نظام رحمت از پیدایش تا تجلی
برگرفته از دیدگاه امام خمینی(س)
□ مهوش شاه محمدی
چکیده
در عصر کنونی که نظامهای مختلف دنیا با تبیین مباحث اصولی و محوری جهت ارائه و هدفمندی نظام های خود به مفاهیمی چون: نظام، جامعۀ نظام مند، فرآیند و... می پردازند، لازم می نماید که دیدگاه اسلام به عنوان یک نظام مستقل و پویا در خصوص نظام مندی و مفاهیم اساسی آن تبیین گردد.
دیدگاه اسلام به نظام جامعه و روش و اصول نظام مندی آن، براساس «نظام رحمت» می باشد که از پیدایش خلقت و تا هدف نهایی آن، برپایۀ رأفت و مؤدت بنا نهاده شده است، و در این میان، پیدایش نظام جمهوری اسلامی ایران که مبنای آن براساس احکام اسلام شکل گرفته است، می تواند نمونۀ آشکاری از نظام رحمت در عصر حاضر باشد.
در این نوشتار، با عنایت به آموزه های اسلام و ارائه و تبیین دیدگاههای امام خمینی(س) به عنوان احیاگر ارزشهای دینی در عصر حاضر به اجمال به مباحثی چون: پیدایش نظام اولیه و نظام خلقت بر پایه و محوریت «نظام رحمت»، الگوی هدایت در نظام رحمت، روش و اصول در نظام رحمت، پیدایش نظام جمهوری اسلامی با استعانت از نظام رحمت و غایت نظام رحمت در جامعه مهدوی می پردازد.
واژگان کلیدی: امام خمینی، رحمانیت، رحمۀ للعالمین، سبقت رحمت بر غضب، نظام جمهوری اسلامی، جامعه مهدوی.
حضورج. 91صفحه 14
مقدمه
از آنجا که نظام هستی براساس قواعد نظام رحمانیت خداوند، موجود و سپس استمرار یافته، تبیین ابعاد آن می تواند زمینه ساز بروز و ظهور دیدگاه های جدید در ارتباط با وقایع جهان هستی و تحلیل آنان باشد و در این میان بیانات و اندیشه های امام خمینی(س) این شاگرد بزرگ اهل بیت و عامل به قرآن، زمینه ساز این نوشتار شده است تا با تبیین آن، زوایایی از این مبحث مورد تحلیل و مداقه قرار گیرد.
خلقت هستی، رحمت رحمانیه
ظهر الوجود ببسم الله الرحمن الرحیم؛ جهان هستی با استعانت از پرودگار و تبلور صفات «رحمان» و «رحیم» شکل گرفت.
عالم نقشه رحمت رحمانیّه است. و از این جهت، اهل معرفت فرمایند: «ظهر الوجود ببسم الله الرحمن الرحیم». و رحمت رحمانیّه و رحیمیّه مفتاح باب وجود است، چنانچه مفتاح کتاب تدوین است. (خمینی، روح الله؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص319)
خداوند، رحمت خود را به ما وعده داد (ر.ک: خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج20، ص396) و رحمت را بر خود واجب نمود: کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ (انعام / 54)
هر چه در عالم است از رحمت واسعۀ الهی است (ر.ک: خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج21، ص44)؛ این رحمت الهی با وسعتی غیرقابل وصف بر وجود یکایک ذرات هستی جان بخشید.
رَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ (اعراف / 156)؛ رحمت من بر همه چیز احاطه دارد.
وجود مساوی با رحمت است به تعبیری، وجودِ سراسر عالم، ممکن نیست مگر با مظهر رحمانیت پروردگار که این رحمت عام، شامل همه موجودات است. (ر.ک: مجموعه آثار استاد شهید مطهری؛ مرتضی ـ noorlib.ir)
آب و هوا و عقل و شعور و قرآن و اخبار و مأکول و ملبوس و شمس و قمر، عین رحمت اوست، و سیل رحمت او جریان این موجودات است که هر موجودی نسبت به حال خود غرق دریای رحمت است. وجود هر موجودی و وسایل زندگی و جهازات بدنی و تمام اسباب احتیاجات و همه نعمتهای بی حد و احصا، ذیل رحمتی است که بر همه کشیده می شود. (خمینی، روح الله؛ تقریرات فلسفه؛ ج 3 ، ص269)
حضورج. 91صفحه 15
در تبیین اهمیت جایگاه رحمت الهی، می توان گفت که بلافاصله بعد از اسم «الله»، صفات «رحمانیت» و «رحمیت» حضرت حق اتخاذ و بیان گردیده است و به تعبیری نقش رحمت در ایجاد و تدبیر نظام هستی در وصف «رب» به «رحمان» مشهود و قابل تأمل است.
