فصل چهارم
تفسیر سورۀ قدر و لیلة القدر به ائمه ـ علیهم السّلام
پیامبر و ائمه علیهم السلام لیالی قدرند
حقیقت ولایت باطن لیلة القدر
بدان که از برای هر رقیقه حقیقتی، و برای هر صورت ملکی، باطنی ملکوتی و غیبی است؛ و اهل معرفت گویند که مراتب نزول حقیقت وجود به اعتبار احتجاب شمس حقیقت در افق تعینات، «لیالی» است؛ و مراتب صعود به اعتبار خروج شمس حقیقت از آفاق تعیّنات، «ایام» است؛ و شرافت و نحوست «ایام» و «لیالی» به حسب این بیان واضح شود؛ و به اعتباری، قوس نزول لیلة القدر محمدی است؛ و قوس صعود یوم القیامۀ احمدی است؛ زیرا که این دو قوس مدّ نور «فیض منبسط» است، که «حقیقت محمدیه» است و تمام تعیّنات از تعیّن اولی«اسم اعظم» است. پس، در نظر وحدت، عالم شب قدر و روز قیامت است؛ و بیش از یک شب [و] روز نیست، که آن تمام دار تحقق و لیلة القدر محمدی و یوم القیامۀ احمدی است؛ و کسی که متحقق به این حقیقت شود، همیشه در «لیلة القدر» و «یوم القیامة» است، و این با هم جمع شود.
و به اعتبار نظر کثرت، لیالی و ایام پیدا شود. پس، بعضی لیالی
کتابامامت و انسان کامل از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 189
صاحب قدر است، و بعضی نیست؛ و در بین همۀ لیالی، بنیۀ احمدی و تعیّن محمدی ـ صلی اللّٰه علیه و آله ـ که نور حقیقت وجود به جمیع شئون و اسما و صفات و با کمال نوریّت و تمام حقیقت در افق آن غروب نموده است، لیلة القدر مطلق است، چنانچه یوم محمدی، یوم القیامۀ مطلق است؛ و دیگر لیالی و ایام، لیالی و ایام مقیده است؛ و نزول قرآن در این بنیۀ شریفه و قلب مطهر، نزول در «لیلة القدر» است. پس، قرآن هم جملةً در لیلة القدر نازل شده، به طریق کشف مطلق کلی، و هم نجوماً درعرض 23 سال در «لیلة القدر» نازل شده.
شیخ عارف شاه آبادی ـ دام ظلّه ـ می فرمودند که دورۀ محمدیة «لیلة القدر» است؛ و این یا به اعتبار آن است که تمام ادوار وجودیه دورۀ محمدیه است، و یا به اعتبار آن است که در این دوره، اقطاب کمّل محمدیه وأئمۀ هداة معصومین «لیالی قدر» می باشند.
و دلالت بر آنچه احتمال دادیم از حقیقت لیلة القدر می کند حدیث شریف طولانی که در تفسیر برهان از کافی شریف نقل فرموده و در آن حدیث است که :«نصرانی گفت به حضرت موسی بن جعفر ـ علیه السلام ـ که تفسیر باطن: «حم ـ وَ الْکِتابِ الْمُبینِ، إنّا أنْزَلْناهُ فی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ إنّا کُنّا مُنْذِرینَ، فیها یُفْرَقُ کُلُّ أمْرٍحَکیمٍ.»
چیست؟ فرمود: «"اما «حم» محمد ـ صلّی الله علیه وآله ـ است؛ و اما «کتاب مبین» امیرالمؤمنین علی است و اما «اللیلة»
کتابامامت و انسان کامل از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 190
فاطمة ـ علیها السلام ـ است."»
و در روایتی، لیالی عشر به ائمّۀ طاهرین ـ از حسن تا حسن ـ تفسیر شده است، و این یکی از مراتب لیلة القدر است که حضرت موسی بن جعفر [علیه السلام] ذکر فرموده و شهادت دهد بر آنکه لیلة القدر تمام دوره محمدیّه است.
