چگونگی طرح مسائل مربوط به انقلاب اسلامی و شخصیت حضرت امام خمینی(س) در کتابهای فارسی اول تا پنجم دبستان

‏‏چگونگی طرح مسائل مربوط به انقلاب اسلامی و شخصیت حضرت امام خمینی(س) در کتابهای فارسی اول تا پنجم دبستان‏

‏‏محمد دانشگر ‏

‏‏  خلاصه ی مقاله ‏

‏‏در این نوشتار تلاش شده است پس از بررسی اجمالی تاریخچه ی انقلاب اسلامی و‏‎ ‎‏پیآمدهای آن، حضور فرهنگ انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و همچنین چهره ی‏‎ ‎‏حضرت امام خمینی(س) در کتب فارسی دوره ی ابتدایی مورد بازبینی قرار گیرد.‏

‏‏مرور سال به سال و درس به درس کتاب های فارسی دوره ی پنج ساله ی ابتدایی‏‎ ‎‏در دوران انقلاب اسلامی موضوع اصلی این نوشتار است که علاوه بر دقت نظر، گاه‏‎ ‎‏مورد نقد هم واقع شده است.‏

‏‏مقدمه ‏

‏‏حدود بیست سال قبل، بزرگ ترین معجزه ی قرن به وقوع پیوست. رادمردی از سلاله ی‏‎ ‎‏پیامبر و خلف صالح عالمان مصلح و بیدادگر، چشم مسلمانان جهان و ایران را به دنیایی‏‎ ‎‏گشود که واژه ها و ترکیبهای فراوانی باید به کار برده شود تا آنچه را پدید آمد باز گوید‏‎ ‎‏و باز شناساند.‏

‏‏امروز به تدریج و پس از گذشت این مدت، بسیاری از امور محال و ناممکن آن روزها‏‎ ‎‏برای ما عادی و تکراری شده و به همین دلیل، اهمیت آن کمتر ملموس و محسوس است،‏‎ ‎‏اما با نگاهی به آن روزها و مقایسه ی وضعیت، حالات، پیامدها و عوارض آن دوران است که‏‎ ‎‏می توان شکوه، عظمت و اعجاز این پدیده را دریافت. در عرصه ی کاربرد واژگان در زبان چه‏‎ ‎‏کلمه ها و ترکیبهایی معنا و رواج داشت و بر همان اساس آموزش داده می شد.‏

‏‏امروز به جای آنها چه کلمه ها و ترکیبهایی به کار می رود؟ پرسشها امروز چگونه است؟‏‎ ‎‏آیا نوباوگان و دانش آموزان دبستانی امروز همانند 20 سال پیش فکر می کنند؟ غذا‏‎ ‎‏می خورند؟ زندگی و معاشرت می کنند؟ آنان اکنون چگونه می اندیشند و به چه چیزهایی‏‎ ‎‏می اندیشند؟ هم و غم آنان چیست؟ آن روز جهت گیری فکری آنان به چه سمتی سوق داده‏‎ ‎‏می شد و امروز به کدام سو؟‏

‏‏آموزش و پرورش در تأثیرپذیری از این دو مقوله ی بسیار مهم و تأثیرگذار و‏‎ ‎

‏‎

‎

‏سرنوشت ساز چه اقداماتی انجام داده است؟ بدون تردید کتابهای درسی و از همه مهم تر و‏‎ ‎‏بیشتر، درس فارسی در طول دوره ی دبستان با اهمیت ترین دوره و درس به شمار می رود.‏‎ ‎‏این سؤال به دوباره نگری و تأملی بسیار دقیق و عمیق تر نیاز دارد که تا امروز چه راهی‏‎ ‎‏پیموده ایم و اکنون در کجای این راه قرار داریم.‏

‏‏هشت سال جنگ تحمیلی و دفاع مقدس بر عمیق ترین جنبه ها و ابعاد فرهنگی ما تأثیر‏‎ ‎‏گذاشت و بسیاری از بنیانها را از بیخ و بن برکند و خود بنیانی تازه نهاد و اساسی دیگر‏‎ ‎‏درانداخت. کتابهای فارسی دوره ی دبستان از این پدیده تا چه اندازه متأثر است؟‏

‏‏شخصیت استثنایی و بی نظیر رهبر و بنیان گذار نظام جمهوری اسلامی ایران، با آن دم‏‎ ‎‏مسیحایی که روحی تازه در کالبد انسان معاصر دمید  مسلمانی را از نو معنا کرد و اسلام‏‎ ‎‏ناب را به جهانیان شناساند و خود، این مسیر را عملاً تا آخر راه پیمود و کوله باری عظیم از‏‎ ‎‏مسؤولیت، بر دوشِ ماندگان بر جای نهاد، چه نمود و تأثیری در کتابهای فارسی دوره ی‏‎ ‎‏دبستان دارد. آن همه بیانات و سخنرانیها که از یک کلام و جمله ی آن، در عین سادگی‏‎ ‎‏میلیونها انسان، جان خود را مشتاقانه و پیشتاز تقدیم می کردند و بر این اقدام افتخار‏‎ ‎‏می کردند، چه بروزی دارد.‏

‏‏با توجه به اهمیت و حساسیت درس فارسی در طول دوره ی دبستان و بویژه سالهای اول‏‎ ‎‏و دوم، که نگارش حروف و کلمه ها با این درس آغاز می شود، از آن همه میراث جاودان چه‏‎ ‎‏در کام جان این نونهالان و نوباوگان نهاده ایم که اکنون منتظر به ثمر نشستن آن هستیم و گاهی‏‎ ‎‏دریغ و درد خود را از بی ثمر بودن اقدامات ابراز می کنیم. از مجموع عنوانهای درسی در هر‏‎ ‎‏کتاب، چند عنوان به این تأثیرپذیریهای پر شکوه و شگرف اختصاص یافته است؟‏