«رحمانیت»، متخذ از «بسم الله الرحمن الرحیم» و در مورد همه مخلوقات و «رحمیت»، تنها مختص مؤمنان است. (ر. ک: حسن زاده آملی، حسن، تازیانه سلوک ـ noorlib.ir)
بدان که رحمت و رأفت و عطوفت و امثال آن، که از جلوه های اسماء جمالیّه الهیّه است، خدای- تبارک و تعالی - به حیوان مطلقاً و به انسان بالخصوص، مرحمت فرموده؛ برای حفظ انواع حیوانیّه و حفظ نوع و نظام عائله انسانی. و این جلوه [ای ] از رحمت رحمانیّه است که نظام عالم وجود، مطلقاً بر پایه آن نهاده شده. (خمینی، روح الله؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص232)
خلقت انسان، حقیقت رحمت الهیه
خلقت انسان، از حقیقت رحمت الهی است و در آیات قرآن نیز تصریح شده است.
انسان را، خدای تعالی از حقیقت رحمت خود آفریده، و انسان صورت رحمت الهیّه است. چنانچه خدای تعالی فرماید: «الرَّحْمنُ* عَلَّمَ الْقُرْآنَ* خَلَقَ الْإِنْسانَ»؛ خلق انسان را به اسم رحمان نسبت می دهد. (خمینی، روح الله؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص240)
تقدم «رحمن» بر «رحیم»
«رحمان» و «رحیم» از امهات اسماء الهی بوده و وسعت «وجود» و کمال آن، به این دو اسم است.
اهل معرفت فرمایند: «بسط بساط وجود و کمال وجود به اسم رحمان و رحیم است». و این دو اسم شریف از امّهات اسماء و اسماء محیطه واسعه است. (خمینی، روح الله؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص233)
«رحمانیت» مقدم بر «رحیمیت» بیان شده، به این دلیل که در رحمانیت، اصل بر ایجاد و در حالی که در رحیمیت، اصل بر آخرت، نتیجه و هدف است و به تعبیری در رحیمیت، مسیر راه هدایت، بیان گردیده است.
حضورج. 91صفحه 16
در میان مفسران، مشهور بر این است که صفت رحمان اشاره به رحمت عام خداست که شامل دوست و دشمن، مؤمن و کافر و نیکوکار و بدکار می باشد. (ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر؛ برگزیده تفسیر نمونه ـ noorlib.ir)
در «رحمان» و «رحیم» اساس خلقت و تربیت و حاکمیت بر پایه رحمت و رحمانیت است و به تعبیری محور اصلی نظام تربیتی جهان را «اصل رحمت» تشکیل می دهد. (ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه ـ همان)
اگر عنایت رحمانی اش از موجودات سراسر عالم وجود لحظه ای منقطع شود، اثری حتی از انبیای مرسلین و ملائکه مقربین باقی نخواهد ماند؛ چون همه عالم جلوه رحمانیت او- جلّ و علا- است و رحمت رحمانی او- جلّ و علا- به طور استمرار- با کوتاهی لفظ و تعبیر- مُبقی نظام وجود است «و لا تکرارَ فی تجلّیه جلَّ و علا» و گاهی تعبیر شود از آن به بسط و قبض فیض علی سبیل الاستمرار. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج18، ص 520)
حال، نکته قابل تأمل اینجاست که بعد از ایجاد نظام خلقت، تکلیف چیست؟ آیا این نظام با همه عظمت و نظم بی هدف است؟ اینهمه اسباب آفرینش با نظم شگفت انگیز جملگی آیا بی هدف چه مسیری را می پیمایند؟ مگر نه این است که وجود نظم حاکی از هدفمندی است و علت و معلولی منطقی اند؟ پس این رحمت عام و خاص خالق به دنبال چیست؟
آیا انسانی که با رحمت خاص خداوند موجود شده است، می تواند مسیر هدایت و تعالی خود را بدون هدایتگر بپیماید؟
در پاسخ و ادامه این نوشتار با استناد به دیدگاههای امام خمینی(س)، هر خردمند بی ادعا را به کرسی قضاوت دعوت می کنیم.
حضورج. 91صفحه 17
اقتضای رحمت، طرق هدایت
مصادیق رحمت شامل تمامی نعمتهای گوناگونی که در دستگاه آفرینش و نظام عامی که در سراسر جهان قرار گرفته از جمله انسان، است؛ بنابراین، ضروری است که خلقت، هدفمند باشد وگرنه آفرینش جهان، لغو محض بود. (ر.ک: طباطبایی، محمدحسین ؛ شیعه: مصاحبات علامه طباطبائی با هانری کربن (شاهجوئی ـ noorlib.ir) در نهایت اینکه به اقتضای همان حکمت و رحمت الهی، خداوند طرق هدایت را بر انسان بیان می نماید.
رحمت واسعه و حکمت بالغه اش اقتضا می کند که طرق هدایت و راه خیر و شر و زشت و زیبا را به ما بنمایاند، و پرتگاههای راه انسانیت و لغزشگاههای طریق سعادت را به ما ارائه دهد. خدای تعالی در این هدایت و راهنمایی، بلکه در این عبادتها و اخلاصها و بندگیها، بر ما منّتهای عظیم جسیم دارد که تا چشم بصیرت و دیده برزخی واقع بین باز نشود نمی توانیم بفهمیم. و مادامی که در این عالم تنگ و تاریک و ظلمتکده طبیعت هستیم و دچار سلسله های زمان و حبس تاریک امتداد مکانیم، ادراک منّتهای بزرگ خدا را نمی کنیم، و نعمتهای خداوند را در همین اخلاص و عبادت و در آن راهنمایی و هدایت تصور نمی نماییم. (خمینی، روح الله؛ شرح چهل حدیث، ص43)
اینکه چه کسانی راه هدایت را بر مردم تبیین بنمایند، نکته و مسأله مهمی بود که به جهت سعادت انسان مورد عنایت خاص خداوند قرار گرفت.
