مقدمه
قدجاءکم من الله نور و کتاب مبین
امام خمینی(س) یکی از مجذوبان و شیفتگان قرآن مجید است که سالیان دراز معتکف آستان این رشحۀ الهی بوده و با تهذیب و خروج از بیت تاریک نفس با تلاوت قرآن انس گرفته و از آن خوشه های فراوان برچیده و از سرچشمۀ زلال آن بهره ها اندوخته است و برخی از آنچه را که دریافته و فهمیده در آثار مکتوب و غیرمکتوب خود به دیگران عرضه داشته که برای طالبان و تشنگان معارف قرآنی غنیمتی گرانبهاست.
دیدگاههای امام(س) در شاخۀ «تاریخ و علوم قرآنی» در یک اثر مستقل گرد نیامده و باید آن را در لابه لای آثار ایشان یافت، و این نکته باید مورد اشاره قرار گیرد که حضرت امام(س) در این زمینه کمتر به سیاق و روش مرسوم در تألیفات این علم سخن گفته اند بلکه در پی بیان حقیقت قرآن و اسرار آن و گشودن هرچه بیشتر راه بهره برداری از قرآن بوده اند. به همین دلیل در آثار ایشان پیرامون بسیاری از عناوین موجود در کتابهای «تاریخ و علوم قرآن» مطلبی، همچون بحث جمع آوری و اعراب و رسم الخط و تعداد آیات قرآن دیده نمی شود. از سوی دیگر عناوین و مباحثی یافت می شود که در این کتابها کمتر می توان آن را دید مانند: فهم قرآن، مهجوریت قرآن و... .
ما در این مقدمه نمی توانیم به تمامی دیدگاههای ایشان اشاره کنیم و فقط به بیان چند مطلب برای نمونه می پردازیم و جستجوگران معارف قرآنی را به مطالعۀ هرچه عمیقتر
کتابقرآن کتاب هدایت از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه ا
این مجموعه فرا می خوانیم.
امام(س) قرآن را نازلۀ غیبی و مظهر رحمت مطلقۀ الهی می دانند که جامع تمامی کمالات و صورت اسم اعظم و همتای انسان کامل است. این کتاب عظیم از این مرتبه نازل شده و در کسوت الفاظ و حروف در آمده تا بشر را از ملک عالم به ملکوت و ماورای آن سیر دهد.
قرآن همان گونه که خود در وصف خویش می گوید: نور و برهان و فرقان و هادی است. و دربردارندۀ برترین معارف در معرفت خدا و اسما و صفات و افعال اوست که هیچ حکیم و عارف و سالکی را برتر و بیشتر از آن نه سخنی بوده و نه تواند بود، بلکه دسترسی به حدّ نهایی معارف قرآن نیز ویژه «مَنْ خوطب بِهِ» و خاصّان او به توسط تعلیم اوست. بنابراین فهم کامل حقایق قرآن از دسترس همگان خارج و فوق طاقت بشر است. با اینهمه اوصاف، قرآن در مرتبۀ نازلۀ خود در خور فهم همگان است و سفرۀ گستردۀ الهی است که همه می توانند از آن بهره گیرند. ولی باید دانست شرط بهره وری هرچه تمامتر و کاملتر از قرآن بستگی تمام به پاکی درون و رفع موانع فهم و شاگردی عالمان حقیقی قرآن و ثقل کبیر ـ اهل بیت پیغمبر(ص) ـ دارد.
امام(س) در همین راستا تفسیر قرآن را برتر از اندیشۀ بشر می دانند و می شناسند و فرزند ارشد و بزرگوار ایشان در تفسیر گرانسنگ خود می نویسد: پدر محقق و آشنای به رموز قرآن و برخی اسرار آن می فرمایند: «همانا تفسیر قرآن برای کسی جز خداوند تعالی میسور نیست؛ زیرا قرآن علم حق است که پایین آمده و احاطۀ برآن در امکان [کسی ]نیست.» و همین امر است که موجب شده است، تنها عالم به حقیقت قرآن «من خوطب به» باشد که او نیز در همان مرتبه قرار دارد و از همان جا نازل شده است .
امام(س) در حالی که کوششهای مفسّرین قرآن را اجر می نهند، این حقیقت را گوشزد می کنند که تاکنون تفسیری بر قرآن نگاشته نشده است و تفسیر باید مقصد قرآن را بگوید نه شأن نزول آن را، و سپس راه تفسیرنویسی را بیان می نمایند. در همین جا، پیرامون تفسیر به رأی، این عقیده را طرح کرده و آن را ترجیح می دهند که مراد روایات از تفسیر
کتابقرآن کتاب هدایت از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه ب
به رأی، اظهار نظرهای شخصی در آیات احکام است، وگرنه بهره های اخلاقی و تربیتی از قرآن نه «تفسیر» است و نه «تفسیر به رأی».