‏‏چه کلمه ها و ترکیب هایی از مجموع آن همه واژگان زنده و ترکیب های حیاتبخش‏‎ ‎‏ساخته ایم و در دهان و سخن و کلام دانش آموزان گذاشته ایم، که بافته های نامطلوب قبلی را‏‎ ‎‏رها سازند و به دست فراموشی بسپارند؟‏

‏‏اینها و ده ها سؤال دیگر، ما را به دوباره اندیشی و بازنگری و تأمل و تعمق مسؤولانه و‏‎ ‎‏متعهدانه فرا می خواند و این امید هست که مسؤولان و مجریان سخت کوش و بصیر با‏‎ ‎‏توانمندیهایی که دارند، بهترین ها را در این زمینه فراهم کنند.‏

‏‏به هر حال در این نوشتار با نگاهی گذرا، کتابهای فارسی دوره ی دبستان از دیدگاه‏‎ ‎‏تأثیرپذیری از انقلاب و امام راحل(س) بویژه، مورد بررسی قرار گرفته و حاصل آن عرضه‏‎

 ‎
‏‎

‎‏

شده است؛ باشد که اگر نه راهگشایی کند، برخی واقعیتها را باز گوید.‏

‏‏کتاب فارسی سال اول دبستان:‏

‏‏در اولین تصویر از این کتاب، کودکی در آغوش امام است. گر چه دانش آموز سال اول‏‎ ‎‏نمی تواند ترکیب امام مهربان را که زیر تصویر نوشته شده بخواند، نمای کلی تصویر، خود،‏‎ ‎‏به خوبی گویای این مهربانی است و آشکارا آن را می نمایاند.‏

‏‏تصویر صفحه ی مقابل آن، کلاس درس است. عکسهای کلاس درس بویژه خانم‏‎ ‎‏آموزگار و بچه ها نه تنها چندان جالب و جذاب نیست حتی شاید مقداری نیز ناخوشایند‏‎ ‎‏باشد. اما باز هم تصویر امام راحل(س) در کنار مقام معظم رهبری بر دیوار کلاس به هر حال‏‎ ‎‏گویای وضعی واقعی از بیشتر کلاسهای درس است که تأثیری از حال و هوای انقلاب و امام‏‎ ‎‏دارد.‏

‏‏از این یکی دو صفحه که بگذریم متأسفانه به ناگاه باید 94 صفحه جلو برویم. در این‏‎ ‎‏فاصله، از کلمه، ترکیب، مفهوم مستقل و وابسته، مفهوم غیرمستقل و تا حدودی وابسته به‏‎ ‎‏انقلاب و امام و پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی هیچ نشان و تأثیری نیست و این جای‏‎ ‎‏بسی شگفتی دارد، چه اینکه حداقل لازم است هر پنج تا ده صفحه یک بار، واژه ای، ترکیبی‏‎ ‎‏و یا مفهومی در ارتباط با قضایای انقلاب اسلامی و نام حضرت امام(س) مشاهده شود. زیرا‏‎ ‎‏دانش آموز پایه ی اول به تدریج با جایگزینی کلمه ها و ترکیبها در جمله آشنا می شود. طرز‏‎ ‎‏تلفظ، نوشتن و خواندن درست و صحیح آنها را می آموزد و مهم تر از همه اینکه کاربرد و‏‎ ‎‏تکرار این مفاهیم و واژگان در ذهن او جای می گیرد؛ به عنوان مثال در صفحه ی 52 ضمن‏‎ ‎‏درس مریم و اکرم، در صفحه ی 55 ضمن درس شب و پشت ابر بودن ماه، در صفحه ی 60‏‎ ‎‏ضمن درس خورشید و آفتاب و از همه جالب تر و در عین حال تأسف انگیزتر در درس‏‎ ‎‏صفحه ی 64 ضمن بحث همکاری از یاری بنا و کمک نجار و نقاش یاد می شود، اما از یاری‏‎ ‎‏و همکاری خیل عظیم امت اسلامی در به ثمر رساندن انقلاب اسلامی به رهبری امام‏‎ ‎‏خمینی(س) هیچ نامی به میان نمی آید که البته پرواضح است با مقداری تأمل و تدبر می توان‏‎ ‎‏از همان واژه ها یا واژه ها و ترکیبات مشابه، مفاهیم عالی تری به دست داد که در عین حال‏‎ ‎‏ساده هم باشد. قطعاً منافاتی با آموزش، همکاری و همیاری قشر زحمتکش بنا و نجار و‏‎ ‎‏نقاش ندارد.‏

