فصل هشتم
بانکداری
ضرورت تحول در نظام بانکی غیراسلامی به اسلامی
قرض الحسنه
بهره و ربا
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 399
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 400
1ـ 8 ضرورت تحول در نظام بانکی غیراسلامی به اسلامی
تأسیس بانک های بدون بهره
سؤال: [به نظر حضرتعالی، حکومت اسلامی شما با مسائل بانکی و مسئلۀ بهره چگونه برخورد خواهد کرد؟ با مسئلۀ صنایع چگونه برخورد خواهد کرد؟ آیا حضرتعالی در افکار خودتان با عربستان سعودی نزدیکتر هستید یا لیبی؟ یا تصور می فرمایید که یک چیزی است متفاوت از همۀ اینها؟]
جواب: اما راجع به بهرۀ بانکی، ما بانکهایی که بی بهره باشد باید تأسیس کنیم. ما بهره ها را جایز نمی دانیم. اما راجع به صنایع، صنایع را در ایران به بهترین وجه پایه گذاری خواهیم کرد. و اما آنچه که امروز به عنوان صنایع است در ایران، مونتاژی بیش نیست و اصولاً به درد نمی خورد.(494)
16 / 9 / 57
* * *
بهره حرام است باید نظام دیگری درست شود
سؤال: ]با وجود بعضی قوانین اسلام مثل بهره و... وضع بانکها ـ چه ملی و چه خارجی ـ چه می شود؟ در جمهوری اسلامی بانک چطور می تواند کار کند؟][
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 401
جواب: بهره حرام است. باید نظام دیگری درست بشود.(495)
18 / 10 / 57
* * *
ضرورت ایجاد تحول در بانک ها
این آشفتگیهایی که الآن در ملت ما هست، در مملکت ما هست، و به ارث به ما رسیده است، خرابه ای [است ]،این باید آباد بشود لکن به همت همه. شما جوانها با همت خودتان باید این راه را پیش ببرید و این نهضت را حفظ بکنید. البته راجع به بانکها باید یک تحولی در آن پیدا بشود؛ و ان شاءالله با تدریج خواهد شد.(496)
16 / 1 / 58
* * *
سیستم بانکی باید متحول شود
سیستم بانکداری به این وضعی که الآن در ایران هست، این وضعْ وضع طاغوتی است. ربا در اسلام حرام است؛ در قرآن اعلام به حرمت شده است: کسی که ربا بخورد،ربا بگیرد ـ در اسلام، در قرآن گفته شده است که جنگ با خدا می کند! این سیستم باید متحول بشود. سیستم بانکی باید عوض بشود. و ما امیدواریم که با همت همۀ کارمندان و کارگران اینطور مسائل حل بشود.(497)
23 / 1 / 58
* * *
ضرورت تحول در همه جا من جمله بانک ها
ما تاکنون از شماها دور بودیم و شما از ما؛ برای اینکه نمی خواستند اقشار ملت به هم نزدیک باشند و با هم تفاهم کنند. حالا بحمدالله توفیق حاصل شد که ما با شما دوستان، برادران، از نزدیک تفاهم کنیم و مشکلات خودمان را در میان بگذاریم. تنها
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 402
قضیۀ بانک نیست که در ایران به یک شکل طاغوتی درآمده است؛ تمام چیزهایی که، بنیادهایی که در کشور است همه اینطور است. فرهنگ، دادگستری و سایر مؤسسات دولتی در زمان طاغوت به طوری بود که هیچ شباهتی نه به اسلام داشت و نه هیچ فایده ای برای کشور. باید تحول حاصل بشود. اگر همۀ بنیادها تحول پیدا نکند، از شکل طاغوتی به شکل توحیدی و اسلامی بیرون نیاید، ما باز به همان مسائل و به همان مشکلات مبتلا خواهیم بود؛ و شاید خدای نخواسته بدتر هم بشود. باید همۀ قشرهای مملکت درصدد اصلاح باشند، تحول باشند.(498)
23 / 1 / 58
* * *
تحول بانک ها از صورت طاغوتی به صورت اسلامی
باید این بانکهایی که در ایران هست متحول بشوند از صورت طاغوتی، که رباگیری و رباخواری است به صورت اسلامی ان شاءالله .
من از اینکه شما بنای بر این مطلب گذاشتید که متحول کنید صورت طاغوتی را به صورت اسلامی و بانک اسلامی در سراسر کشور تأسیس کنید متشکرم؛ لکن منتظرم که ببینم عمل چیست. آیا در عمل هم همین طور است؟ باز اموری که سابق انجام می گرفت انجام می گیرد یا خیر؟ تحول در محتوا هست؛ ما با اسم خیلی کار نداریم، با محتوا کار داریم. محتوا باید اسلامی بشود.(499)
23 / 1 / 58
* * *
برچیده شدن بانک ها در صورت اسلامی نشدن
اصل بهره از پول یک امری است بسیار خلاف انصاف و خلاف
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 403
انسانیت که یک پولی آنجا گذاشته اند، بعد آن پول نه کاری، نه چیزی، یک چیزی در آورند. بدترین انواع استثمار همین رباست که در مقابل هیچ، خود پول که هست و در مقابل هیچ، این بزاید، بهره بردارد. در اسلام، این البته به هر صورتش حرام است حتی این فرارهایی که بعضیها جایز می دانند، این فرارها هم صحیح نیست. فرار از ربا هم صحیح نیست. یک راههایی گفته شده است، لکن آنها هم صحیح نیست بهره برداری از این نقود و از پول به هیچ وجه در اسلام جایز نیست. از جهتی که یک همچو بانک اسلامی که مبنایش بر این باشد که بهره در کار نباشد و ربا در کار نباشد، این یک خدمت بزرگی است به جامعه و به اسلام، هر دو، که امید است که احتیاج مردم از سایر بانکها به واسطۀ این بانک سلب بشود و مردم توجه بکنند به این بانک که اسلامی است، مبنایش اسلام است، اسلامی است و مبنایش بر این است که استثمار نکند مردم را، بهره برداری از انسان بیخودی نکند.