همان گونه که اشاره رفت امام در حین اعتقاد به عظمت و جایگاه رفیع قرآن، آن را فرستاده شده برای هدایت همگان می شناسند و سفارش فراوانی در رجوع به قرآن و فهم آن می نمایند و با این دیدگاه که «چون قرآن کلام خداوند و برتر از اندیشۀ بشر است پس انسانها را یارای آن نیست که آن را دریابند» سخت مخالفت می ورزند و قرائت بدون تدبّر و درک را کافی نمی دانند. بر این اساس، ایشان برخلاف فتوای مشهور فقها پیرامون حرمت فروش و در اختیار قرار دادن قرآن به کفّار، برای تبلیغ و ترویج اسلام و هدایت دیگران، این عمل را لازم و ضروری می دانند و در ضمن ردّ دلایل قائلان به حرمت آن، به سیرۀ پیغمبر(ص) در نگارش آیات قرآن در نامه های خود به غیر مسلمانان استشهاد می کنند، و در بخشی از بحث خود می نویسند:
اعتقاد به لزوم حفظ قرآن و دیگر مقدّسات از اینکه دست کافران به آن برسد مخالف مذاق شارع است که تبلیغ اسلام و گسترش احکام آن و هدایت مردم را به هروسیلۀ ممکن لازم می شمرد. و احتمال مسّ کتاب احیاناً مزاحمت با این مصلحت غالبه ندارد.
امام(س) قرآن را کتاب انسان سازی و هادی بشر و اداره کنندۀ همه جوانب و نیازهای انسان معرفی می کنند و آن را در بردارندۀ مسائل فردی و اجتماعی و سیاسی و امور دنیا و آخرت می شناسند. ایشان همچنین قرآن را کتابی ضدّ ستم و محرّک و بیدارکنندۀ انسانها و موجب پرخاش علیه ستمگران می دانند که حیات و مجد مسلمانان در گذشته در عمل به قرآن، و درماندگی و سستی امروز آنها در مهجوریت این کتاب کریم، و تجدید حیات و سرافرازی امروز آنان در گرو رجوع به قرآن است. از این رو مهجوریت قرآن در تاریخ و بویژه در زمان ما برای او سخت دشوار است و دردی جانکاه از آن برسینه دارد و حرکت انقلاب اسلامی را در جهت احیای قرآن و مقاصد آن ترسیم می نمایند.
کتابقرآن کتاب هدایت از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه ج
ویژگیهای این مجموعه:
1. این مجموعه که در گروه معارف اسلامی حوزه معاونت پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) استخراج و تنظیم شده است، مشتمل برسه بخش است:
* بخش اول که عنوان «هویت قرآن» به آن داده شده دارای شش فصل است و در آن به مباحثی همچون: منزلت، جامعیت، مقاصد، دعوت، اعجاز و تحریف قرآن پرداخته شده است.
* بخش دوم به علوم قرآنی اختصاص یافته و در چهار فصل تنظیم شده است. مباحث مطروحه در این فصول عبارت است از کیفیت نزول، قرائت و آداب آن، فهم و حُجب فهم و مراتب آن، و با مطالبی پیرامون تفسیر قرآن و تفسیر به رأی به پایان می رسد.
* بخش سوم تحت عنوان «مردم و قرآن» به بحث پیرامون برخورد مردم با قرآن و جایگاه قرآن در میان آنها پرداخته است. مباحث این بخش عبارتند از: صبر و استقامت در دفاع از قرآن، قیام برای قرآن، پیروزی در پرتو قرآن، معاندین و قرآن و مهجوریت قرآن در میان مسلمین.
2. فهرست تفصیلی، فهرست آیات و روایات و فهرست مآخذ کلام امام در پایان این مجموعه آورده شده که راهنمای مناسبی برای دسترسی به مطالب و مآخذ مورد نیاز محققین است.
3. در تنظیم این مجموعه کوشیده ایم، عبارتها را با توجه به پیام صریح و اصلی آنها در ذیل نزدیکترین عنوان انتخابی بیاوریم و حتی الامکان از تکرار آنها در دیگر عناوین خودداری کنیم. لذا برای دریافت کلیه دیدگاههای امام پیرامون یک موضوع نمی توان به موارد ذکرشده ذیل همان عنوان اکتفا کرد و مراجعه به دیگر عناوین مجموعه اجتناب ناپذیر است.
4. برای هریک از قطعات منتخب، عنوانی را برگزیده ایم که عین عبارت حضرت امام نیست، در عین حال، سعی شده است از مطالب داخل هر قطعه برداشت شود؛ لذا نمی توان این جمله های انتخابی را به حضرت امام نسبت داد و لازم است محققین در نقل
کتابقرآن کتاب هدایت از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه د
مطالب آن دقت لازم مبذول فرمایند.
5. حتی الامکان سعی شده مطالب ذیل هر عنوان به ترتیب تاریخ تألیف و بیان برگزیده شود؛ ولی در بعضی موارد بنا به ضرورت این توالی رعایت نشده است.
6. هریک از متون منتخب به تناسب موضوع و تاریخ با علامت «***» از یکدیگر تفکیک شده و از ابتدا تا انتهای مجموعه به ترتیب شماره گذاری شده اند. فهرست مآخذ در پایان مجموعه که بر اساس شماره قطعات منتخب تنظیم گردیده، تاریخ، مخاطبین و آدرس مطالب را نشان می دهد.
در پایان لازم می دانیم از کلیه افرادی که ما را در تهیه این مجموعه یاری داده اند خصوصاً از تلاشهای بی شائبه جناب حجت الاسلام والمسلمین حسین مستوفی و خواهر فاطمه گودرزی تشکر کنیم و کلام را با دعایی از حضرت امام به پایان ببریم.
«از خداوند تعالیٰ عظمت اسلام و قرآن و استقلال مملکت اسلامی و شوکت و بزرگی پیروان قرآن کریم را خواستارم.»
معاونت پژوهشی
مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (س)
کتابقرآن کتاب هدایت از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه ه
کتابقرآن کتاب هدایت از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه و