«حماسۀ خمینی» از زبان سازندگانش

‏‏ ‏ادب و هنر

‏‏«حماسۀ خمینی» از زبان سازندگانش‏

‏‏اشاره: ‏

‏‏حماسۀ خمینی مجموعه ای است که از چندی پیش از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می شود و به خاطر توفیقی که داشته با استقبال بینندگان زیادی روبرو شده است. برای آگاهی از چگونگی تهیه این سریال، پای صحبت آقایان علی لدّنی مدیر گروه فیلم جهاد، محمد نوری زاد، کارگردان مجموعۀ حماسۀ خمینی و محمد پورمنصفی محقق و نویسنده گروه فیلم جهاد نشستیم و آنچه در پی می آید ماحصل این گفت و شنود است: ‏

‏‏‎

حضور‏‏: ضمن تشکر از دوستان حاضر بفرمایید سریال «حماسۀ خمینی» بر چه اساس و مبنایی شروع شد و چگونه شکل گرفت؟ ‏

‏‏علی لدّنی:‏‏ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی عده ای از بچه مسلمانهای علاقه مند مذهبی تصمیم گرفتند کار کنند، سرمایه گذاری کنند و یک تحولی در تلویزیون به وجود آورند. اینها گروه تلویزیون جهاد سازندگی را تشکیل دادند. یکی از پیشکسوتان ما در این کار مرحوم شهید آوینی بود که در دوران جنگ محور اصلی کار را موضوع جنگ گذاشتند. بعد از جنگ، بحث اصلی در گروه جهاد این بود که نیازهای فعلی جامعه چیست؟ کار جهاد اساساً یک کار گروهی و جمعی است. با هم نشستند فکر کردند که حالا باید چه کرد و چه طرحی داد. مدتی روی مسئلۀ تهاجم فرهنگی کار کردیم که حاصل آن مجموعه «سراب» بود. دربارۀ فلسطین کار کردیم و «انقلاب سنگ» تهیه شد. دربارۀ نماز هم کار کردیم. ‏

‏‏در جریان این فعالیتها و بحثهای گروه احساس می شد که در تلویزیون جای امام - رحمة الله علیه- خالی است و اندیشۀ امام باید در سیما وجود داشته باشد. از آن زمان تمام همّ و غم ما این بود. نهایتاً به این نتیجه رسیدیم که باید برنامه ای در موضوع امام و ولایت تأسیس شود. فکر کردیم از خود پیامها و سخنان حضرت امام استفاده کنیم. بعد فکر کردیم بهتر است علاوه بر سخنان و پیامهای حضرت امام از خاطرات و سایر موضوعات مربوط به معظم له استفاده کنیم و در واقع برنامه ای ترکیبی که جنبۀ نمایشی و تصویری قوی هم داشته باشد تهیه شود. ‏

‏‏ابتدا نام این برنامه را «پژواک نور» گذاشتم و به دو یا سه تهیه کننده سفارش دادیم تا درباره اش فکر کنند و طرح بدهند. از این فکر استقبال خوبی شد و دو سه تا کار هم آمد ولی وافی به مقصود نبود. دیدیم این کار واقعاً یک کار جهادی است. کار دربارۀ «امام و سیما» یک گروه جهادی مجرّب می خواهد. بعد با دوستان نشستیم و بحث و جدل که چه کنیم و ‏

‏‏‎

‏پس از بررسیهای فراوان و سرمایه گذاریهای لازم، شکل کار مشخص شد و نهایتاً برنامه موردنظر با عنوان «حماسۀ خمینی» کلید خورد. البته ما اعتقاد نداریم که توانسته باشیم به اصل آنچه حق مطلب است رسیده باشیم. واقعاً با توجه به عظمت موضوع عذاب وجدانی که بچه ها می کشند با هیچ برنامۀ دیگری قابل مقایسه نیست. به هر حال تمامی توان خود را به کار گرفتیم و تاکنون توانسته ایم 54 برنامه را تهیه کنیم و انشاءالله تا آخر سال 75 تمام می شود. ‏

‏‏حضور: آقای پورمنصفی شما بفرمایید تاکنون چند برنامه از مجموعۀ حماسۀ خمینی پخش شده، زمانبندی برنامه ها چگونه است، تدوین برنامه ها چه صورتی دارد و کلاً توضیحاتی دربارۀ مبانی و محتوای برنامه ها بفرمایید. ‏

‏‏عیدانه آخرین برنامه‏

‏‏پورمنصفی:‏‏ از 54 برنامه مجموعاً 6 برنامۀ دیگر باقی مانده که در دست تولید است. سه تا از این برنامه های باقیمانده مربوط به تبلیغات اسلامی در ایران و خارج از کشور، دو تا اختصاص دارد به هفتۀ نیکوکاری و یک تک برنامه هم به مناسبت حلول سال نو تحت عنوان «عیدانه» است که سال گذشته هم داشتیم. ‏