‏
‏‎

‎

‏از اینها که بگذریم درس صفحه ی 67 با نام صبح و درس صفحه ی 68 تحت عنوان نماز،‏‎ ‎‏مناسبت تام و اصولی با مباحث مربوط به انقلاب دارد. اما یادی در این میان از آن مباحث‏‎ ‎‏نمی رود. همچنین است درسهای صفحه ی 73 با عنوان دانش آموزان خوب و درسهای پس‏‎ ‎‏از آن در صفحه های 74 و 75 با نام مزرعه ی گندم. در صفحه ی 84 و 85 که مثل برخی از‏‎ ‎‏صفحه های دیگر کلمه هایی برای جایگزین کردن در جمله ها آمده و موقعیت بسیار مناسبی‏‎ ‎‏برای یادگیری و فراگرفتن مفاهیم و الفاظ است و در عین حال دانش آموز اکنون به مرحله ای‏‎ ‎‏رسیده که حتی نوشتن کلمه های مشکل تر را آموخته و در درس با آنها آشنا شده است، از‏‎ ‎‏کلمه ها یا ترکیبهای مربوط به انقلاب، اسلام و امام راحل(س) خبری نیست. از صفحه ی 86‏‎ ‎‏به بعد الفبای فارسی است و پس از آن کتاب رو به پایان است.‏

‏‏روش نوشتن حروف و کلمه ها عوض شده است و دانش آموز با جمله های مشکل تر و‏‎ ‎‏کلمه ها و ترکیبهای جدیدتر و اصولاً نوع نگارش خط رایج آشنا می شود. درسهای خدا،‏‎ ‎‏پیغمبر، قرآن، معلم، میهن ما و ... می آید باز هم خبر و اثری از آنچه شایسته و درخور است،‏‎ ‎‏نیست و این مایه ی بسی شگفتی و تأسف است.‏

‏‏می توان چنین تلقی کرد که آن حسن مطلع، میمون نیفتاده و گرچه در اواخر کتاب،‏‎ ‎‏مفاهیمی آشنا از این دست می آید ولی قطعاً نمی تواند خلأ بیش از 90 صفحه و سر و کار‏‎ ‎‏داشتن چندین ماهه ی دانش آموز را پر کند؛ چرا که اولاً روزهای پایان سال است و ثانیاً آنچه‏‎ ‎‏بسیار مورد نظر است، تکرار کلمه ها و واژگان و آشنا شدن دانش آموز با آنها در خلال چند‏‎ ‎‏ماه به صورت هر روزه و مرتب، و صد البته تلقین و تکرار و نوشتن و فراگیری واژه های‏‎ ‎‏جدید، که هر یک خود به تنهایی لذتی بسیار دلنشین و مطبوع برای بچه ها دارد.‏

‏‏به هر حال صفحه ی 95 «شعر ایران، خانه ی ما» با وزن و آهنگ شعر کودکانه و سادگی و‏‎ ‎‏در عین حال استواری شعر خوب، خوش نشسته است و البته این امید می رود که توضیح‏‎ ‎‏معلمان و آموزگاران درباره ی برخی واژه ها و ترکیبات، مشام جان آنان را با رایحه و شمیم‏‎ ‎‏خوش و مبارک انقلاب اسلامی و امام راحل(س) آشنا سازد. در صفحه ی 106 گر چه عنوان‏‎ ‎‏آزادی و طرح پرنده و قفس و پرواز، همه ترکیبات و واژگانی آشناست و تداعی کننده ی‏‎ ‎‏روزهای خوب پیروزی و زنده کننده ی یاد و نام و خاطرات شهیدان، مردم انقلابی و شکنجه ‏‎ ‎‏دیده و از همه مهمتر، طنین جانبخش و روح نواز امام راحل(س)، امام آزادی و استقلال و‏‎ ‎‏عزت نفس، در عین حال و در واقع این درس حدود قانونی آزادی را بیان می کند و باز گر چه‏‎ 

‎
‏‎

‎

‏این آزادی بدون مفهوم استقلال طرح می شود، به کلی خود را با موضوع و مفاهیم انقلاب‏‎ ‎‏اسلامی بی ارتباط می نمایاند. درس ماقبل آخر کتاب در صفحه ی 108 و 109 با عنوان‏‎ ‎‏انقلاب اسلامی و دو تصویر گویا از روزهای شکوهمند حضور مؤثر امت حزب الله در‏‎ ‎‏همراهی با امام راحل(س) و بویژه تصویر دانش آموزی که متنی را در حضور امام امت(س)‏‎ ‎‏می خواند و توضیح ساده و گویا و کوتاه درس، گر چه تا حدود زیادی آشنایی اجمالی فراهم‏‎ ‎‏می آورد. پیشنهاد می شود که این درس حداقل هشت تا ده صفحه جلوتر قرار گیرد تا فرصت‏‎ ‎‏مناسب و خوبی برای فراگیری و مهم تر از آن ماندگاری در ذهن و یاد بچه ها را داشته باشد.‏

‏‏آنچه در پایان این بررسی اجمالی و کلی می توان افزود این است که چنین به نظر می آید‏‎ ‎‏برای تغییر کلمه ها و الفاظ با کلمات، نامها و الفاظی که با انقلاب ارتباط مستقیم داشته باشد،‏‎ ‎‏کوشش آشکاری در کتاب صورت نگرفته و این خلأ و کمبود در سراسر کتاب بویژه از‏‎ ‎‏اواسط تا اواخر و حتی در درسهای آخر نیز مشهود است که دانش آموز، دیگر می تواند تا‏‎ ‎‏حدود زیادی و به خوبی حداقل کلمه های ساده را فراگیرد، بخواند و بنویسد.‏

‏‏کتاب فارسی سال دوم دبستان:‏

‏‏اولین تصویر غیر درسی در اولین صفحه از کتاب با جمله ای بسیار مناسب از امام امت(س)‏‎ ‎‏آغازگر کتاب دوم ابتدایی است. چنین به نظر می رسد که این تصویر می توانست زیباتر‏‎ ‎‏طراحی شود تا جذابیت مناسب را نیز به همراه داشته باشد.‏