و من توفیق شما را از خدا می خواهم که در این راه با صداقت، با نیت صادقانه عمل بکنید، چنانچه هر کاری که با نیت صادقانه شد، آن کار به نتیجه می رسد، و به نتیجه ای که بخواهید می رسد. نیتها را باید صادق کرد و برای خدا. یک همچو کار بزرگی که شما الآن انجام می دهید ان شاءالله برای خدا باشد تا منافع آخرتی هم برای همه تان ان شاءالله داشته باشد و من امیدوارم که توفیق پیدا بکنید و بانک شما یکوقت بانک اول باشد و سایر بانکها که بر مبنای بهره برداری و بر مبنای خلاف و فساد است، اینها از بین بروند، یا بهره ها از بین بروند که همه اسلامی بشوند، آن وقت شما هم یکی از بانکها. اگر اسلامی شدند آنها هم بمانند، و الاّ بالاخره باید برچیده بشوند اگر اسلامی نشوند. ان شاءالله که موفق و مؤید
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 404
باشید.(500)
1 / 3 / 58
* * *
تحول در بانکها به صورتی که شبیه یک مسجد باشد
و من امیدوارم که خداوند به شما توفیق بدهد. و این مسائلی هم که شما گفتید وجهۀ نظر هست هنوز؛ و امید آنکه تحقق پیدا بکند. و خدا همه تان را تأیید بکند. کشور اسلامی که همه چیز درآن سعادت است. یک همچو چیزی ما میخواهیم باشد که وقتی که توی بانک آمدی، مثل اینکه توی مسجد رفتی آنطور باشد. وقتی در وزارتخانه رفتیم، مثل این است که توی مسجد رفتیم، توی عبادتگاه رفتیم. همه جا یک صبغۀ اسلامی پیدا بکند، که همه با هم دوست و رفیق و برادر و همه معاون هم و همه پشت هم. و اگر ان شاءالله این معنا تحقق پیدا کند، و من امیدوارم که تحقق پیدا می کند، ان شاءالله همه چیز اصلاح می شود. خداوند همه تان را تأیید کند.(501)
24 / 3 / 58
* * *
درست کردن بانکها توسط کارمندان بانکها
منتها شما خرابی بانک را بهتر از آنهایی که کشاورز هستند می دانید؛ کشاورزها خرابی کشاورزی را بهتر از شما می دانند و هر کدام، هر قشری خرابی محل خودشان را احساس کردند و بهتر می دانند.
لکن حالا باید چه کرد؟ اگر بنا باشد که حالا ما بنشینیم و هی کلیات بگوییم که باید چه بشود، باید چه بشود، این کار را از پیش نمی برد. باید شما که در بانک هستید، و کارمندان بانک هستید
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 405
مشغول بشوید ]به ][درست کردن بانک؛ در کشاورزی چه می گذرد خودشان می دانند. البته گفتن خوب است، باید موعظه کرد، گفت؛ اما نه این است که شما همۀ مسائل مملکت را بگویید. من هم می دانم همه اش خراب است اما تکلیف چی است؟ تکلیف این است که شمایی که می بینید بانک مرکزی ـ که شما کارمند آن هستید ـ این آشفتگی دارد به تباهی کشیده شده است، کوشش کنید این را اصلاحش کنید. شما اینجا را اصلاح کنید؛ آن کسی هم که می بیند که ادارۀ کذا خراب است، آن هم مشغول درست کردن آن است. الآن شهردار تهران اینجا بود با یک دسته ای از کارمندهایش. خوب، آنها هم همین شکایتها را دارند. لکن آنها هم باید مشغول بشوند به همان شهرداری و خدمت به شهر؛ نه اینکه همه مان بنشینیم کلیات را بگوییم، و دردها را بگوییم و درمانش را از خدا بطلبیم! نه، باید همه مان کار بکنیم.(502)
24 / 3 / 58
* * *
تفاهم برای از میان برداشتن مشکلات بانکها
الآن شما که در بانک هستید نباید بگویید که در شهرداری خرابی است، باید چه کرد. شما ببینید در بانک چه خبر است، باید [چه] بکنید، عمل بکنید. بانک را ببینید مفاسدش چه بوده است؛ اشکالاتش چه بوده است؛ چه جور باید ما یک بانکی درست بکنیم که مفید برای کشورمان باشد؛ چه چیز مضر بوده است؛ چه برنامه هایی خلاف بوده است. اینها را باید شماها خودتان همه با هم تفاهم کنید و مشکلات بانک را بردارید. این تکلیف شما. من هم که طلبه هستم ببینم مشکلات مثلاً طلبگی چه بوده، مشغول این بشوم. آن هم که شهردار است باید مشکلات شهرداری را بیند
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 406
که چی است، آن هم آن را حل بکند. اگر اینطور بشود، این جور با هم همکاری به این معنا که هر کس در هر محلی که هست همان محل را وجهۀ نظر خودش قرار بدهد و بنا بگذارد که این محل را درستش بکند، بعد از مدتی ان شاءالله می بینیم شهرداری مان درست شد؛ می بینیم بانکمان هم درست شده؛ می بینیم کشاورزی مان هم درست شده.(503)
24 / 3 / 58
* * *
تطبیق مسائل بانک با اسلام
بانکهای ما باید توجه به این معنا داشته باشند که بانک، بانک اسلامی است امروز، نه بانک زمان رضا شاه و محمدرضا شاه. بانکها باید فکر این مطلب باشند که مسائل خودشان را با اسلام تطبیق بدهند و همه جا این طور باید باشد.(504)
14 / 1 / 61
* * *
اگر ربا در بانکها حذف نشود جمهوری ما اسلامی نیست
اما مسئله بانک از مسائل مهمی است که چنانچه ربا از بانک حذف نشود، مشمول آیه شریفه و روایات کثیره می شویم که آیه شریفه می فرماید کسانی که ربا می خورند اینها اعلام جنگ با خدا و پیغمبر می کنند. این تعبیر در کم جایی واقع شده است که اعلان جنگ است بین کسانی که می خواهند ربا بخورند با خدا و پیغمبر. روایات بسیار ما داریم که هیچ جای شبهه در این روایات نیست که در بعضی از آنها تعبیری شده است که شاید برای هیچ چیز نشده است که یک درهم ربا شدتش بیشتر است از اینکه هفتاد زنا بکند کسی با محرم خودش، با عمه خودش، با خاله خودش، با خواهر
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 407
خودش. و اگر چنانچه ربا در یک کشوری مثل کشور ما خدای نخواسته، باز در بانکش، در تجارتش، در بین مردمش باشد، ما نمی توانیم بگوییم که ما جمهوریمان جمهوری اسلامی است، محتوای جمهوری، اسلامی است. از این جهت باید کارشناسان، علما در این مسئله بسیار فعالیت کنند، دقت کنند که ما را از این گرفتاری نجات بدهند، و ملت هم باید توجه بکنند به اینکه مواجه هستند با یک همچو چیزی که قرآن کریم می فرماید: فَاْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ الله ِ وَ رَسُولِه اِعلام جنگ بکنید با خدا. و اگر چنانچه بانکداری به آن معنایی که در جاهای دیگر هست رواج پیدا بکند، مردم از صنعت و کار و سایر چیزها باز می مانند، می نشینند توی خانه شان و پولشان برایشان کار می کند و حال آنکه پول نباید کار بکند. پس اصلاح بانک هم یکی از امور بسیار مهم است، چنانچه اصلاح اقتصاد و مالیات و امثال ذلک هم بسیار اهمیت دارد.(505)
25 / 2 / 63
* * *
2ـ 8 قرض الحسنه
قرض الحسنه از اعمال بسیار خوب و بهتر از دادن پول به طور مجانی است
قرض الحسنه از اعمال بسیار خوب است و بهتر از همین طور پول دادن است و نکته اش هم، شاید یکی از نکته هایش هم این باشد که در قرض الحسنه، فعالیت دنبالش هست، در مجانی، شاید گدا درست کردن باشد، از این جهت، این یک فعالیتی ایجاد می کند. آن کسی که قرض می کند و موظف است که بدهد این به فعالیت می افتد که در وقت خودش بتواند قرضش را ادا کند و بعد هم مازادی که پیدا کرده است ادامه بدهد به کار خودش؛ لکن آن کسی که نشسته کنار کوچه و از مردم ]گدایی ][می خواهد، آن هیچ وقت
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 408
در فکر این نیست که یک کاری بکند؛ برای اینکه دیگر مطالبی ندارد، کسی نمی آید از او مطالبه کند که این که گرفتی بده. قرض بسیار اهمیت دارد و قرض الحسنه بسیار اهمیت دارد و در کمتر گناهانی است که به اندازۀ ربا در قرآن و سنت به او اهمیت داده شده باشد و او را مطرود کرده باشد، و نکته اش هم این است که اگر ربا رواج بگیرد، فعالیت کم می شود. یکی از نکاتش [این است که] در مقابل کار نیست این سودی که می برد، آن توی خانه اش نشسته یا عیاشی می کند و پولش دارد می زاید. یک همچو چیزی را که بخواهد ربا بگیرد آدم و تحمیل بکند به مسلمین، این از یک طرف یک ظلمی است به حسب آیۀ شریفه که تعبیر به ظلم کرده است، و از یک طرف دیگر بیکاری درست می کند.(506)
21 / 3 / 59
* * *
به همان اندازه که قرض به ربا محکوم است قرض به حسنه مطلوب است
این پول باید راه بیفتد و کار انجام بگیرد از آن و رزق پیدا بکند. اینها پول را همین طور می گذارندش آنجا دست یک کسی و می خواهند این پول بزاید برای خودشان بدون کار و این در جامعه فساد بزرگی است و این را ظلم گفته است قرآن شریف: لاتَظْلِمُونَ ولاٰتُظْلَمونَ؛ آنطور تشبیه کرده است فَأذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ الله ، این اهمیت زیاد دارد. و به همان اندازه ای که قرض به ربا محکوم است به همان اندازه قرض به حسنه و بدون ربا و همین طور قرض دادن به همان اندازه مطلوب است.
و شما تکفل به یک امر بسیار بزرگی کردید و ان شاءالله با اعمال شما و امثال شما ربا از مملکت اسلامی کوچ می کند. لکن توجه به خودتان باید داشته باشید. هر شخصی باید خودش را محاسبه
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 409
کند. یکی از منازل سِیر، محاسبۀ آدم است که انسان مراقبت از خودش بکند در روز که مشغول عمل است که خلاف نکند، شب هم که، آخر شب هم که می رود منزل از خودش محاسبه کند، مثل یک کسی که از او استنطاق می خواهد بکند، بازرسی می کند. خودش بازرسی کند، ببیند که امروز چه کرده است. شما از خودتان هر شب بازرسی کنید و ببینید با این صندوق چه عمل کردید. آیا این بیچاره ای که آمده قرض بگیرد با تلخی با او روبه رو شدید؟ خیلی این اهمیت دارد. ممکن است که یک نفر آدم هم قرض بدهد، مجانی هم بدهد، قرض الحسنه بدهد، لکن ترشرویی کند؛ یعنی، قلب این قرض گیرنده را آزرده کند و این قلب محل تجلی خداست. قرض که می دهید با خوشرویی، زود عملش را انجام بدهید، مثل ادارات دولتی نباشد. زود کار را انجام بدهید با خوشرویی، با بشاشت، با احترام.(507)
21 / 3 / 59
* * *
اگر کسی صدقه بدهد و منت بگذارد مطرود است
زود کار را انجام بدهید با خوشرویی، با بشاشت، با احترام. آنکه آمده است قرض می کند خوب یک نقیصه ای در خودش می بیند. به واسطۀ این نقیصه شاید یک خجالتی برای خودش خیال بکند و حال آنکه نه فقر خجالت دارد و نه قرض خجالت دارد؛ لکن خوب، یک احساس حقارتی ممکن است بکند. شما با اعمالتان رفع کنید این را. شمایی که متکفل قرض الحسنه دادن هستید، با خوشرویی و عمل خوب این نقیصه ای که آن آدم در خودش مثلاً می بیند و حقارتی که شاید در خودش می بیند، شما او را رفع کنید، آن از قرض الحسنه دادن بالاتر است، حسنۀ او از قرض الحسنه
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 410
دادن بالاتر ]است][. دلجویی از مستمندان و از ضعفا و از مستضعفان از اعمال دیگر محتمل است بسیار بزرگتر باشد. و شما در حالی که آن عبادت را انجام می دهید که متکفل شدید برای یک عبادتی که قرض الحسنه بدهید و صندوق راباز کنید به روی اشخاص احتیاجدار، این مطلب، این عبادت بزرگ را هم انجام بدهید. این عبادت بزرگ که دلجویی از یک نفر انسان، از یک نفری که ممکن است از خود شما شریفتر باشد و شما نمی دانید. ممکن است از خود شما ایمانش به خدا بالاتر باشد و شما مطلع نیستید، دلجویی از این، از آن کارِ دیگرتان، بالاتر است و اگر کسی صدقه بدهد و منت بگذارد، مطرود است، پیش خدا مطرود است این صدقه، اصلاً مطرود است.(508)
21 / 3 / 59
* * *
پولهای مردم امانت است نزد صندوق های قرض الحسنه
در اعمالی که ما انجام می دهیم و شما آقایان هم یک مصداق خوبش را دارید انجام می دهید و آن تکفل صندوقهای قرض الحسنه [است]، گاهی عمل، خوب عملی است؛ نماز، دیگر از اعمال بسیار بزرگ است، لکن نمازگزار بد است، نماز خوب است، نمازگزار این را به ریا انجام می دهد، جهنم می رود، با نمازش جهنم می رود. صندوق قرض الحسنه خوب است، صندوقدار خیلی کارش مشکل است، جدیت کنید که صندوقدار امینی باشید و صندوقداری باشید که برای ملت خودتان، برای مستمندان خودتان بافایده باشید و قصد اینکه به آنها یک مثلاً چیزی هم بفروشید نداشته باشید. برای خدا کار کنید و امانت را حفظ. این پولهایی که مردم به صندوق قرض الحسنه می دهند، اینها
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 411
یک امانتهایی است دست صندوقدارها. من هیچیک از آقایان را هم نمی شناسم، بله، بعضی آقایان را می شناسم، نمی دانم که این بعضی آقایان واردند در این زمینه، یا مِن باب اتفاق آمدند؛ لکن به عنوان صندوقدار کسی را نمی شناسم. شما همه خودتان می شناسید خودتان را، هر آدمی خودش را خوب می شناسد؛ یعنی، نه به آن خوبی که مراتب کمال را بشناسد، راجع به اعمالش خودش می داند دارد چه می کند. شماها هم می دانید که در این امانت آیا چه می کنید؛ آیا به آنطوری که رضای خداست عمل می کنید؟ و ان شاءالله امیدوارم عمل بکنید. و اگر خدای نخواسته قصوری در این امر دارید، جبران کنید. کار، بسیار کار خوبی است، مسئولیتش هم بسیار زیاد است. کار هر چه بزرگتر باشد مسئولیت هم به حجم آن بزرگ است.(509)
21 / 3 / 59
* * *
3ـ 8 بهره و ربا
1ـ3ـ 8 حرمت ربا و بهره
ما بهره ها را جایز نمی دانیم
سؤال:] به نظر حضرتعالی، حکومت اسلامی شما با مسائل بانکی و مسئلۀ بهره چگونه برخورد خواهد کرد؟ با مسئلۀ صنایع چگونه برخورد خواهد کرد؟ آیا حضرتعالی در افکار خودتان با عربستان سعودی نزدیکتر هستید یا لیبی؟ یا تصور می فرمایید که یک چیزی است متفاوت از همۀ اینها؟][
جواب: اما راجع به بهرۀ بانکی، ما بانکهایی که بی بهره باشد باید تأسیس کنیم. ما بهره ها را جایز نمی دانیم. اما راجع به صنایع، صنایع را در ایران به بهترین وجه پایه گذاری خواهیم کرد. و اما
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 412
آنچه که امروز به عنوان صنایع است در ایران، مونتاژی بیش نیست و اصولاً به درد نمی خورد.(510)
16 / 9 / 57
* * *
بهره یا ربا حرام است
سؤال: [با وجود بعضی قوانین اسلام مثل بهره و... وضع بانکها ـ چه ملی و چه خارجی ـ چه می شود؟ در جمهوری اسلامی بانک چطور می تواند کار کند؟]
جواب: بهره حرام است. باید نظام دیگری درست بشود.(511)
18 / 10 / 57
* * *
ربا در اسلام حرام است
سؤال: ]مبانی اقتصادی شما در رژیم اسلامی چیست؟ برای مثال در بخش بانکی آیا ربح از بین خواهد رفت؟ حق مالکیت را در رابطه با اصلاحات ارضی چطور می بینید؟][
جواب: ربا در اسلام حرام است و به هیچ شکل در اقتصاد اسلامی وارد نباید بشود. و مالکیت در اسلام پذیرفته شده است ولکن اسلام در چیزهایی که حق مالکیت به آنها تعلق می گیرد و نیز در شیوه و شرایط پیدا شدن این حق دستوراتی داده است که نظام اقتصادی اسلام را و نیز روابط اقتصادی در جامعۀ اسلامی را از روابط و نظام اقتصادی سرمایه داری امروز دنیا جدا می کند.(512)
23 / 10 / 57
* * *
کسی که ربا بگیرد جنگ با خدا می کند
سیستم بانکداری به این وضعی که الآن در ایران هست، این وضعْ
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 413
وضع طاغوتی است. ربا در اسلام حرام است؛ در قرآن اعلام به حرمت شده است: کسی که ربا بخورد،ربا بگیرد ـ در اسلام، در قرآن گفته شده است که جنگ با خدا می کند! این سیستم باید متحول بشود. سیستم بانکی باید عوض بشود. و ما امیدواریم که با همت همۀ کارمندان و کارگران اینطور مسائل حل بشود. اگر این مسائل حل نشود، فرهنگ ما همان فرهنگ باشد، وزارتخانه های ما همان وزارتخانه ها باشد، افراد وزارتخانه ها باز همان باشد، ادارات ما باز همان ادارات باشد، و مردم ما باز همان افکار را داشته باشند که در زمان طاغوت داشتند، من خوف این را دارم که شکستی به ما وارد بشود که دیگر جبران نتوانیم بکنیم. باید همه با هم، همه مکلفیم ـ تکلیفْ تکلیف خدایی است ـ همه مکلفیم که اسلام و کشور را نجات بدهیم.(513)
23 / 1 / 58
* * *
رباخواری مخالف نظام اسلام است
کارها را باید عوض کرد. باید تحول پیدا کرد. باید همۀ ملت متحول بشود. فقط این نباشد که ما انقلاب چیز کردیم از طاغوت به این. باید انقلاب باطنی بکنیم. باید نفوسمان هم منقلب بشود. اگر تا حالا در تحت سلطۀ شیطان و طاغوت بوده است، متحول بشویم و بیرون برویم از این پوشش شیطانی به پوشش رحمانی. آن به این است که ما مطابق نظام اسلام عمل کنیم. رباخواری مخالف با نظام اسلام است. جنگ با خداست، به حسب قرآن فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ الله بیایید به جنگ خدا. اینها به جنگ خدا رفتند.(514)
10 / 10 / 58
* * *
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 414
گناه یک درهم ربا بیشتر از هفتاد بار زنا با محارم است
اما مسئله بانک از مسائل مهمی است که چنانچه ربا از بانک حذف نشود، مشمول آیه شریفه و روایات کثیره می شویم که آیه شریفه می فرماید کسانی که ربا می خورند اینها اعلام جنگ با خدا و پیغمبر می کنند. این تعبیر در کم جایی واقع شده است که اعلان جنگ است بین کسانی که می خواهند ربا بخورند با خدا و پیغمبر. روایات بسیار ما داریم که هیچ جای شبهه در این روایات نیست که در بعضی از آنها تعبیری شده است که شاید برای هیچ چیز نشده است که یک درهم ربا شدتش بیشتر است از اینکه هفتاد زنا بکند کسی با محرم خودش، با عمه خودش، با خاله خودش، با خواهر خودش. و اگر چنانچه ربا در یک کشوری مثل کشور ما خدای نخواسته، باز در