دلباخته مکتب اهل بیت(ع)
□ فاطمه هوجان علی آبادی
چکیده
امامان معصوم، بندگان برگزیده ازجانب حضرت حق، کشتی نجات و سراج هدایت بشریت اند. بی شک محبت و ارادت به این بندگان خلص وکمل که دریافت کنندگان رحمت رحیمیه و رحمانیه الهی وآینه ی تمام نمای خداوندی محسوب می شوند، جلوه ای از محبت حق می باشد. در این مقاله برآنیم که طی مقدمه ای به مودت اهل بیت درآیات و روایات ودر متن اصلی نوشتار به سیره معنوی امام(ره) در حب و مودت به اهل بیت و نیز سوگواری ها و عزاداری ها به عنوان مصادیق محبت به اهل بیت و به تاثیر شور و نوا و عزاداری های حسینی و قیام عاشورا در انقلاب ایران، بپردازیم.
مقدمه:
مودت اهل بیت در آیات و روایات
مهر ورزی به دیگران یک امر فطری است و چه زیباست که مهر و جذبه ی خوبان را در دل پروریدن و آینه ی دل را با عشق به معصومین جلا دادن. عشق به اهل بیت به عنوان نفوس کمل فرستاده شده از سوی رب ازلی، زمینه ای برای حب به خداوند و رسیدن به سرمنزل مقصود کمال و معرفت و معنویت است. هر چقدر ارادت به آستانه ی معصومین، خالصانه تر باشد، خصایل و ویژگی های ایشان در زندگی بشری بیشتر طنین انداز می شود. کسانی که در کشتی محبت به اهل بیت نشسته اند ، بی شک نجات یافتگان از مسیر ظلمت و مسافران سرزمین نور و سعادتند.
حضورج. 91صفحه 4
هرچه انسان زنگار غفلت و گناه را از دل خود بزداید، تشخیص صراط مستقیم انسانیت برای او به سهولت انجام می پذیرد و این مهم ، جز با مودت اهل بیت صورت نپذیرد.
مودت اهل بیت درآیات قرآن نیز، پدیدار است. « ذلِکَ الَّذی یُبَشِّرُ الله عِبادَهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فیها حُسْناً إِنَّ الله غَفُورٌ شَکُورٌ» (23 شوری) نشانگر مودت اهل بیت است آنجا که خداوند از رسول خدا دررابطه با مزد و پاداش رسالتش می پرسد و ایشان درجواب می گوید: مودت اهل بیت و خویشاوندانم. بی شک اهل بیت، رکن رکینی در کنار کتاب خدا در حدیث ثقلین است که به عنوان دو یادگار انفکاک ناپذیر و ارزشمند در میان امت پیامبر باقی مانده است. « إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا کِتَابَ الله وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ» (وسائل الشیعه،ج 27،ص34)
حضرت رسول(ص) مودت اهل بیت را، یکی از چهار سوال روز قیامت بر می شمرند و در این رابطه فرموده اند: «لَا تَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَتَّی یُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ عَنْ عُمُرِهِ فِیمَا أَفْنَاهُ وَ شَبَابِهِ فِیمَا أَبْلَاه وَ عَنْ مَالِهِ مِنْ أَیْنَ کَسَبَهُ وَ فِیمَا أَنْفَقَهُ وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ». (بحار الانوار،ج7،ص258)
حب اهل بیت از بدو تولد تا زمان مرگ انسان و حتی قیامت را در برمی گیرد. از جمله مواردی که زمینه ساز مودت اهل بیت می باشد و در سیره تربیتی اسلامی وارد شده است، تحنیک (کام برداشتن) نوزادان با آب فرات و تربت امام حسین و نامگذاری فرزندان به نام اهل بیت است، این دو مهم از اموری است که در روزهای اولیه تولد نوزاد انجام می شود و باعث می شود
حضورج. 91صفحه 5
که بارقه های عشق به اهل بیت در کودک روشن شود وکودک از همان اوان زندگی با اهل بیت انس پیداکند و با خوی و صبغه ی دینی به زندگی خویش در ادوار مختلف بپردازد. (تربیت فرزند، صص64و73)
از دیگر مواردی که حب اهل بیت راتشدید می نماید زیارت قبور ائمه است که پل ارتباطی معنوی با اهل بیت محسوب می شود و انسان با تشرف به قبور مطهره معصومین به سکون خاطر می رسد. پیامبر اسلام در رابطه با زیارت و افزایش مودت اهل بیت(ع) چنین می فرماید: «الزِّیَارَةُ تُنْبِتُ الْمَوَدَّةَ؛ زیارت، مودت را توسعه و افزایش می دهد.»