‏‏در کتاب کلاس دوم بر خلاف کتاب کلاس اول، در تصویر کلاسی که در اولین درس‏‎ ‎‏طراحی شده، هیچ تابلویی در کلاس نیست و طبیعتاً از عکس امام هم خبری نیست!‏

‏‏در کتاب کلاس دوم، معمولاً پس از هر درس، بخشهای مختلفی آمده که از هر نظر در‏‎ ‎‏فراگیری دانش آموزان البته تأثیری بسزا دارد؛ مانند «کلمه و ترکیب تازه ی درس»، «پرسش»،‏‎ ‎‏«به این نکته ها توجه کنید» و «کار در کلاس». با عنایت به این مسأله که بیشتر تمرین های این‏‎ ‎‏قسمتها معمولاً به یاری آموزگاران عزیز در کلاس انجام می شود، بسیار شایسته و بجاست‏‎ ‎‏که از این قسمتها برای آوردن کلمه ها، ترکیبها، پرسشها و نکته هایی درسی در قالب‏‎ ‎‏جمله های آموزنده استفاده ی بیشتری به عمل آید که عملاً چنین گستردگی در کار نیست و‏‎ ‎‏به همان جمله ها، کلمه ها و ترکیبهای کلیشه ای و تکراری بسنده شده به گونه ای که از‏‎ ‎‏گستردگی بهره وری این صفحات به نحوی چشمگیر کاسته شده است.‏

‏
‏‎

‎‏

از این نکته بسیار اساسی که بگذریم مفاهیم و محتوای برخی از درسهای آغازین‏‎ ‎‏کتاب، چندان جذاب و خوشایند نیست و بویژه از سطح درک و فهم دانش آموزان پایه ی دوم‏‎ ‎‏پایین تر است و به انتظارات آنها پاسخ مطبوعی نمی دهد. در صفحه ی 46 درسی به عنوان‏‎ ‎‏نامه ای از یک کودک فلسطینی درج شده که البته گر چه نمی توان آن را از انقلاب اسلامی جدا‏‎ ‎‏دانست اما در عین حال نمی توان آن را مستقیماً طرح مسأله ی انقلاب اسلامی و امام‏‎ ‎‏خمینی(س)دانست. جالب تر اینکه در قسمتهای ضمیمه ی درس برای یاد دهی هم خانواده ها‏‎ ‎‏کلمه هایی آمده است که ارتباط محتوایی، مفهومی و اساسی با درس ندارد و هیچ استفاده ی‏‎ ‎‏مؤثری از اصل درس در این زمینه به عمل نیامده است.‏

‏‏می توان افزود که تصویر پایین درس در صفحه های 46 و 47 هیچ نشانی از مبارزه و جنگ‏‎ ‎‏ندارد. پسری که در تصویر ایستاده، ناامیدانه چشم به افقی دوردست دارد و این تصویر با‏‎ ‎‏محتوای درس همخوانی ندارد. البته صفحه ی 54 کار در خانه قسمت دوم است که دو‏‎ ‎‏جمله ی آن می تواند با درس نامه ی کودک فلسطینی مرتبط باشد اما تصویر پایین آن صفحه،‏‎ ‎‏که باید درباره ی آن چهار جمله نوشت و آزمون مرحله ای شماره ی 3، کاملاً از موضوع و‏‎ ‎‏مفاهیم مربوط به انقلاب خالی است.‏

‏‏صفحه ی 72 کتاب، شعر «روز خوب پیروزی» باز با آهنگی مناسب حال و هوای بچه ها،‏‎ ‎‏یادآور روز 22 بهمن ماه (روز پیروزی) است. عنوان شعر، جالب، آهنگ آن بویژه برای‏‎ ‎‏بچه ها دلنشین، شعر ساده و در عین خال نسبتاً محکم سروده شده که البته باز نیازمند‏‎ ‎‏توضیح و تبیین مناسب مقام آموزگاران محترم و عزیز در کلاس درس است تا دانش آموز‏‎ ‎‏عمیقاً و از باطن خویش بفهمد که:‏

‏‏گر چه در زمستان بود                چون بهار بود آن روز‏

‏‏یعنی چه و قصد شاعر از بیت:‏

‏‏روز خنده ی ما بود                       روز گریه ی دشمن‏

‏‏چیست و آن روز چه گروهی می خندیدند و چه کسانی بر آنچه از دست داده بودند‏‎ ‎‏می گریستند. آنچه باعث شادی بود چه سرمایه ای بود و آنچه در غم از دست دادن آن،‏‎ ‎‏گروهی ماتم گرفته بودند، چه بود و این همه با زحمت و تلاش چه کسانی و با راهنمایی چه‏‎ ‎‏ابرمردی به وقوع پیوست و چگونه شد که در قلب زمستان، گلهای بهاری شکوفه زد و این‏‎ ‎‏معجزه چگونه آشکار شد که در بهمن ماه، غنچه ها رویید و بهاران سر برآورد که حیات،‏‎ ‎

‏‎

‎‏

شادابی، نشاط، طراوت، جاودانگی، عزت، سربلندی و عظمت را برای مسلمانان و‏‎ ‎‏مستضعفان به ارمغان آورد.‏

‏‏در صفحه ی 106 درس «دوازدهم فروردین روز جمهوری اسلامی» در دو صفحه ، نمایی‏‎ ‎‏کلی از سیر و جریان انقلاب اسلامی و رهبری امام خمینی(س) را بسیار خوب به تصویر‏‎ ‎‏کشیده است. تصویر سیاه و سفید میدان آزادی، تصاویر امام، خروش و همدلی مردم و عزم‏‎ ‎‏و جزم آنان بر انقلاب، گویایی هر چه تمام تری با این درس بخشیده است؛ گرچه می تواند‏‎ ‎‏تصاویر این صفحه، جذاب تر و پرمحتواتر باشد.‏