بانکش، در تجارتش، در بین مردمش باشد، ما نمی توانیم بگوییم که ما جمهوریمان جمهوری اسلامی است، محتوای جمهوری، اسلامی است. از این جهت باید کارشناسان، علما در این مسئله بسیار فعالیت کنند، دقت کنند که ما را از این گرفتاری نجات بدهند، و ملت هم باید توجه بکنند به اینکه مواجه هستند با یک همچو چیزی که قرآن کریم می فرماید: فَاْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ الله ِ وَ رَسُولِه اِعلام جنگ بکنید با خدا. و اگر چنانچه بانکداری به آن معنایی که در جاهای دیگر هست رواج پیدا بکند، مردم از صنعت و کار و سایر چیزها باز می مانند، می نشینند توی خانه شان و پولشان برایشان کار می کند و حال آنکه پول نباید کار بکند. پس اصلاح بانک هم یکی از امور بسیار مهم است، چنانچه اصلاح اقتصاد و مالیات و امثال ذلک هم بسیار اهمیت دارد.(515)
25 / 2 / 63
* * *
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 415
2ـ3ـ 8 اثرات ربا و بهره
بهره پول خلاف انصاف و انسانیت و بدترین انواع استثمار است
اصل بهره از پول یک امری است بسیار خلاف انصاف و خلاف انسانیت که یک پولی آنجا گذاشته اند، بعد آن پول نه کاری، نه چیزی، یک چیزی در آورند. بدترین انواع استثمار همین رباست که در مقابل هیچ، خود پول که هست و در مقابل هیچ، این بزاید، بهره بردارد. در اسلام، این البته به هر صورتش حرام است حتی این فرارهایی که بعضیها جایز می دانند، این فرارها هم صحیح نیست. فرار از ربا هم صحیح نیست. یک راههایی گفته شده است، لکن آنها هم صحیح نیست بهره برداری از این نقود و از پول به هیچ وجه در اسلام جایز نیست. از جهتی که یک همچو بانک اسلامی که مبنایش بر این باشد که بهره در کار نباشد و ربا در کار نباشد، این یک خدمت بزرگی است به جامعه و به اسلام، هر دو، که امید است که احتیاج مردم از سایر بانکها به واسطۀ این بانک سلب بشود و مردم توجه بکنند به این بانک که اسلامی است، مبنایش اسلام است، اسلامی است و مبنایش بر این است که استثمار نکند مردم را، بهره برداری از انسان بیخودی نکند.
و من توفیق شما را از خدا می خواهم که در این راه با صداقت، با نیت صادقانه عمل بکنید، چنانچه هر کاری که با نیت صادقانه شد، آن کار به نتیجه می رسد، و به نتیجه ای که بخواهید می رسد. نیتها را باید صادق کرد و برای خدا. یک همچو کار بزرگی که شما الآن انجام می دهید ان شاءالله برای خدا باشد تا منافع آخرتی هم برای همه تان ان شاءالله داشته باشد و من امیدوارم که توفیق پیدا بکنید و بانک شما یکوقت بانک اول باشد و سایر بانکها که بر مبنای بهره برداری و بر مبنای خلاف و فساد است، اینها از بین بروند، یا بهره ها از بین بروند که همه اسلامی بشوند، آن وقت شما هم یکی از بانکها. اگر اسلامی
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 416
شدند آنها هم بمانند، و الاّ بالاخره باید برچیده بشوند اگر اسلامی نشوند. ان شاءالله که موفق و مؤید باشید.(516)
1 / 3 / 58
* * *
کم شدن فعالیت با رواج ربا
در کمتر گناهانی است که به اندازۀ ربا در قرآن و سنت به او اهمیت داده شده باشد و او را مطرود کرده باشد، و نکته اش هم این است که اگر ربا رواج بگیرد، فعالیت کم می شود. یکی از نکاتش [این است که] در مقابل کار نیست این سودی که می برد، آن توی خانه اش نشسته یا عیاشی می کند و پولش دارد می زاید. یک همچو چیزی را که بخواهد ربا بگیرد آدم و تحمیل بکند به مسلمین، این از یک طرف یک ظلمی است به حسب آیۀ شریفه که تعبیر به ظلم کرده است، و از یک طرف دیگر بیکاری درست می کند.(517)
21 / 3 / 59
* * *
رباخواران می خواهند این پول برایشان بدون کار بزاید و این ظلم است
این پول باید راه بیفتد و کار انجام بگیرد از آن و رزق پیدا بکند. اینها پول را همین طور می گذارندش آنجا دست یک کسی و می خواهند این پول بزاید برای خودشان بدون کار و این در جامعه فساد بزرگی است و این را ظلم گفته است قرآن شریف: لاتَظْلِمُونَ ولاٰتُظْلَمونَ؛ آنطور تشبیه کرده است فَأذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ الله ، این اهمیت زیاد دارد. و به همان اندازه ای که قرض به ربا محکوم است به همان اندازه قرض به حسنه و بدون ربا و همین طور قرض دادن به همان اندازه مطلوب است.