امامت از اصول اعتقادی شیعه است و توسل و شفاعت به اهل بیت در فرهنگ شیعه از جایگاه ویژه ای برخوردار است، بدین ترتیب که انسان های گرفتار و آلوده به گناه در امورات خود به اولیای الهی توسل می کنند و با مددگیری از آنها برنامه های زندگی فردی و اجتماعی خویش را دریافت می کنند. این درحالی است که مقام توسل و شفاعت مورد انکار وهابیت قرار دارد. (آیین وهابیت،2850284؛ چالش های فکری و سیاسی وهابیت،66-44)
محبت اهل بیت، شفاعت ائمه درآخرت را نیز در پی دارد. در حدیثی از حضرت رسول (ص) فواید محبت به اهل بیت (ع) چنین آمده است: «ألا و من مات علی حب آل محمد مات مؤمنا مستکمل الإیمان، ألا و من مات علی حب آل محمد بشره ملک الموت بالجنۀ، ثم منکر و نکیر، ألا و من مات علی حب آل محمد یزف إلی الجنة کما تزف العروس إلی بیت زوجها، ألا و من مات علی حب آل محمد فتح له فی قبره بابان إلی الجنة، ألا و من مات علی حب آل محمد جعل الله قبره مزار ملائکة الرحمة، ألا و من مات علی حب آل محمد مات علی السنة و الجماعة، ألا و من مات علی بغض آل محمد جاء یوم القیامة مکتوب بین عینیه: آیس من رحمة الله، ألا و من مات علی بغض آل محمد مات کافرا، ألا و من مات علی بغض آل محمد لم یشم رائحة الجنة.» (تفسیر کشاف، ج4، ص221-220)
مودت اهل بیت (ع) از دیدگاه امام خمینی
با تاملی درخصوصیات اخلاقی امام خمینی، نشانه های دوستداری اهل بیت (ع) و کسب طرق معرفت را می توان از همان دوران کودکی و نوجوانی در زندگی ایشان مشاهده نمود.
حضورج. 91صفحه 6
ایشان با پرورش یافتن در خانواده ای متدین و صاحب فضیلت و با تهذیب و تزکیه درونی و تلاش های مستمر درتحصیل مقامات معنوی و برافروخته شدن شعله های معنویت و عبادت در ادوار مختلف زندگی خویش، موفق شدند تا به درجات قرب حق نائل شوند تا جایی که حب خداوند سرتاسر وجود ایشان را فراگرفت.
حضرت امام، با اقتدا و توسل به مقامات معصومین، پیوند معرفتی و معنوی شگفتی با ایشان برقرار کرد به صورتی که دلداده واقعی دریای محبت معصومین به شمار می آمدند.