انسان به خاطر جهلی که دارد، نمی تواند مسیر را درست انتخاب کند و انبیا راهها و عواقب را دانسته و برای هدایت بشر جانفشانی کردند. (ر.ک: خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج15، صص493ـ 494)
تمام انبیا، از صدر عالم تا کنون جلوه رحمت خدا بر مردم بودند (ر.ک: همان، صص 493ـ 494)؛ معلمینی که با رأفت برای سعادت دائمی انسان مشقتها و زحمتها کشیدند. (ر.ک: خمینی، روح الله؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص232) و دستورات و احکام الهی را بر انسان تبیین نمودند.
خداوند به همه بندگان خودش رحمت دارد. و همین رحمت، موجب ایجاد بندگان و فراهم کردن اسباب رفاه و بندگی آنها است. و همین رحمت، موجب فرستادن انبیای بزرگ است. رحمت خدا اقتضا دارد که بندگان خدا را هم در دنیا و هم در آخرت به سعادت برساند. تمام اسباب سعادت را- مادی و معنوی- فراهم فرموده است. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج9، ص369)
حضورج. 91صفحه 18
انبیا، مظهر رحمت حق تعالی هستند که می خواهند مردم به معرفت و سعادت برسند و در این مسیر بارها برای مؤمن نشدن مردم افسوس می خوردند. (ر.ک: خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج19، ص438)
رحمةللعالمین
ختم پیامبران با ارائه کامل ترین دین بواسطۀ پیامبر اکرم(ص) محقق شدکه حضرت، رحمتی برای عالمین بوده و «قرآن» نیز که با وحی بر او نازل شد، رحمتی است برای همه بشر (ر.ک: خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج 19، ص112) و صورت نازل شدۀ رحمت و رأفت الهی است (ر.ک: خمینی، روح الله؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص232).
پیغمبر اکرم- صلّی الله علیه و آله و سلم- نبی رحمت بود و با مردم به رحمت رفتار می فرمود. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج9، ص369)
خداوند تعالی دلهای مرده ما را به فیض رحمت خود و رحمت برگزیده خود که رحمة للعالمین است حیات بخشد. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج16، ص217)
« رُحَماءُ » و « أَشِدَّاءُ » در سیره پیامبر(ص)
سیرۀ پیامبر اسلام بر پایۀ رأفت و مؤدت و رحمت الهی است که در شدت شفقت حضرت،آیه اشاره دارد به : «لَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ أَلَّا یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ» (شعراء / 3). و خداوند دل او را نگهداری می کند که مبادا ایشان از شدت حزن برای مردم قالب تهی نماید. (ر.ک: خمینی، روح الله؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، صص234- 235 و نیز ر. ک: خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج16، صص216ـ217) دلسوزی
حضورج. 91صفحه 19
پیامبر(ص) هم برای مؤمنین بود و هم برای کفار و دعوتش برای نجات بشر بود. (ر. ک: خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، همان، ج8، صص 379ـ380)
اساس در حکومت نبوی، اجرای احکام اسلام و قرآن است ؛ در قرآن چه آیاتی که مربوط به برائت و چه آیات مربوط به قتال همگی دارای جنبه رحمت است، در آیات مربوط به قتال، اگر حکم و برخوردی برای اصلاح و جلوگیری از فساد اعلام می شود، آن جنبه هم در مقام رحمت است و درست مانند انجام یک عمل جراحی است که توسط پزشک برای خارج کردن غده ای از بدن بیمار انجام می پذیرد.
پیغمبر اکرم «نبی رحمت» است که برای رحمت آمده است. آنجایی هم که آن منحرفهای غیر قابل اصلاح را امر به قتل می کرد، مثل یک غده سرطانی که در یک بدن باشد، برای اصلاح بدن آن غده را باید بیرون آورد. چاره نیست. این غده های سرطانی گاهی یک جامعه را فاسد می کنند. این هم رحمت بر جامعه است... این غده سرطانی است که طبیب برای حفظ یک انسان ناچار است که این غده را بیرون بیاورد. گاهی چاقو برمی دارد چشم آدم را بیرون می آورد. رحمت است این؛ حفظ است. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج8، صص 331ـ332)
تمام حدود و تعزیرات و قصاص و امثال آن، حقیقت رحمت و رأفت است که در صورت غضب و انتقام جلوه نموده. (خمینی، روح الله؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص233)
در سیرۀ حکومتی پیامبر به دلیل اینکه جوّ میان جامعه بر پایۀ محبت و دوستی بود، وقتی افراد به مسجد می رفتند اگر فردی پیامبر را نمی شناخت، نمی دانست که کدامیک از این افراد پیامبر است با اینکه حضرت، شخص اول حکومت بود و این موضوع در سیره حضرت علی(ع) نیز همین گونه بود، حضرت امیر با رعیت غذا می خوردند، در دهان اطفال گرسنه غذا می گذاشتند و با آنان بازی می کردند و همین آدم در مقابل دشمنان شمشیر می کشید. در نظام حکومتی اسلام، مسلمانان بین خودشان «رُحَماء» بودند یعنی همه با هم دوست و رفیق و در مقابل کفار «اشِداء». (ر. ک: خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج7، صص 233ـ234)
خیال نکنید که اسلام فقط این تکه است؛ نماز و روزه است فقط، نیست این طور، اگر این طور بود پیغمبر هم می نشست توی مسجدش و نماز می خواند. چرا از اول عمرش تا آخر زحمت کشید، جنگ کرد، زد و خـورد کرد، شکسـت خورد، شکـست داد تا مـسائل را
حضورج. 91صفحه 20
آن قدری که می توانست عمل کرد. امیر المؤمنین هم همین طور، دیگران هم همین طور، صلحا هم همین طورند، اشخاص بیدار این طورند. این طور نیست که بنشینند توی مسجد و کار به این کارها نداشته باشند. بنشینند توی خانه هایشان و کار به کسی نداشته باشند؛ بی طرف باشند؛ کاری ما به این کارها نداریم! اگر این منطق انبیا بود که موسی نمی رفت سراغ فرعون. اگر منطق انبیا این بود که ابراهیم نمی رفت هجمه کند بر آنها، پیغمبر این کار را نمی کرد. منطق انبیا این نیست. منطق انبیا این است که «اشداء» باید باشند بر کفار و بر کسانی که بر ضد بشریت هستند، بین خودشان هم رحیم باشند. و آن شدّت هم رحمت است بر آنها. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج19، ص140ـ 141)
جنگ های پیامبر هم رحمت الهی بود با اینکه صورت آن کشتار بود ولی در واقع هدف، برداشتن موانع سر راه سعادت انسانها بود. (ر.ک: خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج15، ص493)
این طور نیست که این جنگ های پیغمبر مخالف با رحمةً للعالمین باشد، مُؤَکِّدِ رحمةً للعالمین است. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج19، ص114)
من گمانم این است که حضرت عیسی- سلام الله علیه- اگر به او مهلت می دادند، آن هم همین ترتیبی که حضرت موسی- سلام الله علیه- عمل می کرد، همان طوری که حضرت نوح- سلام الله علیه- عمل می کرد، آن هم با کفار آن طور عمل می کرد. این اشخاصی که
حضورج. 91صفحه 21
گمان می کنند که حضرت عیسی اصلاً سر این کارها را نداشته است و فقط یک ناصح بوده، اینها به نبوت حضرت عیسی لطمه وارد می کنند. اگر این طور باشد، معلوم می شود که یک واعظی بوده، نه یک نبی ای بوده است. واعظ غیر نبی است. نبی، همه چیز دارد؛ شمشیر دارد، نبی جنگ دارد، نبی صلح دارد؛ یعنی، جنگ اساسش نیست، برای این که اصلاح را در دنیا توسعه بدهد، برای این که مردم را نجات بدهد جنگ می کند. برای این که مردم را از شر خودشان نجات بدهد، حدود را، تعزیرات را وضع کرده است. برای این که هم تربیت بشود این آدم و هم راحت بشود امت. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج19، صص115)
سبقت رحمت بر غضب
کلام خدا و موجودیت عالم با اسم و تکرار «رحمن» و «رحیم» آغاز شد و رحمت خدا بر غضب او سبقت دارد. گرچه اگر مردم تخلف از فرمان الهی کنند، باب رحمت نیمه بسته می شود و این روش در سیره پیامبر اکرم(ص) اجرا شد.
در عین حال که رحمت حق تعالی سبقت دارد بر غضب، لکن اگر چنانچه اقتضا بکند و مردم قدر رحمت حق تعالی را نداشته باشند و تخلف از فرمان حق تعالی بکنند و موجب فتنه و فساد بشوند، باب رحمت نیم بسته شود و باب غضب باز شود. پیغمبر اکرم- صلّی الله علیه و آله و سلم- نبی رحمت بود و با مردم به رحمت رفتار می فرمود. و همان رحمت بود که مردم را هدایت می کرد و برای مردم غصه می خورد. برای اشخاصی که در ضلالت بوده اند، به واسطه رحمتی که داشت متأثر بود ولی وقتی که ریشه هایی را می دید که اینها مشغول فساد هستند و ممکن است که فساد آنها به فساد امّت منتهی بشود و اینها غده های سرطانی بودند که ممکن بود جامعه را فاسد کنند، در عین حالی که نبی رحمت بود، باب غضب را باز می کرد. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج9، ص369-370)
ممکن است ظاهر بروز رحمت با نقمت باشد در صورتی که حقیقت آن و در نگاه کلی مبنا همان رحمت است.
در رحمتش غضب نهان است و در غضبش رحمت پنهان. (خمینی، روح الله؛ شرح دعای سحر (ترجمه فارسی)، ص58)
رحمتهایی که در ظاهر، نقمت بروز می کند از رحمتهای ظاهره شاید لطیفتر و به عواطف نزدیکتر باشد. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج1، ص259)
حضورج. 91صفحه 22
روش و اصول در نظام رحمت
در نظام رحمت، روشها و دستورالعملها بر پایۀ احکام اسلام و قرآن است در آیات تصریح شده که «أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ» (فتح / 29)؛ و چون رحمت بر غضب سبقت دارد و در دین اسلام اصل بر «برائت» است، از اینرو گام اول در یک نظامی الهی رأفت و شفقت با مردم است.