‏‏شایان ذکر است که وقت هر برنامه 30 دقیقه تعیین شده که حدود سی درصد آن اختصاص به قطعات نمایشی دارد که ترکیبی است از بیان خاطرات مربوط به حضرت امام، وصایای آن حضرت، وصیت نامۀ شهدا و سایر موضوعاتی که در این رابطه تدوین و تهیه می شود. حدود 20 دقیقه هم مشخصاً فرمایشات حضرت امام است که موضوع اصلی برنامه را تشکیل می دهد. اما در مورد تدوین برنامه ها، همانطور که اشاره شد نوعی تدوین موضوعی است. ما مناسبتهای مختلف را - مثلاً هفته دولت را - درنظر می گیریم؛ فرمایشات امام را از صحیفۀ نور و سایر منابع در این باره استخراج و فیش برداری می کنیم. به طور مثال توصیۀ امام به مردم یا مسئولین در جهت حفظ انقلاب اسلامی که نعمت عظمای الهی است. نهایتاً می بینیم مثلاً هفت یا هشت موضوع به دست آمد. این موضوعات را در قالب چند برنامه اولویت بندی می کنیم و در ارتباط با آن پرسشهایی در گروه مطرح ‏

‏‏‎

می شود؛ همفکریهایی انجام می شود، مثلاً مصاحبه هایی پیشنهاد می شود، روی واژگان مطرح شده از طرف امام بررسی می شود. حضرت امام در فرمایشات خود واژگانی را به کار برده اند، اصطلاحاتی را باب کرده اند که عمق معنایی عظیمی دارد. پس از این بررسیها کار تهیه برنامه طبق طرح نهایی شروع می شود. ‏

‏‏حضور: آیا در این برنامه ها روایت، گفتار، به اصطلاح نریشن هم هست یا خیر؟ ‏

‏‏پورمنصفی:‏‏ نریشن ندارد؛ اما مجری دارد. مجری برنامه سه یا چهار بار بسته به تراکم برنامه می آید و مطالبی را بیان می کند. یک بار در شروع، دو بار در متن که عمدتاً مربوط به موضوع اصلی برنامه است و بعد هم یک بار در انتها. طبق روال معمول، برنامه با مجری پیش می رود و به اتمام می رسد. ‏

‏‏لدنّی‏‏: نکته ای را هم بنده اضافه کنم. مسئلۀ عمده ترکیب مواد برنامه است. سخنرانی حضرت امام هست، مصاحبه و نظر صاحب نظران و دست اندرکاران هست، مصاحبه با مردم داریم، از صحنه های مختلف تصاویر تهیه می شود، شعر هست؛ خلاصه این مواد گوناگون بایستی به نحو زیبایی با یکدیگر ترکیب شود تا پیام آن برنامۀ خاص صدمه نخورد و به نحو دلپذیری عرضه شود. در هر مرحله بحث و بررسی به عمل می آید و دقت و حساسیت زیادی در این مرحلۀ ترکیب و موزون ساختن برنامه اعمال می شود. ‏

‏‏حضور: با توجه به اینکه از حضرت امام فیلمهای زیادی تهیه نشده و عمده فیلمهای موجود در آرشیو مربوط به سخنرانیهای ایشان است و همانطور که اشاره شد حدود سی درصد برنامه فیلمبرداری جدید است و حالت نمایشی دارد، آیا تصور می کنید در ارائۀ تصویر صحیحی از سیره، آرا و اندیشه های شخصیت عظیمی چون امام خمینی موفق بوده اید؟ ‏

‏‏باقیات صالحات خون شهیدان‏

‏‏محمد نوری زاد:‏‏ «حماسۀ خمینی» کاری است که الان شکل گرفته و به اصطلاح ابتدا و انتهایش مشخص شده است. اما اجازه بفرمایید من هم مثل آقای لدّنی اشاره ای به سابقۀ کار داشته باشم و این سؤال را مطرح کنم که اساساً این کار چه ربطی به گروه جهاد سازندگی دارد. جهاد سازندگی در طول ماههای قبل از جنگ و در طول سالهای جنگ تحمیلی، در روستاها، شهرها و نقاط دورافتاده و مرزی منشأ بسیاری از حرکتها و فعالیتها بوده است که تمامی آنها وجه فرهنگی قوی داشتند. بچه های جهاد مثلاً در همان حال که تیر برقی بر زمین می کوبیدند یا خاکریزی بنا می کردند یک عنصر فرهنگی هم بودند. مملکت ‏

‏‎

ما ویرانه ای بود به ارث رسیده از طاغوت و باید آباد می شد. اما آن روح مشترکی که بچه ها را گرد‏‏ه‏‏م آورده بود و در مناطق محروم کار می کردند و سپس با آغاز جنگ تحمیلی وارد دفاع مقدس شدند یک امر ایمانی و معنوی بود. روایتی هست که اگر از انسان فرزند صالحی باقی بماند یا کتاب یا مکان و بنایی این از باقیات صالحات است. جهاد سازندگی باقیات صالحات خون شهدایی است که برای آن زحمتها کشیده و تلاشها کردند. ‏

‏‏از میان آن همه تلاش و پایه و مایۀ سازندگی، گروه تلویزیونی جهاد متولد شد که با نام و همت درخشندۀ شهید مرتضی آوینی همراه بود. آن عزیز روح خودش را در امثال بندۀ حقیر و دوستان دیگر دمید. ‏

‏‏من می خواهم بگویم برکت همان روح است که همچنان تبدیل به برنامۀ کار می شود. همۀ ما که در اینجا هستیم هر کدام به نحوی از ایشان تأثیر گرفته ایم. تأثیراتی را که هر کدام از ما از آن مرد بزرگ گرفتیم هرگز نمی توانیم از زندگی خودمان خط بزنیم. همۀ ما در «روایت فتح» مستقیم و غیرمستقیم درگیر بودیم. در ادامه «روایت فتح» است که «سراب» ساخته می شود. در واقع بچه های جهاد بچه های روایت فتح هستند که همچنان در زمینۀ سازندگی و مبارزه با تهاجم فرهنگی استکبار حضور دارند. ‏