در نظرگاه حضرت امام خمینی، این حب به اهل بیت است که راه را بر خطاها می بندد و گناهان را محو و صفات خوب را جذب می نماید و چه بسا محبت باید خالصانه و تابع دستورات معصومین باشد وگرنه لطف معصومین در روز محشر نصیب محبت های ناخالص و بی یقین نخواهد شد. (ر.ک: چهل حدیث، ص576)
ایشان ولایت اهل بیت و محبت به ایشان را به "امانت حق" تعبیر می کند:
«دل مؤمن عرش و سریر سلطنت حق و منزلگاه آن ذات مقدس، و صاحب دل ذات مقدس است. توجه به غیر حق تعالی خیانت به حق است، و حبّ به غیر ذات مقدس و خاصان او، که حبّ اوست، خیانت است در مشرب عرفان. و ولایت اهل بیت عصمت، و طهارت و دوستی خاندان رسالت، علیهم السلام، و عرفان مقام مقدس آنها، امانت حق است» (همان، ص480)
حضرت امام خمینی، مقام توسل و شفاعت از اهل بیت(ع) را برای دریافت فیض و سیردر قوس صعود و رسیدن به قرب حق تعالی الزامی می داند و ارتباط با ائمه معصومین را مایه رستگاری قلمداد می کنند. ایشان مانند سایر وجوه معنوی، در توسل به ذات مقدس معصومین نیز، زبانزد خاص و عام بودند. (پژوهشی در تدوین فلسفه تربیتی امام خمینی، ص215 -213)
حضورج. 91صفحه 7
حضرت امام خمینی، ازشفاعت به هدایت باطنی تعبیر می کنند و در سطوری از نوشته های خویش درباره آن چنین می فرمایند:
«جلوه شفاعت شافعان در این عالم هدایت آنهاست، و در آن عالم باطن هدایت شفاعت است. تو از هدایت اگر بی بهره شدی، از شفاعت بی بهره ای، و به هر قدر هدایت شدی، شفاعت شوی. شفاعت رسول اکرم، صلّی الله علیه و آله، مثل رحمت حق مطلق است، محل قابل باید از او استفاده کند. اگر خدای نخواسته شیطان با این وسایل ایمان را از چنگ تو ربود، دیگر قابلیت رحمت و شفاعت نخواهی داشت. » (چهل حدیث،ص151-150)
از فواید معنوی حب اهل بیت هم چنین بیان شده است؛ که انسان درحالت احتضار، با ظاهر شدن ائمه بر بالینش، مرگ برایش آسان می گردد و محبت اهل بیت موجبات شفاعت آنها در روز قیامت می شود. (سیمای اهل بیت درعرفان امام خمینی، ص190-185)
محبت اهل بیت(ع) در سیره معنوی امام خمینی
عشق به اهل بیت جذبه ای است که نور محبت را در قلب محب شعله ور می سازد. امام خمینی(ره) به حق دوستدار واقعی اهل بیت بودند؛ ایشان با تشرف به قبور ائمه امامان معصوم چنان محو و مانوس با ائمه می شدند که گویی این بزرگواران را حاضر و ناظر در مقابل خویش می بینند و با کمال وقار و طمانینه و احترام خاصی به زیارت می پرداختند. (سرگذشتهایی ویژه از زندگی امام خمینی،ج1ص122-120؛حدیث پایداری، ص75-74).
محبت و مودت امام ، به خاندان اهل بیت چنان شگرف بود که ایشان در دفاع از حریم امامان معصوم، کتاب کشف اسرار را تحریر نمود و برای تشرف به خانه خدا و کربلای امام حسین(ع)،کتابهای خود را فروختند. (سرگذشتهایی ویژه از زندگی امام خمینی،ج1ص85-84 ؛ پابه پای آفتاب، ج4، ص173) امام ، آینه تمام نمای شیفتگی و دلدادگی و عزادار واقعی حضرت امام حسین(ع) و خاندانش بود. ایشان کوه صبر در برابر دریای مصیبت ها بود به طوری که وقتی خبر شهادت فرزندش حاج آقا مصطفی را به او دادند، و در حضور مردم، قطره اشکی نریخت اما همین رهبر و امام عزیز، تا نام سالار شهیدان برده می شد، بی اختیار اشک از دیدگانش سرازیر می شد.
