جایگاه و مقام زن از دیدگاه حضرت امام(ره)

‏‏ ‏جایگاه و مقام زن از دیدگاه حضرت امام‏

آیت الله هاشمی رفسنجانی‏

‏‏ ‏

‏‏     ‏‏امروز بحث مهم محافل اجتماعی دنیا، بررسی دیدگاه حضرت امام در مورد زن‏‎ ‎‏می باشد. بنابراین، آشنا کردن محافل اجتماعی به معارف اسلامی و سیاستهای‏‎ ‎‏انقلاب اسلامی در مورد زن، کار بسیار مهم و سازنده ای بوده و شایسته است که این‏‎ ‎‏عنوان به نام امام راحل ما باشد تا مطالبی از امام در مورد زن یا با تأیید ایشان، مطرح‏‎ ‎‏شود. زیرا مطالب مطرح شده توسط امام، حجّت است و با بحثهای تحلیلی و‏‎ ‎‏اجتماعی که دیگران مطرح می کنند، تفاوت دارد. اعتبار اینگونه مطالب به دلیل‏‎ ‎‏موقعیت ویژۀ مقام مرجعیت امام است.‏

‏‏     در مورد حقوق زن و نقش او در جامعه، مطالب و مقالات بسیاری در ایران و خارج‏‎ ‎‏از کشور و در شیعه و فِرَق دیگر اسلامی وجود دارد. لکن مسألۀ مهم، داشتن حجیت‏‎ ‎‏عملی و اعتبار اجرایی به عنوان مصوّبۀ شرعی است. بنابراین، ارزش مباحث امام،‏‎ ‎‏ناشی از‏‏مرجعیت ایشان است. بعضی از مسائل هم که امام صریحاً اعلام نکردند امّا‏‏در نظام،‏‎ ‎

‏‎

‏تحقق پیدا کرده به آن دلیل است که امام، حاکم بر آن بودند و تأیید حرکت و عمل به‏‎ ‎‏حساب می آید و لذا مجموعه اقداماتی که بعد از انقلاب اسلامی در ایران اتفاق‏‎ ‎‏افتاده، به عنوان یک حجت شرعی می تواند مبنای برنامه های آینده در محدودۀ‏‎ ‎‏حقوق و وظایف خانمها قرار گیرد. حرفهای امام در مورد زن خیلی دقیق است و لذا‏‎ ‎‏خوانندگان اظهارات ایشان باید بدانند که این گفته ها درحد شعار نیست و اگر گاهی‏‎ ‎‏هم مسائل شعاری مطرح می شود، پایگاهش نظرات فقهی ایشان است. امام با‏‎ ‎‏ستایشهایی که از حضرت زهرا می کردند، ایشان را محور و الگو برای زنان قرار دادند.‏‎ ‎‏از دیدگاه اسلامی، تاریخی و عرفانی نکاتی که ایشان در مورد مقام حضرت زهرا در‏‎ ‎‏نزد خداوند ابراز می کردند، بسیار مورد توجه محافل علمی و حوزوی قرار گرفت.‏‎ ‎‏ارتباط حضرت زهرا به عنوان یک زن با ملائک خداوند و دریافت معارف از آسمان،‏‎ ‎‏علی رغم آنکه ایشان دارای منصب ولایت رسمی و نبوت و امامت نبود، امری است که‏‎ ‎‏نصیب هیچ فردی غیر از انبیا نشده است؛ لذا امام به این نکته توجه خاص داشتند و‏‎ ‎‏مقام حضرت زهرا را از این دیدگاه مورد توجه قرار داده بودند. رفتار پیامبر و حضرت علی با‏‎ ‎‏حضرت زهرا می تواند نمایانگر مسیر تکامل و تعالی قرار گیرد. این افتخار امام است که یک‏‎ ‎‏مسلمان خوب و یک شاگرد از مکتب ائمۀ ما بوده اند. بنابراین، برای ما شناخت آن مکتب و‏‎ ‎‏مبانی آن، که می تواند افرادی همچون امام را پرورش دهد بسیار مهمتر از شناخت خود افراد‏‎ ‎‏است. حتی اگر آن فرد، امام باشد و لذا اهمیت بحث دربارۀ افکار و اندیشه های امام از اهمیت‏‎ ‎‏بسیار بالای اسلام، قرآن، شیعه و مکتب اهل بیت، ناشی می شود. خود قرآن که یکی از مبانی‏‎ ‎‏تفکرات امام است، مهمترین سند برای ماست. در جزیرة العرب، ‏‏آنجا که زن هیچ‏‎ ‎‏موقعیت اجتماعی نداشته و قانونی هم برای دفاع از جان و مال او وجود نداشت، قرآن‏‎ ‎