‏‏البته من باید نکته ای را خدمت شما عرض کنم و آن این که امروز ـ در سال 75 برنامه سازی مذهبی بسیار سخت تر از دو سال پیش است و دو سال پیش بسیار سخت تر از پنج سال قبل بود. در سالهای 59 و 60 دربارۀ همۀ مقوله های فرهنگی ـ مذهبی برنامه می ساختیم. یک سخنرانی 30 دقیقه ای را پخش می کردیم، یک مصاحبۀ 25 دقیقه ای را از یک رزمنده پخش می کردیم، شعار می دادیم، فریاد می زدیم و محدودیتی نداشتیم. اما اکنون کلاً این شکل کار عوض شده است. یعنی شما اگر بخواهید دربارۀ خدا و پیامبر توی رادیو و تلویزیون برنامه بسازید، ظرافتهای بسیار زیادی را باید در نظر بگیرید. وقتی برنامۀ «حماسۀ خمینی» می خواست متولد شود ذهن همۀ بچه ها را به خود مشغول کرده بود. خوب این برنامه مسبوق به سابقه نبود. ما هیچ الگو و نمونه ای نداشتیم. اصلاً نزدیک شدن به شخصیت امام، این روح متعالی، برای ما دشوار بود. یک شخصیتی اینچنین جامع الاطراف، عارف، فیلسوف، فقیه، کدام وجه را در نظر بگیریم و محور قرار . کار سنگین بود. ‏

‏‏تصور کنید الان شما می نشینید یک برنامه داستانی را نگاه می کنید یا حتی یک برنامه تاریخی را. نویسنده ای نشسته در گوشه ای داستانی نوشته یا براساس تاریخ واقعه ای را ‏

‏‏‎

بازنویسی کرده، اما برنامه نوشتن دربارۀ امام که این طور نیست. او شخصیتی است که آرزوی برآورده شده یا در حال برآورده شدن تمامی انبیا و اولیا در او متجلی است. حالا با یک برنامه تلویزیونی چه طور می شود به این تجلی و این نور عظیم نزدیک شد. مضافاً این که باید جوری با مخاطب ارتباط برقرار کرد که او مثلاً کانال تلویزیون را عوض نکند. هرچند حضرت امام خود با فطرتهای مردم ارتباط برقرار می کرد و این هنر ایشان بود البته هیچ تعمدی هم نداشتند که بخواهند جلب نظر کسی را بکنند. وجود امام صداقت محض بود و طبعاً با فطرت انسانها ارتباط برقرار می کردند. به هرحال دوستان آمدند و تمام صحیفۀ نور و کتابها و پیامهای حضرت امام و خاطراتی که دربارۀ ایشان چاپ شده بود و تمام فیلمهایی که از معظم له موجود بود، همه را در حد توان تنظیم کردند، دسته بندی کردند؛ شماره گذاری کردند و به این ترتیب پایه و اساس تهیه برنامه های موردنظر فراهم شد. البته اگر بعضی از دوستان و بینندگان در این برنامه ها نقاط ضعفی می بینند در خور شأن والای حضرت امام نیست این را به بضاعت کم ما ببخشند. به خاطر این که حرف زدن از امام مشکل است. ‏

‏‏تأثیر مجموعه در خارج از مرزها ‏

‏‏لدّنی:‏‏ نکتۀ دیگری را من اضافه کنم که این برنامه که در واقع بیان آراء و اندیشه های امام خمینی است در حد مطلوبی تأثیر داشته و در شمار برنامه های بسیار اثرگذار بوده است. ما حتی به این فکر بودیم که این کار تلویزیونی در خارج از مرزهای کشور هم اثرگذار باشد و بتواند اندیشه و راه امام را در حد خود تصویر کند خلاصه بدون عشق به امام این نوع کارها شدنی نیست. الحمدلله در این جریان هیچ کس به ما اتهامی نزد، انگی نچسباند. می دانید کار دشوار است. ‏

‏‏حضور: البته، کار که برای خدا باشد و با شور و عشق این طور است. اما سؤال دیگری که بنظر می رسد این که با توجه به توضیح برادر ‏‏پورمنصفی آیا تهیه این مجموعه صرفاً براساس تقویم است یا خیر؟ یعنی شما می آیید از قبل مناسبتهای روز را براساس تقویم پیدا می کنید و سپس برنامه های خود را بر آن مبنا می سازید ‏‏یا مسائل دیگری را نیز درنظر می گیرید؟ زیرا حضرت امام دارای آنچنان ابعاد عظیمی است که یک مناسبت خاص نمی تواند جوابگوی آن نظری که شما دارید باشد. ‏