‏‏ضمیمه ی این درس نیز در کلمه ها و ترکیبهای تازه، پرسش، کار درکلاس و کار در خانه‏‎ ‎‏قسمت دوم به گونه ای مناسب طراحی شده است.‏

‏‏در یک جمع بندی کلی درباره ی مطالب کتاب کلاس دوم و چگونگی ارتباط آن با مفاهیم‏‎ ‎‏انقلاب اسلامی و امام خمینی(س) و تأثیرپذیری محتوای دروس و در نتیجه آشنایی‏‎ ‎‏دانش آموزان با انقلاب اسلامی، امام خمینی(س)، وضعیت کلی ایران قبل از انقلاب،‏‎ ‎‏چگونگی شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی، عوامل مؤثر در این زمینه و ... با نگاهی به‏‎ ‎‏فهرست مطالب کتاب، بحق و انصاف باید داوری کرد که در کنار آن همه مفهوم و محتوایی‏‎ ‎‏که در این کتاب طرخ شده، درج مسائل اساسی یاد شده در درسهای صفحه ی 42 و 72 و‏‎ ‎‏106 بسیار کم و حتی ناچیز است به گونه ای که در لابه لای عنوانها، مفاهیمی سطحی و‏‎ ‎‏تکراری که از سالیان دراز بر جای مانده چندان خود را نمی نمایاند. بنابراین جا دارد‏‎ ‎‏مسؤولان صدیق و مؤلفان زحمتکش و باورمند به انقلاب اسلامی و رهبر آن، بازبینی‏‎ ‎‏اساسی بویژه در این کتاب به عمل آورند و این نکبه را حتماً در خاطر و ضمیر خود با نگاهی‏‎ ‎‏به واقعیات باور کنند که دانش آموز سال دوم دبستان امروز با 25 سال قبل کاملاً از جنبه های‏‎ ‎‏مختلف، تفاوت چشمگیر دارد. اگر چنین مسأله ی مهمی که با واقعیت منطبق است، دریافته‏‎ ‎‏شد بی گمان سست بودن برخی مفاهیم و سطحی بودن برخی از دروس بر این عزیزان کاملاً‏‎ ‎‏آشکار خواهد شد و خود کمر همت خواهند بست و آستین اراده بالا خواهند زد و بی تردید‏‎ ‎‏کارشان در پیشگاه مردم شریف ایران و خداوند منان بدون اجر و مزد نخواهد بود.‏

‏‏کتاب فارسی سال سوم دبستان:‏

‏‏مطابق روال کتاب های پیشین در آغاز کتاب و قبل از فهرست، چهره ی دلنشین و جذابی از ‏‎ ‎

‏‎

‎

‏امام به همراه خاطره ای از یکی از فرزندان امام چاپ شده است؛ گر چه یادآوری این نکته‏‎ ‎‏لازم است که جمله ی آخر حتماً به توضیح معلمان محترم نیاز دارد تا دانش آموز سال سوم‏‎ ‎‏بتواند منظور را آنگونه که شایسته است بفهمد.‏

‏‏صفحه ی 39 کتاب، درسی با عنوان «مشکلی که آسان بود» در واقع هم شیوه ی نگارش‏‎ ‎‏انشا را آموزش می دهد و هم خاطره ای از جنگ تحمیلی بیان می کند. اینکه اولاً حجم همه‏‎ ‎‏مطالب مربوط به جنگ در مقایسه با حجم اصل درس بسیار اندک است، ثانیاً نتیجه گیری‏‎ ‎‏درس کاملاً به موضوعی دیگر پرداخته و جنگ به یکباره کاملاً فراموش شده است، ثالثاً در‏‎ ‎‏این درس معلوم نیست رزمندگان چه کسانی بوده اند، با چه کسانی یا کشوری‏‎ ‎‏می جنگیده اند؟ دوست کدام است و دشمن کدام و ابهام های فراوان دیگر؟ زمان، مکان،‏‎ ‎‏انگیزه و .... در موضوع جنگ طرح نشده است، لذا به هیچ وجه از این چند سطر اندک‏‎ ‎‏بهره ای حاصل نمی شود، افزون بر اینکه در بخشهای ضمیمه ی درس چه در پرسشها و چه‏‎ ‎‏کار در کلاس، چه تمرین انشا یا املا و چه نکته، چیزی که اصلاً مطرح نیست موضوع جنگ‏‎ ‎‏در این درس است. جالب تر اینکه بلافاصله بعد از این درس، عنوان دهقان فداکار و داستان‏‎ ‎‏ریزعلی خواجوی جای این سؤال را باقی می گذارد که آیا پس از گذشت حدود بیست سال‏‎ ‎‏از انقلاب اسلامی و حماسه های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، ما در این زمینه به واقع‏‎ ‎‏داستانی از آن همه پایمردی و مظلومیت، شکوه ایثار و رشادت نداریم که بتواند حدود یک‏‎ ‎‏و نیم صفحه کتاب درسی را پر کند.‏

