم
احمدآقا در سال 1324 متولد شد. در آن زمان منزل ما در پارکی اتابکی بود که اکنون جزو مدرسه حجتیه است. احمدآقا در این خانه بدنیا آمدند و بچۀ هفتم ما هستند که البته یک دختر هم پس از او بدنیا آمد که از دنیا رفت. کلاً سه تا از بچه هایم در دوران کودکی از دنیا رفته اند، علی، لطیفه و سعیده. احمدآقا چهار روز مانده به عید نوروز بدنیا آمدند که درست در چنین روزی هم از دنیا رفت.
چهار ماهه بود که به منزل جدید خود در یخچال قاضی رفتیم و آن را اجاره کردیم و احمدآقا در این منزل که بعدها بیرونی امام شد، بزرگ شدند.
□ دوران کودکی ایشان چگونه بود؟
او پسر خیلی آرام و «پی حرف برو» یی بود که گاهی من به دخترها می گفتم: «من در عرض ماه به این پسر پنج - شش ساله نباید بگویم؛ بکن یا نکن. ولی به شما دخترها که خیلی شیطان هستید، روزی چند بار باید امر و نهی کنم.» احمد جان، روی هم رفته، آرام و سرگرم کار و بازی خود بود.
کتابگنجینه دل: مجموعه خاطرات یاران در وصف یادگار امام حجت الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینیصفحه 35
□ شاید در بیرون خانه شیطنت می کرد؟
نه، اینطور نبود، چون آقا مصطفی هم پسر بزرگم با آنکه بیرون از خانه بازی می کرد ولی شیطنت او، گاهی اوقات که خیلی همسایه ها را اذیت می کرد، آقا را عصبانی می کرد که مجبور به تنبیه می شد.
البته احمدجان نیز در کوچه بازی می کرد. بخصوص کوچه ما که هم بن بست بود و هم در ته آن باغ قلعه قرار داشت و جای خوبی برای جمع شدن بچه های همسایه بود.
□ احمدآقا وضع دوران تحصیلی اش چگونه بود؟
دخترها به مکتب می رفتند ولی احمدجان وقتی هفت ساله شد به مدرسه اوحدی که در چهارراه مریضخانه (بیمارستان فاطمی) بود، می رفت. درسش خوب بود و احتیاج به کمک نداشت.
□ آیا شما در درس به بچه ها (دخترها) کمک می کردید و حاج احمدآقا کمک نمی گرفت یا اصولاً کمکی نمی کردید؟
البته در قدیمها مثل حالا رسم نبود که مادرها و پدرها به بچه ها کار داشته باشند. ولی من به خاطر علاقه خودم به درس به دخترها کمک می کردم. البته درسهای مکتب تا کلاس پنجم حالا بود. ولی احمد جان دیگر کاری به من نداشت. در ابتدای دبیرستان هم بازی فوتبال می کرد. و علاقه اش به آن دروس کم شد، ولی نه آنکه نمرۀ کم داشته باشد.
□ همبازی های ایشان چه کسانی بودند؟
همبازی های دوران بچگی اش یکی پسر آشیخ ابوالقاسم به نام آقا محمود معتمدی بود که اهل علم بود و بعد از فوت احمدآقا به منزل ما آمد، و خیلی گریه کرد. و پسر آقای
کتابگنجینه دل: مجموعه خاطرات یاران در وصف یادگار امام حجت الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینیصفحه 36
اسلامی که همسن او می شد.
اوایل انقلاب یعنی سال 40 احمدآقا 18 ساله و در کلاس 12 بود و مشغول درس، اگر هم فکرش در سیاست بود من اطلاعی نداشتم. اصل کار و همه کارۀ آقا پسر بزرگمان آقا مصطفی بود که بسیار مورد توجه هم آقا و هم مردم بود. ولی احمدآقا در آنزمان مشغول درس و دبیرستان بود، و ظاهراً دخالتی در کارها نداشت. تا آنکه آقا را به عراق تبعید کردند، و ما هم به عراق رفته بودیم، و 2 سال هم از آن گذشته بود که احمدآقا به صورت قاچاق آمد عراق هنوز معّمم نشده بود و تقریباً 20 ساله بود 3 ماه عراق ماند و آقا او را فرستادند ایران که بیرونی را در ایران اداره کند. من ایران نبودم، ولی شنیدم ایشان به گونه ای عمل می کرده است که معلوم نشود دخالتی در کارها دارد. در سال سوّم تبعید بود که دوباره به صورت ناشناس با عمامۀ سفید آمد به عراق، آقا به او گفتند: «از خانه بیرون نرو تا لباس برایت تهیّه کنم.» در مدت سه روز عبا و قبا و عمامۀ سیاه رنگ تهیه شد. در این زمان حدوداً 21 ساله بود.