و شما تکفل به یک امر بسیار بزرگی کردید و ان شاءالله با اعمال
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 417
شما و امثال شما ربا از مملکت اسلامی کوچ می کند.(518)
21 / 3 / 59
* * *
3ـ3ـ 8 برخی احکام شرعی بانکداری
قانون معاملات در اسلام من جمله قانون بانک مراعات صلاح کشور و توده را کرده است
و اما قانون بانک از فروع قانون معاملات است که در اسلام برای آن هزاران قانون وضع شده است و این ماجراجویان بیخرد از آن بی اطلاعند و بی جهت به ستیزه برخاستند، قانون معاملات در اسلام مانند دیگر قوانینش مراعات صلاح کشور و توده را به طور کافی کرده حتی معاملات شخصی را که بر خلاف صلاح کشور و توده است باطل دانسته و از معاملات مسکرات و قراردادهای برد و باختی و معاملات آلات و ابزار بازیگریها و ساز و نوازها و پولهایی که در راه تئاتر و مجالس رقص و سینما و بال و مانند آنها که هر یک سرچشمۀ فساد اخلاق توده است مصرف می شود و تمام چیزهایی که فساد دارد جلوگیری کرده است.(519)
* * *
چنین مسئله ای (بستن بانکها) نبوده است
سؤال: ]حضرت آیت الله ! شما در برنامه های خودتان و برای حل مشکلات اقتصادی، گویا نظر داده اید که می خواهید بانک ها را ببندید، آیا در شرایط کنونی در این دوران از وضع اقتصادی ممکن است ما بانک ها را ببندیم؟][
جواب: چنین مسأله ای اصلاً نبوده است، بنابراین سؤال شما اساسی ندارد.(520)
19 / 8 / 57
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 418
چاپ عکس شهید مدرس روی اولین اسکناس جمهوری اسلامی
سزاوار است که [بر] اولین اسکناس که در ایران به طبع می رسد، عکس اولین مرد مجاهد در رژیم منحوس پهلوی چاپ شود. خداوند رحمت فرماید ایشان را.(521)
7 / 9 / 64
* * *
مبلغ جریمه برای تأخیر بدهکاری حرام است
مسأله 2844ـ اگر برای تأخیر بدهکاری، طلبکار چه بانکها یا غیر آنها چیزی از بدهکار بگیرد حرام است، اگرچه بدهکار راضی به آن شود.(522)
* * *
در مثل اسکناس و دینار کاغذی ربای غیر قرضی تحقق پیدا نمی کند
مسأله 2845ـ در مثل اسکناس و دینار کاغذی و سایر پولهای کاغذی مثل دلار و لیرۀ ترکی، ربای غیرقرضی تحقق پیدا نمی کند، و جایز است معاوضه نقدی بعض آنها را با بعض به زیاده و کم، و در معاوضه نسیه بعض آنها را با بعض به زیاده و کم، در صورتی بی اشکال است که زیاده و کم به حساب مدت نسیه نباشد، و امّا ربای قرضی در تمام آنها تحقق پیدا می کند، و جایز نیست قرض دادن ده دینار به دوازده دینار.(523)
* * *
معامله قرضی یا غیرقرضی از بانکها حلال است
مسأله 2853ـ آنچه اشخاص از بانکها می گیرند به عنوان معاملۀ قرض یا غیر قرض، در صورتی که معامله به وجه شرعی انجام بگیرد حلال است و مانع ندارد، اگرچه بداند که در بانکها پولهای
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 419
حرامی است و احتمال بدهد پولی را که گرفته است از حرام است، ولی اگر بداند پولی را که گرفته است حرام است، یا بعض از آن حرام است، تصرف درآن جایز نیست، و باید با اذن فقیه معامله مجهول المالک با آن بکند اگر مالک آن را نتواند پیدا کند، و در این مسأله فرقی میان بانکهای خارجی و داخلی و دولتی و غیردولتی نیست.(524)
* * *
اگر در سپرده های بانک که به صورت قرض است نفع قرار داده شود، قرض باطل است
مسأله 2854ـ سپرده های در بانک اگر به عنوان قرض باشد و نفعی در آن قرار نشود، اشکال ندارد، و جایز است از برای بانکها که در آن تصرّف کنند، و اگر نفع، قرارداد شود، قرارداد نفع حرام و باطل است ولی اصل قرض صحیح است و بانکها می توانند در آنچه می گیرند تصرف کنند.(525)
* * *
اگر قانون بانک به قرض هایی که می گیرد سود دهد و قرض مبنی بر آن قانون باشد حرام است
مسأله 2855ـ فرقی نیست در قرار نفع که موجب رباست بین آنها که صریحاً قرارداد شود یا بنای طرفین در حال قرض به گرفتن نفع باشد پس اگر قانون بانک آن باشد که به قرضهایی که می گیرد سود بدهد، و قرض مبنی بر این قانون باشد حرام است.(526)
* * *
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 420
اگر چیزی بدون قرار به قرض دهنده بدهند حلال است