‏‏تحقیر ابرقدرتها ‏

‏‏نوری زاد:‏‏ یکی از زیباییها و برکات وجود حضرت امام رحمةالله علیه این بود که هرگز دو روز زندگیشان با هم یکسان نبود. وقتی به زندگی و فرمایشات ایشان نگاه می کنیم می بینیم که امام در هر زمانی سخنی نو برای گفتن داشتند، طرحی تازه در انداختند و جریان جدیدی به وجود آوردند و البته بدون این که اصلاً قصد ایشان این باشد که جریان جدید را راه بیندازند. یعنی حضرت امام به وظیفۀ مسلمان بودن خودشان عمل کردند. علاوه بر این هر سخنی و فرمایش امام جنبه های مختلف دارد؛ عرفان دارد، سیاست دارد؛ فلسفه دارد و جنبه های دیگر. ایشان با زیباترین و ساده ترین الفاظ دشوار ترین و پیچیده ترین مسائل و روابط سیاسی جهان را تحلیل می کردند. ایشان ابرقدرتها بخصوص روسای جمهور آمریکا را ‏

‏‏‎

تحقیر کردند. علی رغم گردنکشی آنان باز هم امام می فرمایند. اسلام ابرقدرتها را به خاک مذلّت خواهد نشاند. با این همه گستردگی معانی و این همه لطافت سخنان امام و این همه تنوع، برنامه مربوط به ایشان نمی تواند خشک و منجمد باشد. شاید ما برای تهیه یک برنامه دربارۀ یک دانشمند - مثلاً یک ریاضی دان یا یک شیمی دان - هیچ دشواری نداشته باشیم و بتوانیم او را راحت معرفی کنیم ولی اگر همین فرد فرضاً اخلاق پسندیده ای هم داشته باشد کار ما مضاعف می شود. حالا حضرت امام را با آن همه عظمت در نظر بگیرید، آن شخصیت بزرگ و ملکوتی، آن نفس گرم. واقعاً آن برادران که با این روح الهی سوختند، اشک ریختند، با او خندیدند و وجودشان متأثر از او بود باید در حول این برنامه جمع می‏‏ ‏‏شدند و با دل و جان کار  می کردند، و من فکر می کنم تا حد زیادی این طور بود. یعنی این نبود که مثلاً در لحظه ای به وجهۀ سیاسی امام بپردازیم و در لحظۀ بعد شخصیت فلسفی ایشان را مطرح کنیم یا مناسبتی را موردنظر قرار دهیم. چون این کار می شد تدوین یک جُنگ یا یک کشکول بی سروته. این بود که ما ابتدائاً به صورت موضوعی کار کردیم. مثلاً چند برنامه دربارۀ امریکا و به اصطلاح خط کشیهایی که حضرت امام انجام دادند و راه را مشخص کردند تهیه کردیم. یا مثلاً دربارۀ زن، که پس از انبیا و اولیا برای اولین بار این حضرت امام بودند که چنین جمله ای و چنین تعبیری در مورد زن داشتند، که مرد از دامن زن به معراج می رود. اینها معارفی است که ما باید درک می کردیم و روی آن کار می کردیم، به عنوان این که بتوانیم ذره ای به آن خورشید درخشان نزدیک بشویم و این بتواند منشأ پیدایش برنامه های دیگر و کارهای دیگر بشود. ‏

‏‏مناسبتها بهانه بود‏

‏‏ حضور: در واقع مناسبتها بهانۀ پخش برنامه هاست نه علت ساخت آنها. ‏

‏‏نوری زاد:‏‏ دقیقاً، و می خواهم بگویم ما دائماً باید تلاش کنیم تا از دریای وجود امام ‏

‏‏‎

مسائل تازه تر و موضوعات جدیدتر را دریابیم و کار کنیم. ‏

‏‏لدّنی‏‏: تلاش اصلی ما این بود و هست که این مطالب را با زندگی مردم ممزوج و درگیر کنیم؛ وگرنه چنانچه به صورت مطالبی مجزا مطرح شود انتقال آن به مخاطب خیلی مشکل خواهد بود. یعنی تطبیق با زمان خیلی مهم است‏

‏‏حضور: با توجه به مشکلاتی که به خاطر نداشتن آرشیو فیلم از زندگی حضرت امام وجود دارد، البته بجز سخنرانیها که برادران اشاره کردند و با توجه به تلاشی که برادران در جهت ارتباط با مخاطب انجام می دهند بهتر است دربارۀ نوع مخاطبان نیز توضیحی بفرمایید؛ بخصوص دربارۀ مخاطبان جوان که بسیاری از آنان با مسئلۀ حکومت طاغوت، واقعه شگفت انگیز انقلاب و جنگ تحمیلی درگیر نبوده اند. همچنین دربارۀ مخاطبان خارج از کشور اعم از مسلمین و محرومین و مستضعفین که ممکن است این برنامه را ببینند و در آینده انشاءالله اقشار وسیعی از مردم چنین برنامه هایی را خواهند دید، توضیح بفرمایید که طرح و برنامه چه بوده و چه خواهد بود. فکر می کنم بهتر است آقای پور منصفی در این باره توضیح بدهند.‏

‏‏پورمنصفی‏‏: دربارۀ تصاویر، با توجه به اینکه منبع تغذیۀ ما عمدتاً آرشیو صدا و سیماست و البته با سایر ارگانهایی که امکان کمک کردن داشتند مانند موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی که تماس داریم، معهذا آن کیفیت تصویربرداری مطلوب و مورد نظر وجود ندارد و به هرحال این محدودیت هست و روی کار ما سایه می اندازد. اما در مورد سایر مطالب آقای نوری زاد با توجه به مسئولیت کارگردانی برنامه توضیح لازم را خواهند داد.‏