در سفر چهارم 3 یا 4 ماه در عراق ماند، و معمم به ایران برگشت. در آن موقع با 500 یا 700 تومان از طریق بین النهرین می شد که به ایران بروند در این سفر احمدآقا همراه با دوستش آقاکاظم رحیمی بود در این برگشت بود که او را ساواک شناخت و موقع ورود به ایران گرفتند. و در روزنامه ها نوشتند که احمد خمینی پسر آیت الله خمینی بازداشت شد. ما در عراق بودیم که این خبر را شنیدیم و تفسیر بعضی ها این بود: «این کار خواست خدا بوده است، مردم حالا فهمیده اند آیت الله خمینی 2 پسر بزرگ دارد یکی همراه او و دیگری در ایران است که می تواند پایگاهی باشد.»
□ شما در عراق نگران نشدید؟
آقا را نمی دانم، چیزی هم ظاهر نمی کردند. البته من هم به این گونه مسائل عادت کرده بودم و منتظر بدتر از اینها هم بودم و فکر می کردم لازمۀ این گونه زندگی است.
من یکسال در میان به ایران می آمدم. وقتی به ایران آمدم شنیدم که ایشان در زندان قزل قلعه است، یک روز برای ملاقات با او به زندان قزل قلعه رفتم.
کتابگنجینه دل: مجموعه خاطرات یاران در وصف یادگار امام حجت الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینیصفحه 37
□ تنها رفتید؟
بله، شاید هم یک ننۀ پیری که داشتیم با من بود. نگذاشتند داخل زندان بروم او را آوردند بیرون در یک حیاطی خارج زندان روی یک نیمکتی او را دیدم. خیلی ضعیف شده بود. پرسیدم؛ غذا چطوره یا جایتان چطور است؟گفت: بد نیست. من دیگر سؤال نکردم.
او را بعد از چند ماه آزاد کردند. چیزی از او نتوانستند پیدا کنند. به قم برگشت و در بیرونی آقا مستقر شد. این دفعه معمم بود و زندان هم رفته بود و آزاد و علنی در بیرونی مشغول رفت و آمد شد.
بعد از چند روز از طرف ساواک آمدند. تمام کتابها و اثاث و آنچه که کاغذ مانند بود از خانۀ ما جمع کردند و بردند. آقای شیخ حسن صانعی می گفت: در این دو حیاط یک تکه مقوا هم پیدا نمی شود. ولی یک تعدادی اعلامیه وقتی که احمدآقا را گرفته بودند، اعضای دفتر به خدمتکار خانه به نام هاجر داده بودند. وقتی که من آمدم هاجر آنها را به من داد و گفت: من دیگر نمی توانم آنها را نگه دارم. احمدآقا را گرفته اند ممکن است سراغ من هم بیایند. من آن کاغذها را گرفته بودم و در ته کمد چیده بودم. روی آن ظرفهای چینی را چیده بودم وقتی که ساواکیها در کمد را باز کردند متوجه کاغذهای ته کمد نشدند. زیرا ظرفها روی آن چیده و چیزی از ته کمد پیدا نبود. (و این فضل خدا بود).
□ در مسافرتهایتان به ایران ساواک شما را می شناخت یا مثلاً بازرسی و بازجویی می کرد؟
در گمرک مواظب من بودند سؤال و جواب می کردند و می گشتند ولی بی احترامی نمی کردند.
□ شما وقتی در عراق بودید از فعالیتهای انقلابیون و حاج احمدآقا تا چه اندازه خبردار می شدید؟
می دانستم که احمدآقا و محل بیرونی بیت آقا مرکز یک سری فعالیتها است. اما در
کتابگنجینه دل: مجموعه خاطرات یاران در وصف یادگار امام حجت الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینیصفحه 38
مورد اطلاعات خاصی سؤال نمی کردم. چون به ایران رفت و آمد داشتم، فکر می کردم اگر از همه چیز اطلاع نداشته باشم راحت تر است. می دانستم در منزل یکی از خدمتکارها با ماشین چاپ اعلامیه هایی که آقا می فرستادند تکثیر می کند یا چندین سفر قاچاق داشته است.