اگر فردی خالی از رأفت نسبت به بندگان خدا باشد، علی الاصول او خارج از جامعه بشری محسوب می گردد. (ر.ک: خمینی، روح الله؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، صص232ـ233)
رفتار رحمت آمیز یک سرمشق کلی است برای همه و تبادل رحمت (رُحَماء بَیْنَهُمْ) و خوبی به دیگران و خدمتگزاری به مردم باعث آرامش قلب می شود. (ر. ک: خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج6، ص443-444)
از اینرو انسان با قلبی که جلوه گاه رحمت است، به معاشرت خود با بندگان خدا با نظر رفق و عطوفت بنگرد؛ وگرنه قلبی که آلوده به بغض و عداوت با بندگان خداست، از فطرت الهیه خود خارج شده و دچار حب نفس و خودخواهی است. (ر.ک: خمینی، روح الله؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، صص318ـ 319)
اگر این رحمت و عطوفت در حیوان و انسان نبود، رشته حیات فردی و اجتماعی گسیخته می شد. و با این رحمت و عطوفت، حیوان حفظ و حضانت اولاد خود، و انسان حراست از عائله خود، و سلطان عادل حفظ مملکت خود می کند. اگر این رحمت و شفقت و رأفت نبود، هیچ مادری تحمّل مشقّتها و زحمتهای فوق العاده اولاد خود را نمی کرد. و این جذبه رحمت و رأفت الهی است که قلوب را به خود مجذوب نموده، و بالفطره حفظ نظام عالم را می فرماید. (خمینی، روح الله؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص232)
انسان از رحمت خدا موجود شده است؛ از این رو با محبت و رأفت نسبت به غضب سازگاری بیشتری دارد.
حضورج. 91صفحه 23
در مسائل، ملایمت و جهت رحمت بیشتر از جهت خشونت تأثیر می کند. من در زمان اختناق رضا خانی وقتی در مدرسه فیضیه صحبت می کردم، آن گاه که از جهنم و عذاب الهی بحث می کردم همه خشکشان می زد، ولی وقتی از رحمت حرف می زدم می دیدم که دلها نرم می شود و اشکها سرازیر می گردد و این تأثیر رحمت است. با ملایمت انسان بهتر می تواند مسائل را حل کند تا شدت. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج18، ص202)
نکته جالبتر آنکه، حتی افراد ظالم نیز با اینکه غافل از ظلم خود هستند، اما ظلم و قساوت را منفور دانسته و به ظلم خود، صورتِ رحمت می دهند.
و از این جهت است که انسانِ ظالم و قسیّ القلب هم از ظلم و قساوت فطرتاً متنفّر است، و اگر ظلم و قساوت خود را هم غفلت کند، از قساوت و ظلم دیگران بالفطره تکذیب می کند، و از معدلت و رحمت و رأفت، ذاتاً خوشش می آید؛ بلکه ظالم، ظلم را می خواهد طبعاً که با عدل بکند، و اجراء قساوت را به طور رحمت، خواهی نخواهی می کند و صورت رحمت به او می دهد؛ زیرا که فطرت از آن گریزان است، و جبلّت ذات از آن متنفّر است، چنانچه متوجّه رحمت و رأفت است، و می خواهد خود را- گرچه در اسم و صورت- به آن نزدیک کند و از آن بهره برداری کند، و لو به طور اسم و صورت باشد. . (خمینی، روح الله؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، صص240ـ241)
نظام جمهوری اسلامی ایران
انقلاب اسلامی ایران، تحفه ای از طرف خدا (ر.ک: خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج6، ص229-230) که با تحول روحی عظیمی که در ملت ایجاد فرمود، یکشبه ره صد ساله را پیمود. (همان، ج 17، صص304ـ305)
با رأی قاطع به جمهوری اسلامی، حکومت عدل الهی را اعلام نمودید. حکومتی که در آن، جمیع اقشار ملت با یک چشم دیده می شوند و نور عدالت الهی بر همه و همه به یک طور می تابد، و باران رحمت قرآن و سنت بر همه کس به یکسان می بارد. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج6، ص453)
در زمانی که ایران رو به نابودی می رفت، عنایت و رحمت خداوند با ایجاد نظام جمهوری اسلامی شامل ملت شد؛ اما نکته با اهمیت این است که معنا و محتوایش باید کامل بیاید و به هدف نهایی خود برسد.