‏‏صفحه ی 78 عنوان «ای ایران، ای وطن من» در واقع، تکیه و تأکید اصلی درس، چه در‏‎ ‎‏عنوان و چه در جمله ها بر ایران است که مطالب آمیخته ای از حس وطن دوستی و دفاع از‏‎ ‎‏میهن و پاس داشتن آن و در عین حال، بیان جمله هایی از حال و هوای انقلاب است. این نکته‏‎ ‎‏را باید افزود که کمبود این درس را عکس پایین صفحه تا حدودی جبران می کند و در واقع،‏‎ ‎‏این عکس است که گویایی تام به درس می دهد اما افسوس و دریغ که یادی از امام شهیدان و‏‎ ‎‏رهبر انقلاب در متن به چشم نمی خورد و این کمبود را به واقع چیزی جبران نمی کند و چنین‏‎ ‎‏به نظر می رسد که جای هیچگونه اعتذاری نیز در میان نیست. در ضمیمه های این درس نیز‏‎ ‎‏از مفهوم و محتوای انقلاب و امام خبری نیست.‏

‏‏در صفحه ی 106 عنوان «سرگذشت یک نامه» فقط تصویری از تمبری درج شده که‏‎ ‎‏تمثال بنیانگذار انقلاب و نمونه ی کوچکی از تصویر امام همراه با کودک است که در اولین

‏‎ ‎
‏‎

‎

‏صفحات کتاب کلاس اول به چاپ رسیده است. صفحه ی 114 کتاب، عنون عید نوروز را‏‎ ‎‏دارد که با مقدمه ای در این موضوع، ترکیبهای بهار آزادی، روز جمهوری اسلامی و انقلاب‏‎ ‎‏اسلامی ایران تا حدودی مفاهیم کلی را می آورد ولی در هر حال نمی توان گفت از نظر محتوا‏‎ ‎‏متأثر از مسائل مربوط به انقلاب اسلامی و امام است و بویژه اینکه در این درس نیز از یاد‏‎ ‎‏امام غفلت شده است. در واقع اصل درس چیز دیگری است و فقط گریزی به چند ترکیب‏‎ ‎‏زده شده است.‏

‏‏سرانجام در صفحه ی 130 عنوان «میدان شهدا» شاید مستقیم ترین و نزدیک ترین مطلب‏‎ ‎‏و مفهوم به انقلاب اسلامی باشد. اما از یک نکته بسیار اساسی جای دریغ و افسوس است‏‎ ‎‏که از آغاز تا فرجام درس و حتی ضمیمه یک کلمه و یا یک واژه نامی از امام امت(س) به میان‏‎ ‎‏نیامده است. به راستی دانش آموز نمی پرسد که چه کسی ندای استقلال، آزادی، حکومت‏‎ ‎‏اسلامی و جمهوری اسلامی را به گو ش مردم فرا خواند و اینکه چگونه شد که در روز‏‎ ‎‏هفدهم شهریور 1357 به ناگاه این همه مردم به صحنه آمدند و در مقابل رژیم تا دندان‏‎ ‎‏مسلح و در حالی که تانکها در چند قدمی آنها بودند جان خود را بر کف دست گذاشتند و‏‎ ‎‏ده ها سؤال دیگر که اصل درس از آنها خالی است.‏

‏‏جای این جمله نیز در این درس بسیار خالی است که اکنون بیشتر شهرهای بزرگ و‏‎ ‎‏کوچک ایران میدان شهدا دارد و این ملموس ترین و نزدیک ترین و واقعی ترین درک و‏‎ ‎‏تجربه ی فرزندان انقلاب است که ما به سادگی از آن می گذریم. برای پاسخ به این سؤالها چه‏‎ ‎‏جوابی خواهیم داد؟ در ضمیمه های درس هم، مطابق محتوا و مفهوم درس پرورده‏‎ ‎‏نشده که حاصل آن عمیق تر و مؤثرتر شود.‏

‏‏می توان چنین نتیجه گرفت که کتاب کلاس سوم متأسفانه از جهت فراگیری کلمه، ترکیب،‏‎ ‎‏مفهوم و محتوا و نیز تصویر، بسیار ضعیف است. اگر هم مطلبی گاهی و بسیار اندک آمده در‏‎ ‎‏برابر آن همه مطالب تکراری گذشته ناچیز می نماید و تازه از طرح اصل موضوع هیچ خبری‏‎ ‎‏نیست.‏

‏‏اینک آیا فرزندان و نوباوگان انقلاب و نظام جمهوری اسلامی در این مقطع سنی، نامی از‏‎ ‎‏امام می شنوند که بخواهند درباره ی آن بیندیشند، سؤال کنند، از او الگو بگیرند، روش او را‏‎ ‎‏بدانند، درس آزادگی و استقلال و فداکاری و ایثار و شجاعت و صدها کلمه مانند اینها را که‏‎ ‎‏در ورای آن دنیایی از عرفان و حماسه است بیاموزند؛ پس به یاد داشته باشیم که اگر‏‎ ‎

‏‎

‎

‏موضوعی را طرح نکردیم، نمی توان منتظر حاصل و بهره ی آن بود و ای کاش آنان که در این‏‎ ‎‏میانه قلبی صدیق و انگیز ه ای والا و روحی دردمند و علاقه مند به تربیت صحیح و جهت دار‏‎ ‎‏انقلابی بر پایه ی نظام اسلامی دارند، در این نکات غوری می کردند و در آنچه امروزه در‏‎ ‎‏کتابهای درسی آمده، بازبینی عمده ای به عمل می آورند. مسلماً در آن صورت، حاصل و‏‎ ‎‏نتیجه جز این می شد که اکنون پیش روی ماست.‏