□ شما گفتید که حاج احمدآقا در کودکی پسری آرام و سربزیر و مطیع بود آیا در بزرگی هم چنین رفتاری داشت؟
در بزرگی فرق کرده بود او اگر آرام بود در عین حال خیلی شجاع و بی باک بود در سفر اوّلش به عراق که 20 ساله بود بالای برج متوکل در سامره که خیلی ارتفاع دارد، بالانس زده بود چون ورزشکار بود و بدن نرمی داشت و در آن ارتفاع از پله ها بالارفتن ترس دارد معمولاً مسافرانی که برای تماشا می آیند از کنار دیوار حرکت می کنند.
با تمام این تهوّر ولی بعد از انقلاب دیدید که چگونه خود و زندگی اش را وقف آقا کرد و چقدر با حوصله نسبت به امام رفتار می کرد. چون امام با قدرت و حاکمیتی که داشتند - تذکر، گفتگو و مشورت با ایشان کار ساده ای نبود - احمدآقا باید گرفتاریها را به امام می گفت که هم ایشان ناراحت نشوند، هم کلیه مطالب را هم خبر داشته باشند.
□ رابطۀ عاطفی حضرت امام و حاج احمدآقا چگونه بود؟
علاقۀ امام به حاج احمدآقا تا قبل از انقلاب که ما در نجف بودیم چیز مشخصی را نشان نمی داد زیرا ایشان در ایران بودند ولی سفر آخری که همراه با خانم و حسن آقا که کوچک بود به عراق آمده بودند و می خواستند بعد از 2 ماه برگردند امام هم علاقه داشتند که احمد جان در عراق بماند ولی من بیشتر اصرار می کردم، آقا به ایشان گفتند بخاطر مادرت تا چند ماه دیگر بمان که بیست روز بعد شهادت آقا مصطفی اتفاق افتاد، و این هم خواست خدا بود که در آن برنامه آقا تنها نباشند و احمدآقا به خاطر امورات
کتابگنجینه دل: مجموعه خاطرات یاران در وصف یادگار امام حجت الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینیصفحه 39
مختلفه در نجف باشد. ولی بعد از انقلاب علاقۀ امام به احمدجان بسیار محرز و مشخص بود به او اعتماد داشتند و بارها از خوبیها و دیانت و کیاست احمدجان تعریف می کردند. اصلاً امام به گونه ای بودند که تا به کسی اعتماد از هر نظر نداشتند مسؤولیتی را به او نمی دادند، و یا در مسائل مختلف مشورت نمی کردند. در مسائل مملکتی و مشورتها و برخی امور به احمدآقا نمایندگی داده بودند و به نظرات او احترام می گذاشتند، و با دقت گوش می دادند. من بارها در طول جنگ یا مسائل مملکتی، شاهد گفتگوهایشان بودم. آقا اصلاً به او اعتماد کامل داشتند و او را قبول داشتند.
و از عملشان پیداست آقا اصولاً فردی صریح و بدون رودربایستی بودند. اگر می فهمیدند که احمدآقا یک کاری خلاف میل ایشان یا مصالح کشور کرده بدون درنگ از طریق رادیو تلویزیون و مطبوعات به مردم می گفتند و هیچ ابایی نداشتند که پسرش است.
□ رفتار حاج احمدآقا با شما به عنوان یک مادر چگونه بود؟
اولادهای من به تبعیت از آقا رفتارشان با من خیلی خوب بود و هست. البته آن بچه (آقا مصطفی) بسیار مهربان و احترامشان به من فوق العاده بود، بعد از فوت ایشان این خصوصیت در احمدجان نمایان شد. البته تا هنگامی که امام زنده بودند، بسیار مهربان و محترمانه بود، گاهی اوقات به من می گفت: اگر کاری داری به آقا نگو و به من بگو تا برایتان انجام دهم که من فکر می کنم این ناشی از توجه و دقّت زیاد ایشان به آقا بود، شاید خواسته ای یا تقاضایی که می شود باعث ناراحتی آقا شود. چون می دانید بالاخره مردمی که با ما رفت و آمد می کنند بعضیها دچار مشکل می شوند و یا نیازی دارند و یا گرفتاری دارند که توصیه احمد جان این بود این امور را به من بگویید تا رفع کنم. ولی بعد از امام انگار تمام علاقه ای که به آقا و من داشت یکجا در من جمع شد، بسیار مهربانتر و متواضعتر وباتوجه تر شد و ابراز علاقۀ شدیدی به من می کرد و هر روز به من سر می زد پایش که درد می کرد و نمی توانست از پله ها بالا بیاید از پایین پله ها یا روی پله ها می نشست، احوالپرسی می کرد و با تأکید می گفت: «مادر کاری ندارید، هر چه شما بگویید تا آنجا که از دستم برآید انجام می دهم.»