حضورج. 91صفحه 24
ا
ما جمهوری اسلامی، به آن معنایی که ما می خواهیم، تا حالا مع الأسف نشده است؛ و باید بتدریج بشود. یعنی شما باید خودتان را درست کنید، ما هم باید خودمان را درست کنیم. همه، همه مان باید متحول بشویم، از آن حال طاغوتی به یک حالِ الله؛ رحمت، دوستی، محبت. از محیط رعب و وحشت بیرون بیاییم، و وارد بشویم در یک محیط محبت و دوستی و رفاقت. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج7، ص238)
در نظام جمهوری اسلامی ایران، تأکید بر رفتار مهربانانه و رأفت است حتی نسبت به رفاه حال زندانیان و همه نوع زندانی؛ اعم از اینکه اسرای جنگی باشند یا مواد مخدر و چه سایر گنهکاران تا شیرینی عدالت اسلامی را بچشند و به نظام اسلامی روآورده، توبه نموده و بازگشت به اسلام و خدای متعال نمایند. شورای عالی قضایی و ستاد پیگیری موظف است در بررسی وضع زندانیان تسریع نموده و کسانی که استحقاق عفو دارند، عفو شوند. (ر.ک: خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج18، ص 343ـ344) ولیکن در مورد مفسدان و گروهکهای فاسد، تأکید بر شدت برخورد است مگر توبه نمایندکه اگر ثابت بشود توبه آنان جدی است با ضمانت آزاد شوند. (ر.ک: همان، ج17، ص325)
جمهوری اسلامی برای رسیدن به کمال، محتاج به تربیت و تزکیه و تعلیمات انبیاست و صرف ادعای جمهوری اسلامی کفایت نمی کند و همه سردمداران و کسانی که در رأس امورند، باید الهی باشند. (ر.ک: همان، ج13، صص508ـ509)
امام خمینی با پیامی در 29 اسفند 1359 سال جدید را سال رحمت و برادری و حاکمیت قانون و ستیز با متجاوزین در سیزده بند اعلام نمودند. اهمیت و توصیه به «رحمت» و عطوفت در رأس امور در این پیام به خوبی مشاهده می شود. در دو بند 2 و 4 اینگونه بیان شده است:
2- چه نیکوست که این سال جدید را سال رحمت و عطوفت و برادری اعلام کنیم و
حضورج. 91صفحه 25
کوشش نماییم در تألیف قلوب و از خداوند رحمان بخواهیم که قلوب ما را به هم نزدیک و ما را به نعمت اخوت اسلامی مفتخر و از پرتگاه افتراق و خودبینی و خود خواهی- که پایانش در این جهان ذلت و اسارت و در آن جهان ظلمت و جهنم است- نجات بخشد....
4- از عموم علمای عظیم الشأن و ائمه جمعه و جماعات تقاضا دارم که با دیده رحمت و عطوفت به جمهوری اسلامی و متصدیان امور نظاره کنند و با ارشاد و موعظه حسنه، خطاکاران را تربیت کنند و کجیها را راست فرمایند که این شیوه انبیای عظام و اولیای خداوند است. و تأثیر موعظه حسنه در نفوس بسیار زیادتر است از عیبجویی و بدگویی، و ممکن است قلمها و زبانهای عیبجو در بعضی از نفوس عصیان بیاورد و به جای اثر مثبت و نیکو اثر منفی و بد به جا گذارد و به جای اصلاح، موجب افساد شود. باید حضرات اعلام بدانند که با وجود اشتباه و خطا در متصدیان امور آثار نیک و مثبتی که در کشور به دست متصدیان و به کمک ملت عزیز انجام گرفته بسیار بیشتر است از اشتباهات و خطاها، و چنانچه تمام قلمها و زبانها به ارشاد آنان به کار افتد و با دیده رحمت و سنت انبیا- علیهم صلوات الله- با آنان رفتار شود، بزودی با تأیید خداوند رحمان، امور اصلاح و نقیصه ها مرتفع می شود. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج14، صص216ـ217)
در بند 5 پیام، بیان می دارد که با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران ودیعه ای است الهی، از متصدیان امور و خصوص روحانیون، خواسته شده در تدبیر امور کشور با تأکید بر عدل اسلامی و عطوفت و دوری از کاغذبازی ها و سوء رفتار با مردم و مراجعین، عمل شود؛
و در بند 6 پیام، خواسته شده که فرهنگیان و متصدیان تعلیم و تربیت، نسبت به مسئولیت خود و تربیت صحیح اسلامی؛ و قضات و متصدیان دادگستری و دادگاهها نسبت به جان، آبرو و مال ملت، قضاوت و وضع تربیتی اسلامی زندانیان، توجه کامل نمایند. (ر. ک خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج14، ص218ـ221)
در نظام جمهوری اسلامی ایران که بر اساس اصول اسلامی و رحمت الهی پایه ریزی شده است، به تمامی مسئولین قضایی آن تذکر داده شده که نسبت به بندگان خدا به دیده رحمت نگریسته و طبق موازین معتبر شرعیه نسبت به آنان، حکم داده شود.