‏‏کتاب فارسی سال چهارم دبستان:‏

‏‏آغاز کتاب، تصویر امام همراه با کودکی است و در زیر آن خاطره ای آموزنده از رفتار امام که‏‎ ‎‏به نظر می رسد در مجموع درآمد و آغاز خوبی برای کتاب است.‏

‏‏در این کتاب در صفحه ی 17 عنوان نوجوان بسیجی، آشنایی مختصر و اجمالی اما گویا و‏‎ ‎‏نسبتاً خوبی از شهید حسین فهمیده و شکوه ایثار و حماسه ای که وی آفرید، ارائه می دهد.‏‎ ‎‏می توان گفت ضمایم و پرسشهای درس نیز به گونه ای نسبتاً کار را دنبال کرده است.‏‎ ‎‏خوشبختانه در این درس نیز از یاد و بیان امام در جهت تکمیل مطالب صفحه ی 35 کتاب،‏‎ ‎‏درس «جهاد سازندگی»، علت و بانی پیدایی و فعالیت آن ارائه می دهد. این نکته نیز افزودنی‏‎ ‎‏است که ضمایم درسی مانند پرسش، تمرین املا و انشا نیز تا حدود زیادی متناسب با این‏‎ ‎‏درس، هدف اصلی را دنبال کرده است.‏

‏‏صفحه ی 100 کتاب به عنوان «روز جمهوری اسلامی» با مقدمه ای چند سطری زیبا و‏‎ ‎‏ادیبانه روز جمهوری اسلامی را شناسانده و در پرسش درس نیز، محتوای درس پیگیری و‏‎ ‎‏دنبال شده است اما پس از آن، گونه ای امساک در دیگر ضمایم درس در جهت بهره وری‏‎ ‎‏بیشتر به خرج داده شده است.‏

‏‏صفحه ی 124 کتاب شعر «حاصل جمع قطره ها» در واقع مرتبط با انقلاب و امام نیست.‏‎ ‎‏آخرین درس کتاب در صفحه ی 150 «میهن دوستی» است همراه با پرچم ایران در این‏‎ ‎‏صفحه، که البته آمیزه ای است از احساس ملی و دینی که نسبتاً خوب عرضه شده است.‏‎ ‎‏ضمایم نیز تا حدودی ـ و نه به طور کامل ـ محتوای درس را پی گرفته است. از مجموع 154‏‎ ‎‏صفحه ی این کتاب، که در قالب 28 عنوان درسی ارائه شده، تنها چهار عنوان درسی به طور‏‎ ‎‏مستقیم پیرامون مسائل انقلاب اسلامی و شخصیت رهبر و بینانگذار نظام جمهوری اسلامی‏‎ ‎‏ایران است که از نظر کمیت قطعاً کافی نیست؛ گر چه کیفیت ارائه ی درسها با در نظر گرفتن‏‎ ‎

‏‎

‎

‏نحوه ی ارائه ی درسها در پایه های پایین تر و با سنجیدن تناسب بین آنها، بسیار بهتر و کامل تر‏‎ ‎‏است.‏

‏‏کتاب فارسی سال پنجم دبستان:‏

‏‏درآمد آغازین کتاب با تصویر دلنشین و مطبوعی از امام به همراه دو رباعی که در سوگ امام‏‎ ‎‏سروده شده ـ و البته بدون نام شاعر آن ـ شروع می شود.‏

‏‏درس دوم کتاب با عنوان «بوی ماه مهر» در صفحه ی چهار شعری است از قیصر امین پور‏‎ ‎‏که اگر توضیح کاملی درباره ی آخرین بیت این قطعه از سوی آموزگاران محترم ارائه شود که‏‎ ‎‏مقصود شاعر گرانقدر از لاله ی سرخ چیست و چرا در آغازین روز دبستان و اول ماه مهر،‏‎ ‎‏وی می خواهد بر تخته سیاه مدرسه، لاله ی سرخی نقاشی کند، آنگاه می تواند بیانی از‏‎ ‎‏انقلاب اسلامی باشد که البته تنها یکی از پرسشهای درس هم بیانگر همین نکته است. در‏‎ ‎‏تصویر درس، شکلی از تخته سیاه و کلاس، همراه لاله ی سرخ و دبستانی است که بر سر در‏‎ ‎‏آن پرچم جمهوری اسلامی ایران به اهتزاز در آمده است.‏

‏‏صفحه ی 44 عنوان «ای ایران، ای سرزمین دلیران» یادآور عنوانی مشابه در کتاب فارسی‏‎ ‎‏پایه ی سوم دبستان با عنوان «ای ایران، ای وطن من» و با مضمونی همانند آن طراحی شده که‏‎ ‎‏البته ترکیبهای درس و مفاهیم آن تا حدود زیادی متأثر از انقلاب اسلامی است. این نکته‏‎ ‎‏را باید افزود که در قسمت تمرین درس، ترکیبها و کلمه ها و نامهایی آمده است که تماماً‏‎ ‎‏مفاهیم و محتوای تعالیم و آموزشهای انقلاب اسلامی را یادآوری می کند و این در واقع،‏‎ ‎‏مضمون درس را کامل تر کرده است.‏

‏‏در صفحه ی 124 کتاب، شعر «حضور لاله ها» از قیصر امین پور خوش درخشیده است.‏‎ ‎‏امید می رود توضیح جانانه و بیان حماسی آموزگاران محترم و سخت کوش، مفاهیم تشبیهی‏‎ ‎‏و استعاری ابیات را آنچنان بازگوید که بتوان آن را جلوه ی بارز و نمود آشکاری از تأثیر‏‎ ‎‏ادبیات جنگ و انقلاب اسلامی دانست. اما این نکته را نباید نادیده گرفت که در توضیحات‏‎ ‎‏و تمرین درس، هیچگونه اشاره ای به محتوا و مفهوم شعر نشده و از کلمه ها یا ترکیبهای آن‏‎ ‎‏سخنی در میان نیست.‏