‏‎

کریم زن را در موقعیتی برابر با مرد معرفی می کند. امروز ما خیلی ساده از کنار این‏‎ ‎‏مسائل می گذریم چون در عصر تبلیغات فراوان به نفع خانمها قرار داریم و نمی توانیم‏‎ ‎‏به فضای آن روز که هیچ کس آمادگی دفاع و توضیح دربارۀ موقعیت مساوی مرد با زن‏‎ ‎‏را نداشت، برگردیم. لکن اگر آن روز، در جزیرة العرب کسی اعلام می کرد که زن و مرد،‏‎ ‎‏عرب و عجم و همۀ انسانها مانند هم هستند و جز با تقوا کسی حق برتری ندارد، به‏‎ ‎‏طور یقین، مورد تهاجم شدید قدرتمندان و برتری طلبان واقع می شد؛ و یا در اصل‏‎ ‎‏دیگری که مبنای حقوقی بسیاری از فتاوی فقهای امروز ماست، آنجا که قرآن می گوید‏‎ ‎‏زن و مرد در مقابل عمل خودشان به طور مساوی مسئول هستند و باید از نتیجۀ‏‎ ‎‏اعمالشان به طور مساوی بهره بگیرند. بنابراین اگر این اصل مبنای همۀ قراردادها،‏‎ ‎‏قوانین و مقررات قرار گیرد، دیگر هیچ امتیازی وجود نخواهد داشت. گاهی قرآن به‏‎ ‎‏نکات برجسته ای از تاریخ زنان اشاره می کند. همسر فرعون مصر در قرون قبل از تاریخ‏‎ ‎‏را به عنوان یک الگوی قابل احترام و مورد استفاده برای خانمها مطرح می کند و او را‏‎ ‎‏زنی باشخصیت، مجاهد و مقاوم می داند که در دربار دیکتاتوری فرعون می ایستد و در مقابل‏‎ ‎‏بُت پرستی و شرک به نفع توحید و حضرت موسی موضع می گیرد و درنهایت شهادت را‏‎ ‎‏می پذیرد. قصد قرآن از نقل این داستانها، بیان تجربه ها برای زنان و مردان است. همچنین از‏‎ ‎‏حضرت مریم به عنوان دختری که از کودکی تا دوران بلوغ، تولد و رشد حضرت عیسی بسیار‏‎ ‎‏مورد احترام و نمونه بوده است، یاد می کند و یا ملکه سبا که علی رغم خورشیدپرستی و‏‎ ‎‏سلطنت بر یک کشور، از موضع یک انسان عاقل، فهمیده و اهل منطق با حضرت سلیمان رو به‏‎ ‎‏رو می شود و سرانجام حق را می پذیرد و به خیر و سعادت می رسد. همچنین قرآن حکایت‏‎ ‎‏همسر حضرت نوح و حضرت لوط ‏‏را بیان می کند که در بیت نبوت بودند، امّا نتوانستند‏‎ ‎