حضورج. 91صفحه 8
در خاطره ای از آقای کوثری ، روضه خوان امام (ره) در این باره چنین آمده است:
«پس از شهادت حـاج آقا مصـطفی وارد نجف شدم ، دوستان و پزشکان امام نگران حال ایشان بودند چون به واسـطه شدت حـزن و انـدوه وارد شده برقـلب امام در شهـادت فرزنـدش و اینکه
اشکی برای تخلیه حزن شان نریخته نبودند، باخبر بودند؛ بدین ترتیب در پی چاره برآمدند. از آنجا که عشق امام به امام حسین برهمگان مسجل بود؛ مجلس روضه ای به پاکردند. ایشان می فرماید تا روضه راشروع کردم و نام علی اکبر امام حسین را بردم امام چنان سخت و پرسوز و گداز شروع به گریستن نمودند و رنگ رخساره شان تغییر نمود که دوستان به علت نگرانی از فشار وارد شده به قلب امام، مجلس روضه را تمام کردند.» (سرگذشتهایی ویژه از زندگی امام خمینی، ج1،ص72-70؛ برداشتهایی از سیره امام خمینی ، ج3،ص31-28)
با کنکاشی در سیره معنوی امام، موارد دیگری که نشان از حب و مودت امام به ائمه معصومین بود، به دست آمد که بدان اشاره می کنیم: «احترام به مجلس عزای امام حسین و با احترام و تجلیل از ائمه یاد کردن، برپایی مجالس روضه خوانی و جشن در ایام شهادت ولادت ائمه، زیارت قبور مطهره ائمه معصوم، مداومت برخواندن زیارت عاشورا، دعای عهد، جامعه کبیره و... (پابه پای آفتاب ج4، ص173؛ پرتویی از خورشید، ص69-63؛ برداشتهایی از سیره امام خمینی ج3، ص126-122)
حضورج. 91صفحه 9
حب حسینی، سرمایه ی انقلاب خمینی
بی شک تلاش مستمر اهل بیت جهت عرضه دین برهمگان آشکار است و در این راه مخالفان بی شماری با توطئه های فراوان سعی در بدعت و انحراف دین نمودند. امامان معصوم با مرثیه خوانی و روضه خوانی به احیاگری واقعه عاشورا و قیام امام حسین پرداختند.
حضرت امام خمینی نیز، به تاسی از امامان معصوم گامی مهم در جهت احیای مکتب اهل بیت برداشتند. ایشان نیز، با به پاداشتن مراسم روضه خوانی و مرثیه خوانی درصدد احیاگری واقعه ی کربلا برآمدند، چراکه تمام حرف ها و باورهای امامان معصوم در واقعه کربلا نهفته شده بود. (حدیث پایداری ص133-131) ایشان تکریم و تعظیم شعائر را امری مهم در جهت دفاع از خط اهل بیت و تداوم نهضت ایران برشمردند و در این باره فرمودند:
« ما باید حافظ این سنتهای اسلامی، حافظ این دستجات مبارک اسلامی که در عاشورا، در محرّم و صفر، در مواقع مقتضی به راه می افتند، [باشیم؛] تأکید کنیم که بیشتر دنبالش باشند. محرّم و صفر است که اسلام را نگه داشته است. فداکاری سید الشهدا- سلام الله علیه- است که اسلام را برای ما زنده نگه داشته است؛ زنده نگه داشتن عاشورا با همان وضع سنتی خودش از طرف روحانیون، از طرف خطبا، با همان وضع سابق و از طرف توده های مردم با همان ترتیب سابق که دستجات معظم و منظم، دستجات عزاداری به عنوان عزاداری راه می افتاد. باید بدانید که اگر بخواهید نهضت شما محفوظ بماند، باید این سنتها را حفظ کنید.» (صحیفه امام خمینی،ج15،ص330)
بزرگداشت قیام عاشورا از مصادیق بارز شعائر الهی است که با تکریم آن طهارت روح و قلب انسان به اوج می رسد. واقعه عاشورا مملو از الگوهای برتر انسانی و معنوی است که پیروی از ایشان ، باطن انسان را از هرگونه فضایل معنوی سیراب می سازد. انقلاب ایران نیز، با الگوگیری از همین اساطیر خود را به پیروزی رساند. (انقلاب عاشورایی، ص123-114)
امام خمینی عزاداری و گریه را لازمه سوگواری برامام حسین و احیای مکتب ایشان و عامل بقای نهضت ایران می دانند:
حضورج. 91صفحه 10
« این گریه ها زنده نگه داشته مکتب سید الشهدا را؛ این ذکر مصیبتها زنده نگه داشته مکتب سید الشهدا را...همین گریه ها نگه داشته این مکتب را تا اینجا و همین نوحه سرایی ها، همینهاست که ما را زنده نگه داشته، همینهاست که این نهضت را پیش برده، اگر سید الشهدا نبود، این نهضت هم پیش نمی برد، ...» (صحیفه امام خمینی،ج8،ص527) ایشان محرم را عامل زنده ماندن اسلام و عشق به امام حسین را سرچشمه عشق مردم و رزمندگان در جبهه های نبرد معرفی می کنند:
« این محرم را زنده نگه دارید. ما هر چه داریم از این محرم است و از این مجالس. مجالس تبلیغ ما هم از محرم است، از این قتل سید الشهداست و شهادت اوست. ما باید به عمق این شهادت و تأثیر این شهادت در عالم برسـیم و توجه کنیم که تأثیر او امروز هم هست. اگر این مـجالس وعـظ و خطـابه و عـزاداری و اجتماعـات سوگـواری نبـود، کشـور ما پیروز
نمی شد. همه در تحت بیرق امام حسین- سلام الله علیه- قیام کردند. الآن هم می بینید که در جبهه ها وقتی که نشان می دهند آنها را، همه با عشق امام حسین است که دارند جبهه ها را گرم نگه می دارند» (صحیفه امام خمینی،ج17،ص58)
حضرت امام، سرمنشأ انقلاب ایران را عزارداری های امام حسین قلمداد می کند:
«شما گمان نکنید که اگر این مجالس عزا نبود و اگر این دستجات سینه زنی و نوحه سرایی نبود، 15 خرداد پیش می آمد. هیچ قدرتی نمی توانست 15 خرداد را آن طور کند، مگر قدرت خون سید الشهدا. و هیچ قدرتی نمی تواند این ملتی که از همه جوانب به او هجوم شده است و از همه قدرتهای بزرگ برای او توطئه چیده اند، این توطئه ها را خنثی کند، الّا همین مجالس عزا» (صحیفه امام خمینی،ج16،ص346)
با تکیه و استمداد از این دو سنت بزرگ مذهبی بود که ایرانیان تابع اهل بیت، نهضت خود را پیش بردند و صفات و الگوهای عاشورایی را به عنوان سرمایه عظیم در دستور کار خود قرار
حضورج. 91صفحه 11
دادند تا به پیروزی رسیدند. همین الگوگیری از قیام امام حسین(ع)، خود دلیل واضح و آشکاری از مودت ایرانیان نسبت به اهل بیت است. (راه انقلاب ص78-77)
محبت و مودت اهل بیت در شعارهای انقلاب نیز پدیدار است. (جامعه شناسی شعارهای انقلاب اسلامی،115،140،177)
قیام سرخ حسین تکرار باید گردد(همان،147)
مذهب ملت، عشق حسینی است(همان،156)
در واقع واقعه عاشورا و قیام امام حسین اسطوره های مذهبی هستند که با متبلور شدن در شعارهای توده مردم در انقلاب ، نقش محوری و مهم را در شهادت طلبی و ایثار ایفا کرده اند و انقلاب ایران را تالی تلو قیام امام حسین می دانند. (همان،ص92) حضرت امام نیز با جمله معروف"کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا"به همین منظور اشاره داشته اند که انقلاب ایران، نمونه ای از قیام حسینی است.