‏‏نوری زاد:‏‏ من سؤال شما را به  این صورت تکرار می کنم که این برنامه چه بضاعتی برای ارتباط با نسل جوان در معرفی حضرت امام دارد؟ باید بگویم متأسفانه کم. این برنامه، یعنی مجموعۀ حماسۀ امام خمینی مسئولیت سنگینی است بر شانۀ جهاد سازندگی یا بر شانۀ گروه جهاد. با این امکاناتی که از طریق صدا و سیما در اختیار این برنامه گذارده شده بعید است بشود حرف آخر را زد. امکانات ما کم است در حالی که این برنامه برنامه ای است که از مرزهای کشور فراتر رفته است. چنین برنامه ای ‏

‏‎

‏مساعدت ملی را می طلبد. فردا پس فردا که شبکۀ بین المللی راه اندازی بشود لاجرم این برنامه پخش خواهد شد. ‏

‏‏اینکه یک گروه در کنار مسئولیتهایی که دارد متقبل ساخت چنین مجموعه ای بشود خدای ناکرده احتمال مسامحه و کوتاهی وجود دارد. علی رغم همۀ تلاشها و حتی دیدن برنامه تکمیل شده و چندین بار اصلاح، باز به نظر ما کافی نیست. علاوه بر این طرح بزرگی داریم که دربارۀ زندگینامه حضرت امام است و به تحقیق و کار وسیع و افراد دلسوز و مجرب دارد. اما اینکه چقدر می توانیم با نسل جوان ارتباط برقرار کنیم و حداقل گوشه ای از زندگی و شخصیت حضرت امام را به آن ارائه بدهیم از مسائل عمدۀ کار ماست. علی رغم تلاش زیاد به علت کمبود امکانات در مورد آنچه انجام شده این ارتباط در حدی نیست که خود ما هم راضی باشیم. با این وجود تلاش فراوانی نسبت به این امر مهم صورت گرفته که عرض خواهم کرد. ‏

‏‏حضرت امام موج آفرین بودند. برنامه ای که می خواهد با این شخصیت موّاج بده و بستان داشته باشد و به یکنواختی دچار نشود باید خود متنوع باشد و حالت شناوری داشته باشد. باید افراد تازه نفسی به ما بپیوندند و با همان شور و حال با نگاه جدید و همه از یک روح نور گرفته و نقش گرفته به تولید بپردازند. به موازات پخش یک برنامه دوستان برنامه های دیگری تدارک ببینند و تهیه کنند. دست کم دو گروه باید به صورت موازی کار بکنند. ‏

‏‏لدّنی‏‏: باید توجه داشت که ما، در برنامه سازی محدودیتهایی داریم. ابتدا می خواستیم روی سخنرانی های حضرت امام کار کنیم. طبعاً دخل و تصرف در آنها جایز نیست، حتی اگر می خواستیم قسمتی از یک سخنرانی را با قسمتی از یک سخنرانی دیگر ترکیب کنیم ممکن نبود و ایجاد اشکال می کرد. پس ما اساس و محور کار را روی سخنرانی های ایشان گذاشتیم و سعی کردیم با افزودن تصاویر دیگر نوعی تنوع تصویری ایجاد کنیم و به خصوص با نسل جوان بیشتر ‏

‏‏‎

ارتباط برقرار کنیم و فکر می کنم تا حدودی هم موفق بودیم، و علاوه بر آن مجموعه «حماسه خمینی» آثار مثبت و قابل توجهی داشته است. از جمله در جشنواره سیما آمدند موضوعی را تحت عنوان «امام و سیما» مورد بحث قرار دادند که دربارۀ برنامه سازی جدید فضاهای تازه ای را باز کرد. البته آن قشر جوان که نسل انقلاب است، امام را می شناسند و با امام زندگی کرده، جلوۀ امام تا آخر عمر وجود او را سرشار می کند. پس ما باید برای جوانانی که بعد از انقلاب رشد کرده اند فکر کنیم و برنامه بسازیم. ‏

‏‏در همین طرحی که دوستان فرمودند، دربارۀ زندگینامه، فکر کردیم از کودکی تا رهبری حضرت امام را در چند قسمت طراحی و بازسازی کرده به صورت هنری- تصویری به عمل آوریم. مثلاً یک قسمت به عنوان «هجران امام» باشد که شامل آن بخش از زندگی ایشان است که محصور و تبعید بودند، یک داستان مستند باشد و در عین حال جذاب. کارهای اولیۀ این طرح انجام شده و اساس آن هم ارتباط با نسل جوان است. البته از خاطرات مربوط به ایشان مثلاً مدتی که در تبعید یا در فرانسه بودند می شود به صورت قطعات نمایشی در جریان کل برنامه استفاده کرد. اما همۀ اینها نیاز به سرمایه گذاری بیشتر، دسترسی به منابع ‏