مسأله 2856ـ اگر در موردی قرض، بدون قرار نفع باشد نه به طور صراحت و نه به غیر آن، قرض صحیح است، و اگر چیزی بدون قرار، به قرض دهنده بدهند حلال است.(527)
* * *
اگر سپرده گذاران اذن بدهند تصرف سپرده توسط بانک جایز است
مسأله 2857ـ سپرده های در بانک که به عنوان ودیعه و امانت است اگر مالک اذن ندهد که بانک در آنها تصرف کند، جایز نیست تصرف، و اگر تصرف کند، ضامن است و اگر اذن بدهد یا راضی باشد، جایز است و اگر بانک چیزی بدهد یا بگیرد به رضایت، حلال است، مگر رضای به تصرف برگردد حقیقتاً به قرض، یعنی تملک به ضمان، در این صورت اگر چیزی با قرار بدهد، حرام است و ودیعه بانکی ظاهراً از این قبیل است اگرچه به اسم ودیعه باشد.(528)
* * *
جایزه هایی که بانکها با قرعه کشی می دهد حلال است
مسأله 2858ـ جایزه هایی که بانکها یا غیر آنها برای تشویق قرض دهنده می دهند، یا مؤسسات دیگر برای تشویق خریدار و مشتری می دهند با قرعه کشی، حلال است و چیزهایی که فروشنده ها در جوف جنسهای خود می گذارند برای جلب مشتری، و زیاد شدن خریدار، مثل سکه طلا در قوطی روغن، حلال است و اشکال ندارد.(529)
* * *
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 421
دریافت حق العمل برای حوالۀ وجوه توسط بانکها اشکال ندارد
مسأله 2859ـ حواله های بانکی یا تجاری که به آنها صرف برات گفته می شود مانع ندارد، پس اگر بانک یا تاجر پولی از کسی در محلی بگیرد و حواله بدهد که از بانک یا طرفش در محل دیگر این شخص آن پول را بگیرد و در مقابل این حواله از دهنده چیزی بگیرد مانع ندارد و حلال است، مثلاً اگر هزار تومان در تهران به بانک بدهد و بانک حواله بدهد که شعبۀ اصفهان هزار تومان را به این شخص بپردازد. و در مقابل این حواله بانک تهران ده تومان بگیرد، اشکال ندارد، و اگر هزار تومان بگیرد و حواله بدهد نهصد و پنجاه تومان از محل دیگر بگیرد اشکال ندارد، چه آن پول را که بانک می گیرد به عنوان قرض بگیرد یا عنوان دیگر و در فرض مذکور اگر زیادی را به عنوان حق العمل بگیرد اشکال ندارد.(530)
* * *
دریافت حق الزحمه برای حوالۀ وجوه توسط بانکها اشکال ندارد
مسأله 2860ـ اگر بانک یا مؤسسۀ دیگر پولی به شخص بدهد و حواله کند که این شخص پول را در محل دیگر به شعبه بانک یا طرف خود بپردازد پس اگر مقداری به عنوان حق زحمت بگیرد اشکال ندارد، و همین طور اگر به عنوان فروش اسکناس به زیادتر باشد، مانع ندارد، و اگر قرض بدهد و قرار نفع بگذارد، حرام است، اگرچه قرار نفع صریح نباشد و قرض منبی بر آن باشد، ولی اصل قرض صحیح است.(531)
* * *
بانکهای رهنی و غیر آن ها اگر قرض بدهند با قرار نفع نمی توانند مورد رهن را بفروشند و مال خود را بردارند
مسأله 2861ـ بانکهای رهنی و غیر آنها اگر قرض بدهند با قرار
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 422
نفع، و چیزی را رهن بگیرند که درسر موعد اگر بدهکار بدهی خود را نپرداخت بفروشند، ومال خود را بردارند، این قرض با قرار نفع حرام است و قرار نفع باطل است، ولی اصل قرض و رهن و وکالت در فروش صحیح است، و جایز است برای بانک آن را بفروشد و اگر کسی آن را بخرد مالک می شود، و اگر قرار نفع نباشد وحق الزحمه بگیرد، و در مقابل قرض رهن بگیرد، مانع ندارد و با مقررات شرعیه فروش رهن و خرید آن مانع ندارد.(532)
* * *
کسانی که می خواهند از بانکهای ربوی قرض بگیرند جایز است اصل قرض را قبول کنند و شرط را در واقع قبول نکنند
مسأله 2893ـ کسانی که می خواهند از بانکها یا غیر آنها قرض بگیرند و دهنده بدون ربا قرض نمی دهد، جایز است اصل قرض را قبول کنند، و شرط را در واقع و به طور جد قبول نکنند، و در این صورت اگر اظهار قبول کنند بدون جد و قصد حقیقی، این قرار صوری حرام نیست، بنابراین أصل قرض صحیح است و شرط باطل، و مرتکب حرام هم نشده اند.(533)
* * *
اگر پولی به بانک یا غیر آن بدهند و بانک با آنها ربا دهد گرفتن آن جایز نیست
مسأله 2894ـ اگر پولی به بانک یا غیر آن بدهند و بانک به آنها ربا بدهد جایز نیست بگیرند،اگرچه قرار هم نگذاشته باشند، ولی اگر قرض گیرنده مجاناً چیزی بدهد حرام نیست، و جائز است گرفتن آن.(534)
* * *
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 423
کتاباقتصاد در اندیشه امام خمینی (س)صفحه 424