روایتی که در تفسیر برهان از حضرت باقر [علیه السّلام] نقل می کند و این روایت چون روایت شریفی است و به معارف چندی اشاره فرموده و از اسرار مهمه کشف فرموده ما تیمناً عین آن حدیث را نقل می کنیم:
قالَ رَحِمَهُ الله ، و عن الشیخ أبی جعفر الطوسی عن رجاله، عن عَبدالله بن عجلان السکونی، قال «سمعت أبا جعفر ـ علیه السلام ـ یقول: بَیْتُ عَلِیِّ وَ فاطِمَةَ حُجْرَةُ رَسُولِ الله ـ صلی الله علیه وآله ـ و سَقْفُ بَیْتِهِمْ عَرْشُ رَبّ الْعالَمینَ؛ وَ فی قَعْرِ بُیُوتِهِمْ فُرْجَةٌ مَکْشُوطَةٌ اِلَی الْعَرْشِ مِعْراجُ الْوَحْیِ، وَ الْمَلائِکَةُ تَنْزِلُ عَلَیْهِمْ بِالْوَحْیِ صَباحاً وَ مَسائاً وَ کُلَّ ساعَةٍ وَ طَرْفَةَ عَیْنٍ؛ وَ الْمَلائِکَةُ لا تَنْقَطِعُ فَوْجُهُم، فَوْجٌ یَنْزِلُ وَ فَوْجٌ یَصْعَدُ وَ إنَّ اللّٰهَ ـ تَبارک و تَعالی ـ کَشَفَ لاِءبْراهیم ـ علیه السلام ـ عَنِ السَّمٰواتِ حَتّی أَبْصَرَ الْعَرْشَ وَ زادَ الله ُ فی قُوَّةِ ناظِرِه؛ وَ
کتابامامت و انسان کامل از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 191
إنّ الله َ زادَ فی قُوّةِ ناظِرِ مُحَمّدٍ وَ عَلیِّ وَ فاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ ـ علیهم السّلام وَ کانوا یَبْصُرونَ الْعَرْشَ وَ لایَجِدُونَ لِبُیُوتِهِمْ سَقْفاً غَیْرَ الْعَرْشِ فَبُیُوتُهُمْ مُسَقَّفَةٌ بِعَرْشِ الرَّحْمٰنِ؛ وَ مَعارِجُ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحُ فیها بِإذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلٍّ أَمْرِ سَلام. قال: قُلْتُ مِنْ کُلّ أَمْرٍ سَلامٌ. قال: بِکُلٍّ أَمْرٍ فَقُلْتُ: هٰذَا التَنْزیلُ؟ قال: «نعم.»
و تدبر در این حدیث شریف ابوابی از معرفت به روی اهلش باز کند و شمه ای از حقیقت ولایت و باطن لیلة القدر به آن مکشوف شود.(211)
***
سبب لیلة القدر نامیدن پیامبر و ائمه علیهم السلام
سورۀ قدر، نسبت پیامبر و اهل بیت علیهم السلام
چنانچه سابقاً در بیان حقیقت «لیلة القدر» مذکور شد. از مراتب وجود و تعینات غیب و شهود به اعتبار احتجاب شمس حقیقت در افق آنها [به] «لیل» تعبیرشود و بنابر آن «لیلة القدر» لیله ای است که حق تعالی به حسب جمیع شئون و أحدیت جمع اسما و صفات که حقیقت اسم اعظم است ، در آن محتجب باشد.