‏‏ ‏‏‎

‏‏و یاری همگان دارد. کار دشوار است و پیچیدگی های خاص خود را دارد. ‏

‏‏مجریان جوان در حماسۀ خمینی‏

‏‏نوری زاد‏‏: من خواستم توضیح بدهم که بحث ارتباط با جوانان در شمار ابتدایی ترین دغدغه های ما بود. طی بحثی که با دوستان داشتیم همواره مطرح بود که ما، در کنار مخاطبان متنوع خودمان نسل جوان را حتماً در نظر داشته باشیم. البته سخنان حضرت امام همۀ اقشار مردم بخصوص جوانان را جذب می کند ولی ما هم به سهم خود این مقوله را در نظر داشتیم. مثلاً مجری برنامه را از جوانان انتخاب کردیم. تاکنون دو مجری داشته ایم که هر دو جوان هستند. یکی از آنان آنقدر جوان است که بعضاً به ما اعتراض هم می کردند. همینطور در قطعات نمایشی از جوانان استفاده کردیم. با یک عده از دانشجویان رشتۀ بازیگری که در سینما و تلویزیون ناشناس بودند صحبت کردیم. اگر می خواستیم از چهره هایی که در نقشهای متفاوت ظاهر شده اند استفاده کنیم بسا که کار دلچسب از آب در نمی آمد. ‏

‏‏مسئلۀ عمده دیگر، حفظ امانت بود. فرض بفرمایید خاطره ای را حضرت امام از جوانی خودشان نقل کرده اند و ما می خواهیم آن را بازسازی کنیم. خوب، ما که مجاز به دخل و تصرف در آن نیستیم. باید اصالت مطالب و گفتار نقل شده عیناً حفظ شود. آمدیم گلچینی از این گونه خاطرات را که جنبۀ نمایشی داشت انتخاب کردیم و روی آن کار کردیم. معهذا از لحاظ دسترسی به منابع و کمک و مساعدت نزدیکان حضرت امام امکان زیادی نداشتیم و امیدواریم این بزرگواران در آینده ما را در تهیه برنامه های مربوط به حضرت امام یاری کنند، راهنمایی کنند و خلاصه دست ما را بگیرند. گو این که بسیاری از خاطرات امام چاپ شده است و بسادگی قابل دسترسی است. اما تبدیل این خاطرات به برنامۀ تصویری به این سادگیها نیست. خاطرات مربوط به امام غالباً بار معنایی قوی دارند. مثلاً ایشان بعد از آن سخنرانیهای کوبنده که علیه آمریکا و استکبار غرب ایراد می کردند این ‏

‏‏‎

طرفتر وقتی توی حیاط منزل قدم می زدند گلی ناشکفته را به نوۀ عزیزشان علی و گلی پژمرده را به خودشان تشبیه می نمودند. ‏

‏‏این مطلب موضوع خاطره ای بود از عروس گرامی حضرت امام و ما می خواستیم براساس آن قطعه ای نمایشی بسازیم. گفتیم خوب، نقل کنندۀ خاطره نباید یک زن باشد. چون این سؤال برای هر بیننده ای پیش می آید که وقتی عروس گرامی امام حاضرند و تشریف دارند چرا دیگری به جای ایشان خاطره تعریف کند. آمدیم یک دختر بچۀ حدود یازده ساله را انتخاب کردیم و به او گفتیم در کنار این گل بایست و این جوری تعریف کن. از دو زاویه دوربین گذاشتیم و او با هر دو دوربین ارتباط خوبی پیدا کرد و این بخش یکی از زیباترین قسمتهای مجموعۀ ما از آب درآمد. ‏

‏‏اولین چراغ لامپا در یزد ‏

‏‏نمونۀ دیگری برایتان تعریف کنم: دربارۀ آن خاطره ای که حضرت امام از قول آیت الله حائری یزدی نقل فرمودند به این مضمون که ایشان (آیت الله حائری یزدی) می گفتند وقتی برای اولین بار چراغ لامپا را به یزد آورده بودند ایشان هشت ساله بودند. لامپا را یک خارجی آورده بود. مردم موج موج می آمدند تماشا. این لامپا را هم گذاشته بودند روی ایوان و آن خارجی از میان جمعیت می رفت فتیله را بالا می کشید و مردم صلوات می فرستادند و بعد دوباره می رفت آن را پایین می کشید. معنی اش این بود که این خارجی داشت به زبان بی زبانی می گفت ای مردم شما عرضۀ یک فتیله بالا کشیدن را هم ندارید و این را یک خارجی باید به شما یاد بدهد. ‏

‏‏ در این مورد ما آمدیم صدای حضرت امام را حفظ کردیم ولی معادل فرمایش ایشان صحنه را بازسازی کردیم. النهایه اصلاً دکور نچیدیم، سراغ لباس مردم آن زمان نرفتیم. یک مشت جوان امروزی را انتخاب کردیم و آمدند این صحنه را بازی کردند. ‏

‏‏باور کنید در مورد این نوع برنامه ها دغدغه زیادی داریم. در همین دو موردی که مثال زدم اضطراب داشتیم که نتیجه چه خواهد شد و بعد از پخش فیلم انعکاسش در جامعه چیست. چون می دانید مردم ما نسبت به حضرت امام بسیار حساس اند. تا این برنامه ها پخش شود واقعاً اعصاب ما خراب شد. در مورد همین خاطرۀ لامپا، من خودم در یزد بودم و وقتی ‏

‏‏‎

‏شنیدم برنامه دارد پخش می شود خودم را با عجله رساندم به خانه و نشستم پای تلویزیون. کسانی که در خانه بودند تعجب می کردند. موقع پخش برنامه به چهره ها نگاه می کردم. الحمدالله نتیجه خوب بود و برنامه مورد استقبال قرار گرفت. به هر حال این وادی، وادی تجربه نشده است. ما نگران می شویم که مثلاً فلان قسمت برنامه خدای ناکرده در شأن امام نباشد و اهانتی تلقی شود. همه این مسائل برمی گردد به عظمت شخصیت امام بزرگوار که تکلیف ما را بسیار سخت کرده است. ‏