کتابگنجینه دل: مجموعه خاطرات یاران در وصف یادگار امام حجت الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینیصفحه 40
□ وقتی امام زنده بودند حاج احمدآقا به شما هر روز سر نمی زد؟
غیر از مطالب سیاسی که در اتاق آقا آمد و رفت می کرد و سؤال و جواب می نمود بیشتر ناهارها را با ما صرف می کردند چون همسرشان مشغول تحصیلات دانشگاهی بود. شبها به من و آقا سر می زد. رفت و آمد او بیشتر جنبۀ کاری داشت تا احوالپرسی. ولی بعد از آقا رفت و آمدش با من صرفاً برای دلجویی بود تا آخر، همان روزی یکبار بود اگر خواهرهایش عصر آمده بودند، دوباره می آمد.
□ حاج احمدآقا نمایندگی ولی فقیه در امور مربوط به حج را رد کردند و اینطور اعلام کردند که چون مادرم مخالف است من از قبول آن معذورم. شما چیزی یادتان هست؟
بله، یکروز آمد اینجا و درست همین جایی که شما نشسته اید نشست بعد از احوالپرسیها گفت: خانم من امیرالحاج شده ام. گفتم: چرا؟ قضایا را تعریف کرد که آقای خامنه ای به من گفته اند که این مسؤولیت را قبول کن. من به او گفتم: احمدجان تو حتماً بهتر از من می دانی که ملک فهد تابع دستورات امریکا است. اگر شما به آنجا بروی و مصلحت امریکا چنین قرار بگیرد که شما را بگیرند و به فهد دستور دهد، و فهد اطاعت می کند و این چیزی است که هم برای تو و هم برای ایران مناسب نیست. که ایشان رفتند و اطلاعیه ای در جواب نوشتند که خانم راضی نیستند.
□ ما با شناختی که از شما داریم کسی نیستید که در مقابل این مسائل ناراحتی کنید آیا صرفاً مصلحت نظام را در نظر گرفته بودید؟
هر دو، مصالح سیاسی که جداست. ولی من هم سنّم بالاست و در طول این انقلاب خیلی عزیزانم را از دست داده ام؛ دو پسر – شوهر – داماد - پدر و مادر و بیشتر عزیزانم رفته اند، دیگر توان تحمّل مسائل شدید را ندارم. که البته خواست خدا هر چه باشد با تمام این داغها که دیدم این آخری داغ احمدآقا را هم دیدم من نمی دانم که خداوند انسان را
کتابگنجینه دل: مجموعه خاطرات یاران در وصف یادگار امام حجت الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینیصفحه 41
چگونه آفریده و تا چه اندازه توان در او قرار داده است من در طول زندگی زناشویی با امام و مسائل مختلفی که پیش آمد چه تبعید چه هجوم کماندوهای شاه به خانه امام و چه
غمهای پسرهایم هیچگونه اعتراضی به آقا نکردم.
□ من که یادم می آید در زمان جنگ و بمبارانها شما بسیار محکم بودید و انگار هیچ اتفاقی نمی افتد.
بله، یادم می آید که احمدآقا نزد آقا آمده بود و اصرار داشت که امام را به زیر سقفی محکمتر ببرد، و آقا راضی نمی شدند. همانطور که گفتم راضی کردن آقا به مسائل مشکل بود، دیدم احمدجان اصرار دارد و آقا با تندی مخالفت می کند. گفتم: احمدآقا! اگر قرار باشد بمب بیفتد روی سر ما می افتد و اگر هم قرار نباشد بیفتد، نمی افتد. آقا را اذیت نکن آقا خندیدند و قضیه پناهگاه و سقف مطمئن هم منتفی شد.
کتابگنجینه دل: مجموعه خاطرات یاران در وصف یادگار امام حجت الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینیصفحه 42