«این [نهضت ایران] تابع، این یک شعـاعی است از آن نهضت. نمی دانند که گریه کردن بر عزای امام حسین، زنده نگه داشتن نهضت، و زنده نگه داشتن همین معنا [ست ] که یک جمعیت کمی در مقابل یک امپراتوری بزرگ ایستاد. دستور است. آن دستور عمل امام حسین، سلام الله علیه. دستور است برای همه: کُـلُّ یَوْمٍ عَاشُورَا؛ وَ کُلُّ أَرْضٍ کَرْبَلاء دسـتور است به اینکه هر روز و در هر جـا باید همان نهـضت را ادامه بدهید، همان برنامه را.» (صحیفه امام خمینی ج10،ص315)
نتیجه گیری:
مودت وابراز ارادت مخلصانه به اهل بیت امری مهم در تقویت یک جامعه ی انسانی است که درآیات قرآنی و احادیث معصومین نیز، بدان اشاره شده است. این ابراز محبت ، مقدمه ای برای افزایش معرفت و روحیه دینی افرادجامعه می باشد. نشاندن ریشه های عشق به معصومین در قلب انسان و اقتدا و توسل به آنها، موجبات نائل شدن به درجات قرب حق و ترک سیئات و کسب حسنات خواهدشد. این مهم درزندگی امام نیز پدیدار است. ایشان سراپا عشق و مودت به آستان ائمه معصومین است و این امر درزندگی ایشان چون نگین درخشانی تبلور یافته است.
حضورج. 91صفحه 12
امام خمینی(ره) عامل نجات انقلاب اسلامی ایران را در پرتو حب اهل بیت و الگو پذیری از قیام عاشورا و خصایص زیبای قهرمانان عرصه نبرد عاشورا قلمداد نموده و احیای مکتب اهل بیت و تداوم نهضت را درگرو عزاداری ها و سوگواری ها می دانند.
منابع:
1- قرآن کریم
2- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی،1407 ه ق.
3- علامه مجلسی، بحارالانوار، بیروت، الوفاء،1404 ه ق.
4- شیخ حرعاملی، وسائل الشیعه، قم،آل البیت، 1409 ه ق.
5- حسینی زاده، سید علی، تربیت فرزند، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،چاپ هفتم،1388.
6- سبحانی،جعفر،آیین وهابیت،تهران،انتشارات اسلامی،چاپ هشتم 1376.
7- اسدعلی زاده، اکبر، چالش های فکری سیاسی وهابیت، قم، مرکز پژوهشهای صداو سیما،چاپ دوم ،1386.
8- خمینی، روح الله، صحیفه امام خمینی،تهران،موسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی،چاپ دوم، 1379.
9- خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،چاپ اول،1371.
10- صادقی ارزگانی، محمد امین، سیمای اهل بیت درعرفان امام خمینی، تهران، عروج، چاپ اول، 1387.
11- بختیاری نصرآبادی، حسنعلی، پژوهشی درتدوین فلسفه تربیتی امام خمینی،تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی،1390.
12- اسحاقی، سیدحسین، انقلاب عاشورایی،قم،خادم الرضا،چاپ دوم ،1387.
13- پناهی، محمدحسین، جامعه شناسی شعارهای انقلاب اسلامی، تهران،دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول،1383.
14- وجدانی، مصطفی، سرگذشتهایی ویژه از زندگی امام خمینی،تهران،پیام آزادی، چاپ شانزدهم،1378 .
15- رجایی، غلامعلی، برداشتهایی از سیره امام خمینی،تهران،موسسه تنظیم ونشرآثار امام خمینی،1382.
16- رودسری، حسین، پرتویی از خورشید، تهران، موسسه تنظیم ونشرآثار امام خمینی، چاپ اول،1378.
17- ستوده، امیررضا، پابه پای آفتاب، تهران، پنجره، چاپ دوم،1380.
18- نگارش ، حمید، باقی نصرآبادی، علی، حدیث پایداری، تهران، لوح محفوظ،1379.
19- راه انقلاب، تهران، هماهنگ، چاپ اول، 1388.
حضورج. 91صفحه 13