‏‎

گوهری را که در اختیارشان بود مورد استفاده قرار دهند و منحرف شدند و سقوط‏‎ ‎‏کردند. تمامی این موارد، اشاره به اختیار و انتخاب راه برای رسیدن به تکامل و یا‏‎ ‎‏انحطاط و سقوط دارد. از دیدگاه قرآن، سرنوشت زنان و مردان به یک گونه است. در‏‎ ‎‏سلسله مراتب، پس از عبور از مراحل امامت و نبوت به مرتبۀ اجتهاد و مرجع تقلید‏‎ ‎‏می رسیم. امام در زمان ما، هم مرجع تقلید عام، هم بنیانگذار انقلاب و هم رهبر یک‏‎ ‎‏جریان فکری بودند که منجر به تشکیل حکومت و پیروزی انقلاب شده بود. در زمان‏‎ ‎‏حاضر، صحبت هایی که به صورت سلیس و روان از حضرت امام بیان شده است، برای‏‎ ‎‏ما بهترین حجت است. امام تقریباً در همه سخنرانیها و اظهاراتشان از حضور خانمها‏‎ ‎‏در عرصۀ سیاسی و اجتماعی قدردانی کرده اند و تأکید داشته اند که نقش زنان از چند‏‎ ‎‏بُعد بسیار مهمّ بوده است؛ اولاً حضور در اجتماعات و تظاهرات که یکی از ابزار مهم‏‎ ‎‏شکست حکومت پهلوی به شمار می آید؛ رژیم پهلوی زمانی شکست که مردم به‏‎ ‎‏صورت انبوه به خیابانها ریختند. البته آن مبارزات، مقدمۀ آگاهی مردم و وسیلۀ حضورشان در‏‎ ‎‏خیابانها بود. و حضور خانمها از نظر عاطفی و تبلیغات جهانی از اهمیت بیشتری برخوردار‏‎ ‎‏بود؛ زیرا یک حضور طبیعی ناشی از تفکر عامۀ مردم بود. آقایان به عناوین مختلف‏‏ وارد‏‎ ‎‏صحنه می شوند لکن زنان نوعاً همان طبیعت عموم مردم را دارند و زمانی که موضوع‏‎ ‎‏همه گیر می شود و به خانواده ها سرایت می کند، تبلورش در حضور خانمها مشاهده‏‎ ‎‏می شود. لذا حقیقتاً ما در پیروزی انقلاب باید خودمان را مرهون حضور زنان در‏‎ ‎‏انقلاب بدانیم و امام روی این نکته تأکیدداشتند.بعد از انقلاب هم هرجا که حمایت‏‎ ‎‏مردم از انقلاب ومقاومت ایشان در مقابل شرارتها، مطرح است، جامعه شاهد حضور‏‎ ‎‏جدی خانمهاست. در حال حاضر حضور زنان در صحنه های سیاسی و اجتماعی‏‎ ‎