‏‏حضور خانمها در قطعات نمایشی‏

‏‏حضور: نکته دیگری که به نظر می رسد وجود خانمهایی است که در قطعات نمایشی شما بازی می کنند. می دانید که این مسئله مورد توجه مردم است و بسیارند کسانی که ایراد زیادی از این لحاظ به سریالها و قطعات نمایشی دارند. نظر شما چیست؟ ‏

‏‏لدّنی‏‏: کلیه عناصری که در برنامه های ما دخیل هستند برای ما مهم و حساس است. ما اعتقاد داریم درون و برون آن خانمهایی را که برای بازیگری در نظر می گیریم و وجودشان  برای نقش آفرینی لازم است باید یکی باشد. خانمی که می خواهد مجری باشد یا نقش بازی کند باید شخصیت درستی داشته باشد. باید مردم کردار و گفتار او را قبول داشته باشند. شخصیت بازیگر برای ما مهم است. همۀ عناصر مهم است حتی افرادی که در پشت صحنه کار می کنند. همۀ این افراد ظاهر و باطنشان سالم است. این مسئله از مشکلات ما بود و هست و نسبت به آن حساسیت و دقت داریم. ‏

‏‏ حضور: در میان مطالبی که برادران مطرح کردند یکی هم موفقیت مجموعۀ «حماسه خمینی» و استقبال مردم از این کار تلویزیونی بود. چگونه این نتیجه را احراز کردید؟ آیا با شنیدن بعضی اظهار نظرها یا بررسی نامه های بینندگان به این مطلب رسیدید، یا اساساً مکانیزمی برای نظرخواهی  و به اصطلاح بازگشت کار هنری خود دارید؟ ‏

‏‏پورمنصفی: ‏‏نظر سنجی امر بسیار مهمی است. آشنایی با نظر مردم و همچنین اهل فن در تصحیح برنامه ها نقش تعیین کننده دارد. به هر حال ما با کمبودها و کاستیهایی مواجه هستیم. البته ما در این مدت صندوق پستی خاصی برای جمع آوری نامه های مردم یا برنامۀ منظمی برای دریافت نتایج و آثار پخش مجموعه نداشتیم، اما دور از نظرسنجی عرفی و نامنظم هم نبودیم. دریافت نامه های مردم، تلفن ها، نظر سایر گروههای دست اندرکار مانند گروه جنگ، عدم ایراد از ناحیۀ اشخاص حقیقی و حقوقی و بررسیهای عادی که دوستان در جامعه و در گفت و گوها داشته اند، همۀ این ‏

‏‏‎

‏ارتباطات حاکی از موفقیت برنامه بوده است. البته ما قصد داریم در آینده با راه اندازی بخش مکاتبات و تخصیص صندوق پستی نظریات مردم را بهتر جذب کنیم. ‏

‏‏لدّنی‏‏: یکی از بخش های ارتباط ما همین جشنواره صدا و سیما بود که در آذرماه سال جاری برگزار شد و تحت عنوان «امام و سیما» به بررسی مسئله پرداختند که در صدا و سیما چه سهمی و چه تدارکاتی برای آرا و اندیشه های حضرت امام هست، برنامه سازی چگونه است و چه باید باشد. از موسسۀ تنظیم و نشر آثار حضرت امام آمده بودند. مسئله بررسی شد، جمع بندی شد، میزگرد داشتیم و برای ادامه کار فکر کردیم. ‏

‏‏حضور: خلاصه اینکه برنامۀ شما یک برنامۀ بسته ای نیست. برنامه سیّالی است که در آن به نظر کارشناسان، به نظر مردم و به بازتاب برنامه ها توجه می شود. موضوعی هم ‏‏در برنامه های شما به نظر می رسد و آن این که ‏‏غیر از سخنرانی های حضرت امام که مستند است در قسمت های دیگر هم قطعات مستند دارید و صرفاً قطعات نمایشی کار نمی کنید، حالا چه بخش هایی که قبلاً در جبهه فیلمبرداری شده و چه بخشهایی که اخیراً از مناطق جنگی تهیه می کنید. ‏

‏‏نوری زاد‏‏: مسلماً یکی از این موضوعاتی که داشتیم و روی آن کار کردیم موضوع امام و عاشوراست. بچه های جبهه از امام و عاشورا جدا نیستند. مناطق جنگی ما شاهد تکرار عاشوراها بود. خون و حیات انقلاب ما مرهون و مدیون آن واقعه بزرگ است. یکبار که برای یکی از برنامه ها رفته بودیم لب رودخانۀ اروند، جمعی از بچه های جبهه آمده بودند. همین که به عاشورا و امام اشاره می کردیم منقلب می شدند. یکی از آنها جوانی بود که خاک منطقه را جمع کرده بود و به عنوان تبرک می خواست برای دوستانش ببرد. مادران شهدا بودند. پدران شهدا بودند. این جوان ‏

‏‏‎

همین طور که نگاه می کرد به آن مناطق، در حالی که دیگر نه سنگری بود نه خاکریزی، منقلب بود و گریه می کرد. وقتی تصویربردار به او اشاره کرد که چرا گریه می کنی، سخن این جوان در اوج گریه این بود که «شما الان نمی دانید. می آیید اینجا، آبی هست، نوشیدنی هست. با اتوبوس می آیید و می روید. نمی دانید، اینجا عوالمی بوده. زیباییهایی بوده.»‏