دربارۀ زندانیان عنایت خاص داشته باشند که نه از مستحق حدود و تعزیرات شرعیه از مجازات الهیه بدون مجوز شرعیه صرف نظر کنند و نه خدای نخواسته غیر مستحقی مظلوم واقع شود. نه ساده اندیشی کنند که منحرفـین و مفسـدین رها شده و به فـساد خود
حضورج. 91صفحه 26
ادامه دهند و نه کسانی که چنین نیستند حتی یک روز در بند باشند. قاضی پس از شرایط معتبرۀ شرعیه باید در اجرای موازین قضایی سخت و صُلب[سخت، شدید، درشت و قوی.] باشد. نه تحت تأثیر عواطف و جوسازیهای بیمورد واقع شود و از اجرای احکام خدا سرپیچد و نه با جوسازیهای منحرفان و انتقامجویان، برخلاف موازین الهی از رحمت بر بندگان خدا دریغ کند که هر دو طرف افراط و تفریط برخلاف عدل الهی است. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج19، ص156)
میزان در اجرای حدود، طبق موازین الهی باید باشد و نباید زیادتر و پایینتر بشود، حتی در مورد فردی که محکوم به اعدام است، نباید کلمه ای درشت به او بگویند و تعرضی به او بشود. (ر. ک خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج19، صص325ـ326)
غایت نظام رحمت (جامعه مهدوی)
پس از پیامبر گرامی اسلام(ص)، اوصیای دوازده گانه ایشان راه هدایت مردم را بر عهده داشتند
و وجود مقدس حضرت مهدی(عج) کامل کننده و غایت بعثت انبیا و اولیاست.
همان طوری که رسول اکرم به حسب واقع، حاکم بر جمیع موجودات است؛ حضرت مهدی همان طور حاکم بر جمیع موجودات است. آن خاتم رسل است و این خاتم ولایت. آن خاتم ولایت کلی بالأصاله است و این خاتم ولایت کلی به تبعیت است. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج20، ص249)
لقب های مشهور آن حضرت عبارتند از: مهدی، قائم، منتظَر، بقیةالله، منصور، حجّت، صالح، خلف، صاحب الامر، صاحب الزمان و ولی عصر که معروف ترین آنها، «مهدی» است. ظهور حضرت مهدی (عج) موضوع تحول در جامعه است؛ زیرا هدف غایی نظام رحمت را در جامعه، محقق خواهد ساخت و رحمت خداوند بر تمام عالم پرتو خواهد افکند.
حضورج. 91صفحه 27
در زمان ظهور مهدی موعود- سلام الله علیه- که خداوند ذخیره کرده است او را از باب اینکه هیچ کس در اولین و آخرین، این قدرت برایش نبوده است و فقط برای حضرت مهدی موعود بوده است که تمام عالم را، عدالت را در تمام عالم گسترش بدهد، و آن چیزی که انبیا موفق نشدند به آن با اینکه برای آن خدمت آمده بودند، خدای تبارک و تعالی ایشان را ذخیره کرده است که همان معنایی که همه انبیا آرزو داشتند، لکن موانع، اسباب این شد که نتوانستند اجرا بکنند، و همه اولیا آرزو داشتند و موفق نشدند که اجرا بکنند، به دست این بزرگوار اجرا بشود. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج12، ص481)
تنها قانون عدل اسلامی با برپایی پرچم عدالت و رحمت حق تعالی با ظهور ولی عصر- عجل الله تعالی فرجه- بر زمین افراشته می گردد.
چه مسعود و مبارک است روزی که جهان از دغلبازی ها و فتنه انگیزی ها پاک شود و حکومت عدل الهی بر سراسر گیتی گسترش یابد و منافقان و حیله گران از صحنه خارج شوند و پرچم عدالت و رحمت حق تعالی بر بسیط زمین افراشته گردد و تنها قانون عدل اسلامی بر بشریت حاکم شود و کاخهای ستم و کنگره های بیداد فرو ریزد و آنچه غایت بعثت انبیا- علیهم صلوات الله- و حامیان اولیا- علیهم السلام- بوده تحقق یابد و برکات حق تعالی بر زمین نازل شود و قلمهای ننگین و زبانهای نفاق افکن شکسته و بریده شود و سلطان حق تعالی بر عالم پرتو افکن گردد و شیاطین و شیطان صفتان به انزوا گرایند و سازمانهای دروغین حقوق بشر از بنیاد برچیده شوند. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج14، ص 472)
امام زمان(عج) با ظهورش همانند پیامبر(ص)، روشهای جاهلی را نابود خواهد ساخت. در حکومت ایشان که بر اساس حاکمیت الهی و رحمت اوست، با افراد به مساوات و عطوفت برخورد خواهد شد، با بدکاران و مفسدان برخورد مناسب می شود و به تعبیری عدالت اجتماعی به معنای واقعی محقق می گردد.