‏‏در صفحه ی 148 کتاب، درسی با عنوان «یادی از آفتاب» درج شده است. به نظر‏‎ ‎‏می رسد این درس به همراه تصویر امام در کلاس دانش آموزان دبستانی و خلاصه ای از‏‎ ‎

‏‎

‎‏

سخنان امام و نیز بیان خاطره ای از امام، تناسب کامل و تامی به این درس برای کتاب کلاس‏‎ ‎‏پنجم بخشیده است. کلمه ها و ترکیبها، پرسش و نکات درس نیز کاملاً درس و مفهوم آن را‏‎ ‎‏پرورانده و جای تکرار و یادآوری مفید را باقی گذاشته است.‏

‏‏صفحه ی 156 کتاب تصویری از ورزشکاران در یکی از مسابقات ورزشی بین المللی‏‎ ‎‏همراه پرچخ و آرم جمهوری اسلامی ایران و شعار توحید و اسلام به صورت درشت،‏‎ ‎‏جلوه ای خاص به درس بخشیده است؛ گرچه درس به ورزش و مسابقه های ورزشی و‏‎ ‎‏تاریخچه ی آن مربوط است و هیچ ارتباط به مسائل انقلاب اسلامی و ... ندارد.‏

‏‏«تو را سپاس، ای معلم آزاده» آخرین درس کتاب است. مفاهیم و محتوای درس کاملاً از‏‎ ‎‏تعالیم حیاتبخش و زندگی ساز انقلاب اسلامی و متأثر از بیانات والا و ارزشمند امام‏‎ ‎‏راحل(س) است؛ گرچه مستقیم، یادی و کلمه ای از انقلاب اسلامی در آن جای نگرفته است.‏

‏‏کتاب فارسی سال پنجم دبستان با 209 صفحه و 34 عنوان درس دربردارنده ی پنج‏‎ ‎‏عنوان درسی است که به طور عام و همراه با توضیح آموزگاران عزیز می تواند به مسائل‏‎ ‎‏انقلاب اسلامی ارتباط داشته باشد. محتوای درسها در دو عنوان «یادی از آفتاب» و «حضور‏‎ ‎‏لاله ها» مستقیم، و در سه عنوان غیر مستقیم است. کیفیت طرح کلی درس با توضیحات‏‎ ‎‏ضمیمه و پرسش و تمرین و ترکیب و کلمه در دو درس، کامل و بجاست و در بقیه ی درسها‏‎ ‎‏ضعیف است و با محتوای درسها همخوانی ندارد.‏

‏‏فرجام سخن و نتیجه‏

‏‏در کتاب پایه ی اول دبستان با یکصد و ده صفحه فقط در دو درس، مفاهیمی از انقلاب‏‎ ‎‏اسلامی و امام خمینی(س) طرح گردیده است.‏

‏‏در کتاب پایه ی دوم با یکصد و سی صفحه و 31 عنوان درسی، تنها در سه درس این‏‎ ‎‏مفاهیم عرضه شده است.‏

‏‏یکصد و چهل و چهار صفحه و 29 عنوان درسی در کتاب سوم جای گرفته که از این میان‏‎ ‎‏فقط چهار درس به طور مستقیم و در یکی دو درس به طور غیر مستقیم به طرح مسائل‏‎ ‎‏انقلاب اسلامی پرداخته شده است.‏

‏‏کتاب فارسی پایه ی چهارم دبستان 154 صفحه و 28 عنوان درسی دارد. چهار عنوان‏‎ ‎‏درس در مجموع به طرح مسائل انقلاب اسلامی و امام خمینی(س)، اختصاص داده شده‏‎ ‎

‏‎

‎‏ 

است. فارسی پایه ی پنجم دبستان با 209 صفحه و 34 عنوان درسی ـ با اندکی تساهل ـ پنج‏

‏‏عنوان درس دارد که تا حدودی مسائل مربوط به انقلاب اسلامی را بیان کرده است.‏

‏‏بررسی واژگانی از نظر کلمه ها و ترکیبها و ارتباط مستقیم و غیر مستقیم آنها با اصل مسأله‏‎ ‎‏و نیز تصاویر کتاب از این دیدگاه فرصت و مجال دیگری می طلبد. آیا این تناسب در مباحث‏‎ ‎‏و عنوانها و مفاهیم کتابهای فارسی بجا و شایسته ی این اعجاز هست یا نه، سؤالی است که‏‎ ‎‏پاسخ آن به عهده ی خوانندگان محترم خواهد بود.‏

‏‏ ‏

‏‏*   *   *‏

‏‏منابع‏

‏‏1 - فارسی اول دبستان، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتابهای درسی، سال 1376‏

‏‏2 - فارسی دوم دبستان، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتابهای درسی، سال 1375‏

‏‏3 - فارسی سوم دبستان، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتابهای درسی، سال 1375‏

‏‏4 - فارسی چهارم دبستان، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتابهای درسی، سال 1375‏

‏‏5 - فارسی پنجم دبستان، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتابهای درسی، سال 1376‏

‏‎ ‎

‏‎ ‎

‏‎ ‎

‏‎ ‎

‎

‏‎ ‎

‏‎

‎