‏‏گریۀ او همه را منقلب کرد. پاهایش برهنه بود و همین طور که گریه می کرد گوشۀ پلاستیکی که خاکها را در آن ریخته بود پاره شده بود و خاک بر زمین می ریخت. خلاصه فضای عجیبی بود. فیلمش هست. ما با او ارتباط برقرار کردیم و گفتیم که کار ما راجع به امام است. نام امام کلید هر در بسته ای است. ما این را تجربه کردیم. تیتر سخن ما این است که اگر با کلید امام پیش بروید هیچ قفلی را بسته پیدا نمی کنید. هر جا اسم امام را می آوریم همه با خاکساری و علاقه می آمدند وسط و تمام درهای بسته به روی ما باز می شد. معهذا استدعای ما این است که مسئولین صدا و سیما به این طرح به عنوان یک طرح حیثیتی و ملی نگاه کنند نه مانند طرحی در کنار صدها طرح دیگر. ‏

‏‏لدّنی‏‏: از موسسۀ تنظیم و نشر آثار حضرت امام هم توقع بیشتری داریم. الحمدالله ارتباط داریم. امیدواریم ما را کمک و هدایت کنند. منابع و مدارک ما کافی نیست البته ما همه جا گفته ایم، کسانی که دربارۀ برنامه سازی راجع به حضرت امام ایده ای دارند ما در خدمتشان هستیم. هر کدام از برادران و خواهران هنرمند ‏

‏‎

که اندیشه ای دارند، کمکی می توانند بکنند، قدرتی دارند ما سپاسگزاریم، چون این کار، کار یک گروه محدود نیست؛ کار انقلابی است، کار ملی است. ‏

‏‏ما همچنان برای آینده برنامه هایی داریم. البته اصل مجموعۀ «حماسۀ خمینی» ثابت مانده، ولی در زندگی امام فضاهای دیگری است که داریم کار می کنیم. این کارها نیاز به خلاقیت دارد، نیاز به اطلاعات جامع و موثق دارد. امیدواریم در سال آینده بتوانیم برنامه های خود را با کیفیت مطلوب تری تهیه و ارائه کنیم. انشاءالله دوستان هم کمک کنند. ‏

‏‏نوری زاد‏‏: بنده یک پیشنهاد دارم که البته از بندۀ حقیر نیست، قبلاً هم گفته اند، ولی به این شکل عرض می کنم که تلویزیون و موسسۀ نشر هر دو علاقۀ جهاد را باور کردند. این مسئلۀ پرداختن تصویری به آرا و اندیشه های حضرت امام را باور کردند که شدنی است و این که بچه های جهاد مانند بازوی توانمند آنان هستند. حالا پیشنهاد این است که موسسه ای باشد مرکب از بچه های جهاد - بدون تابلو و آرم و عنوان - منظورم موسسۀ رسمی نیست بلکه منظور حل مشکلات کار است. مسائل فنی هست، مسائل مالی هست. امکانات ما هم نامحدود نیست. من اطمینان دارم که در کشور ما دوستان و عاشقان حضرت امام به وفور هستند و می توانند کمک کنند. این مجموعۀ جهاد که در کنار سایر کارها و مسئولیت ها در طی یکسال، 54 برنامه تهیه کرده که ویژه حضرت امام است، امتحان خود را پس داده و توانایی توسعۀ کار را دارد. می تواند تمامی کارهای تصویری و داستانی را در این زمینه انجام دهد. می تواند  تمامی ذوقها و سلیقه های هنری و نیروهای مخلص و توانا  را جذب کند. خلاصه سرمایه گذاری به صورت متشکل باشد و نه پراکنده که حاصل ندهد و اسباب هدر رفتن امکانات و زمان بشود. کلاً گروه جهاد می تواند حالت مرکزی داشته باشد و سفارشات را تهیه یا کنترل و نظارت کند. ‏

‏‏ حضور: از توضیحاتی که دادید متشکریم. امیدواریم همیشه در این خدمت و فعالیت هنری و خداپسندانه خود موفق باشید. ‏

‏‏نوری زاد: ‏‏بنده هم ضمن تشکر متقابل لازم می دانم نام سایر همکاران را که فعلاً حضور ندارند ولی در تهیه برنامه در کنار دوستان تلاش کردند و زحمت کشیدند ذکر کنم. برادرانمان آقای دهقان پور که به عنوان تهیه کننده از طرف گروه معرفی شدند، آقای ابوالحسنی که قائم مقام آقای لدّنی هستند، آقای هوشین مدیر تولید، آقای کاوین که قبلاً با برادر پورمنصفی در مسائل تحقیقات کار می کردند و در حال حاضر مدیریت تولید را دارند، آقای رحمتی تدوین کنندهۀ برنامه، همچنین تصویربرداران، برادران قسمت فنی، حمل و نقل، بازیگران و همۀ آنان که در تهیه این برنامه ما را یاری دادند و فرصت ذکر نامشان در اینجا نیست خواستم در این جلسه از همۀ آنان تشکری کرده باشم. ‏

‏‏حضور: ما هم از شما و از همه آنان تشکر و قدردانی می کنیم. ‏