از دستاوردهای امام این است که عدالت را جهان گستر خواهند نمود؛ رشد فکری و علمی مردم به بالاترین سطح خود خواهد رسید؛ امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود:
تمام دانش، بیست و هفت حرف است، تمام آنچه پیامبران تاکنون بیان کرده اند دو حرف از آن است و مردم بیش از این مقدار را از کلّ علم نمی دانند وقـتی قائم ما قیام کند، بیست و پنج حرف دیگرش را آشـکار می سازد و مـیان مـردم می پراکـند تا با ضمیـمه ی آن دو
حضورج. 91صفحه 28
حرف، بیست و هفت حرف علم کامل شود. (بحارالانوار، ج52، ص336)
در حکومت حضرت مهدی(عج)، روابط افراد براساس برابری و برادری شکل می گیرد؛ در دل و عمل مردم، عطوفت و رأفت خواهد بود، فقر ریشه کن شده، ظلم نابود گردیده، همه جا سبز و خرم گشته و حیات یافته، آسمان باران می بارد و برکات الهی و رحمت بی شمارش بر مردم جاری می شود و مردم در امنیت به سر خواهند برد؛ گرچه امام معصوم هم اکنون نیز در بین ما حضور دارند، امام علی ـ علیه السلام ـ فرمود:
سوگند به خدای علی، حجّت خدا در میان مردم هست و در راهها (کوچه و بازار) گام برمی دارد؛ به خانه های آنها سر می زند؛ در شرق و غرب زمین رفت و آمد می کند؛ گفتار مردم را می شنود و بر ایشان سلام می کند؛ می بیند و دیده نمی شود تا وقت (معین) و وعده (الهی). (الغیبة نعمانی، باب10، ح3، ص146)
و اکنون که حضرت در زمان غیبت هستند، وظیفه ما مسلمانان مهیا ساختن خودمان برای ظهور حضرت است و تمام سعی مان باید بر این باشد که نظام ما براساس و محوریت «جامعه مهدوی» و برپایۀ «أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ» باشد.
و ما باید در این طور روزها و در این طور ایام الله توجه کنیم که خودمان را مهیا کنیم از برای آمدن آن حضرت. من نمی توانم اسم رهبر روی ایشان بگذارم؛ بزرگتر از این است.
نمی توانم بگویم که شخص اول است؛ برای اینکه دومی در کار نیست. ایشان را نمی توانیم ما با هیچ تعبیری تعبیر کنیم الّا همین که مهدی موعود است. آنی است که خدا ذخیره کرده است برای بشر. و ما باید خودمان را مهیا کنیم از برای اینکه اگر چنانچه موفق شدیم ان شاء الله به زیارت ایشان، طوری باشد که روسفید باشیم پیش ایشان. تمام دستگاههایی که الآن به کار گرفته شده اند در کشور ما- و امیدوارم که در سایر کشورها هم توسعه پیدا بکند- باید توجه به این معنا داشته باشند که خودشان را مهیا کنند برای ملاقات
حضورج. 91صفحه 29
حضرت مهدی- سلام الله علیه. (خمینی، روح الله؛ صحیفه امام، ج12، صص482ـ483)
نتیجه
خلقت عالم هستی منبعث از رحمت الهی و اتخاذ به دو اسم «رحمان» و «رحیم است، نظامی که با رحمانیت خداوند ایجاد شده، با رحمانیت او استمرار یافته و با رحمانیتش به هدف غایی خود خواهد رسید. برای رسیدن به هدف غایی، طرق و دستورالعمل هایی از جانب خداوند بوسیله انبیا و اولیاء بر ما رسیده که نظام خود را بر اساس آن نظام مند سازیم تا زمانی که به حکومت حقیقی الهی که غایت آرزوی همه انبیا و اولیاء بوده، برسیم که این حکومت و نظام در جامعۀ مهدوی محقق خواهد شد و نقش ما در این زمان به عنوان منتظر، حفظ شعائر دین و عمل به احکام اسلام است که در محور «أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ» به ما رسیده است و این حکم برگرفته از همان رحمت الهی در ایجاد، استمرار و غایت «نظام رحمت» است.
ان شاءالله که خدای بزرگ و مهربان دل های ما را بر دین خود تا زمان ظهور حجتش، ثابت قدم نگه دارد.
یَا الله یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِکَ
حضورج. 91صفحه 30
منابع:
قرآن کریم
- نعمانی؛ محمد بن ابراهیم؛ الغیبة نعمانی.
- مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، ج 52 .
- حسن زاده آملی، حسن، تازیانه سلوک (سلسله دستورالعمل های اخلاقی آیت الله حسن حسن زاده آملی)؛ ناشر: فکر برتر محل و سال نشر : تهران ؛ ۱۳۷۹؛ www.noorlib.ir. دیماه 1393
- خمینی، روح الله؛ تقریرات فلسفه؛ ج3؛ (آیت الله سید عبدالغنی اردبیلی)؛ ناشر: مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) ؛ چ اوّل، 1381.
- _______؛ شرح چهل حدیث؛ چ52، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،1390.
- _______؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل؛ چ 1، ناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، 1377ش.
- _______؛ شرح دعای سحر (ترجمه فارسی)، سی دی مجموعه آثار امام خمینی (مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س))؛ ویرایش 1.
- _______؛ صحیفه امام (مجموعه 22 جلدی)؛ چ1، ناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، 1378ش.
- طباطبایی، محمدحسین ؛ شیعه: مصاحبات علامه طباطبائی با هانری کربن (شاهجوئی)؛ ناشر:] بی نا[؛ www.noorlib.ir. دیماه 1393.
- مجموعه آثار استاد شهید مطهری؛ مطهری، مرتضی،س ناشر: صدرا؛ محل و سال نشر: قم - ایران ؛ ۱۳۸۷؛ www.noorlib.ir. دیماه 1393.
- مکارم شیرازی، ناصر؛ برگزیده تفسیر نمونه؛ ناشر: دار الکتب الاسلامیه؛ محل و سال نشر: تهران ؛ 1380 و ۱۳۸۲؛ www.noorlib.ir. دیماه 1393.
حضورج. 91صفحه 31