‏‎

جامعه چشمگیر است. حتی در نمازجمعه ها که محور حضور مردم تلقی می شود و‏‎ ‎‏دارای ابعاد سیاسی ـ عبادی است، خانمها سهم بزرگی دارند. در میدان جنگ که‏‎ ‎‏خانمها نمی توانند به استثنای موارد اضطراری، به عنوان سربازهای صف مقدم در‏‎ ‎‏میدان حضور داشته باشند، امام می فرمایند که نقش خانمها در جنگ خیلی مهم بود؛‏‎ ‎‏و بنده هم به عنوان کسی که سالها فرماندۀ جنگ بودم و عوامل مؤثر در جنگ را در‏‎ ‎‏ذهن دارم، این مهم را تأیید می کنم. با توجه به نقش همسری و مادری زنان، مشاهده‏‎ ‎‏می شود که مادرهای با فضیلت، با شخصیت و دارای تفکرات صحیح، نقششان در‏‎ ‎‏تربیت فرزندان، چه پسر و چه دختر، بیشتر از آقایان است. دلیل آن هم بیشتر، نقش‏‎ ‎‏عاطفی مادر است که در رشد و نمو بچه ها مؤثر است و به همین دلیل است که امام‏‎ ‎‏می فرمایند؛ «از دامن زن است که مرد به معراج می رود». یعنی رشد و تکامل بسته به‏‎ ‎‏صلاحیت زنهاست. این موارد بخشی از نقشهای زنان در کل جامعه منهای جنگ‏‎ ‎‏است. در خود جنگ نیز چنانچه صبر، مقاومت، تشویق و تأیید و همراهی خانمها،‏‎ ‎‏مادرها، همسرها و خواهرها نبود، بدون شک، این حضور انبوه و داوطلبانۀ جوانان در‏‎ ‎‏جبهه ها وجود نداشت. داستانهای بدرقۀ مادران، وقتی که فرزندانشان عازم جبهه‏‎ ‎‏بودند، و یا وقتی که جسدهای شریف اینها تشییع می شد، اظهارات آنان، به عنوان‏‎ ‎‏رضایت از فداکاری و شهادت فرزندانشان تأثیر جدی در جنگ داشت؛ و یا در پشت‏‎ ‎‏جبهه، خانمها از سراسر کشور در مناطق جنگی و در امر کمک به مجروحان و پشتیبانیهای دیگر‏‎ ‎‏جبهه سهم بسزایی داشتند. همچنین با حضور در برنامه های بسیج، آموزشهای لازم برای دفاع‏‎ ‎‏شخصی در شرایط خطر و به اشغال گرفته شدن کشور را فرا گرفتند. از حرکت خانمها در میدان‏‎ ‎‏نبرد به صدها موضوع سازنده، مهیج و حماسه ساز‏‏می توان اشاره کرد و لذا امام با دیدن این‏‎ ‎

‏‎

مسائل، چنین قضاوتی برای زنان می کنند.‏

‏‏امّا مهمترین مسأله ای که بعد از انقلاب اتفاق افتاد، حضور ملت در صحنۀ انتخابات‏‎ ‎‏است. قبل از پیروزی انقلاب نه تنها امام، بلکه هیچ کس دیگر اهمیتی برای رأی‏‎ ‎‏خانمها در انتخابات قائل نبود؛ زیرا اصل انتخابات را دروغ می دانستند. اما بعد از‏‎ ‎‏پیروزی انقلاب علما، مراجع تقلید و رهبر ما، همه می پذیرند که خانمها حق دارند‏‎ ‎‏مانند آقایان، در انتخابات رأی بدهند و این مسألۀ بسیار مهمی است، زیرا اگر نظر‏‎ ‎‏مساعد امام نبود و اگر فکر نمی کردند که زنها هم مثل مردها در سرنوشت کشور سهم‏‎ ‎‏داشته و حق رأی دارند، امروز حضور بی شائبۀ زنان را در عرصۀ انتخابات نمی دیدیم.‏‎ ‎‏بنابراین، با همه وجودمان پذیرفتیم که خانمها حق رأی و انتخاب شدن داشته باشند،‏‎ ‎‏جز آن مواردی که قابل بحث است و به خاطر شرایط زمان احتیاج به مقداری ملاحظه‏‎ ‎‏دارد. ولی اصل مسأله مهم است. البته من الان نمی خواهم بگویم که سایر کشورها و یا‏‎ ‎‏حتی اروپایی ها در اینگونه مسائل بی اثر بودند؛ من قبول دارم که نهضت حقوق زنان‏‎ ‎‏در چند قرن اخیر در اروپا و در کشورهای غربی جدی بوده و آنها خدمت کرده اند، امّا‏‎ ‎‏افکارشان آلوده بوده است. آنها ضمن اینکه از جهتی زنان را به تساوی حقوق‏‎ ‎‏می رسانند از سوی دیگر آنها را به وضع بدی از لحاظ اخلاقی سوق می دهند.‏

‏‏ ‏

‏‏‏‎