کتابامامت و انسان کامل از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 192
و آن تعین و بنیۀ ولیّ کامل است که در زمان رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ آن سرور پس از آن ائمه هدی ـ علیهم السلام ـ واحداً بعد واحدٍ می باشند. بنابراین، فجر لیلة القدر وقتی است که آثار شمس حقیقت از خلف حجب تعینات ظاهر گردد؛ و طلوع شمس از افق تعیّنات، فجر یوم القیامة نیز هست؛ و چون از مدّت غروب و احتجاب شمس حقیقت در افق تعیّنات این اولیای کمل تا وقت طلوع فجر که مدّت «لیلة القدر» است، آن لیلۀ صاحب شرف از تصرّفات شیطانیّه مطلقاً سالم است و به همان طور که شمس محتجب شده است بی کدورت و تصرف شیطانیّه طالع شود، فرموده است: «سلام است آن شب تا طلوع فجر»، و امّا سایر لیلها یا اصلاً سلامت ندارند، و آن لیالی بنی امیّه و امثال آنهاست؛ و یا سلامت به جمیع معانی ندارند، و آن لیالی سایر ناس است.
از بیانات عرفانیه و مکاشفات ایمانیه، که به دستگیری اولیای عظام ـ علیهم السلام بر قلب منیر اهل معرفت ظاهر شد، معلوم شود که چنانچه سورۀ مبارکۀ «توحید» نسبت ذات مقدس حق جلّ و علاست، سورۀ شریفۀ «قدر» نسبت اهل بیت عظام ـ علیهم السلام ـ است؛ چنانچه در روایات معراج وارد است:
محمدبن یعقوب باسناده عن ابی عبدالله ـ علیه السلام ـ فی صلاة النبی ـ صلّی اللّٰه علیه و آله ـ فی السماء، فی حدیث «الاسراء» قال(ع): «ثُمَّ اَوْحَی الله ُ ـ عَزّوَجَلّ ـ إلَیْهِ: إقْرَأْ یا مُحَمَّدُ نِسْبَةَ رَبِّکَ تَبارکَ وَ تَعالی: "اَلله ُ أحَدٌ، اَلله ُ الصَّمَدُ، لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أحَد." و هذا فِی الرَّکْعَةِ الْأوْلیٰ. ثُمَّ، أَوْحَی الله ـ عزّوَجَلَّ
کتابامامت و انسان کامل از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 193
ـ إلَیْهِ: إقْرَأ بِ«الْحَمْدُلِلّٰهِ» فَقَرَأَ هامِثْلَ قَرَأ أوَّلاً. ثُمَّ أَوْحَی الله ُ: اِقْرأ: "إنّا أنْزَلْنٰاهُ" فَإنَّهانِسْبَتُکَ وَ نِسْبَةُ أهْلِ بَیْتِکَ إلی یَوْمِ الْقِیٰمَةِ.»(212)
***
معنای «لیلة» در لیلة القدر
«لیلة القدر» لیلۀ توجه تام ولیّ کامل و ظهور سلطنت ملکوتیۀ اوست.(213)
***
صاحبان بالاصاله و بالتبعیّه لیلة القدر
چون در عالم فرق بلکه فرق الفرق فرقانیتی بین قرآنین، یعنی قرآن مکتوب منزل و قرآن منزل علیه ، یعنی کتاب الهی و حقیقت محمدیت [صلوات الله علیه وآله] حاصل شده، در لیلۀ وصال، وصل بین القرآنین و جمع بین الفرقانین فرمودیم و به این اعتبار نیز این شب، لیلۀ قدر است؛ ولی قدر آن را به آنطور که شاید، جز خود حضرت خاتم النبیین ـ صلی الله علیه وآله ـ که صاحب لیلة القدر است بالاصالة و اوصیای معصومین او که صاحب آنند بالتبعیة، کس نداند.(214)
***
حقیقت «یوم» لیلة القدر محمدی صلی الله علیه وآله
الاسم الاعظم الالهی الموجود فی النشأة الظاهرة جامع لجمیع مراتب الاسماء و حقائق الاعیان؛ و یری الاشیاء علی ما هی علیها برؤیة ذاته و یری کیفیة ارتباطها بالاسماء الالهیة و وصولها الی باب
کتابامامت و انسان کامل از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 194
أربابها الذی هو حقیقة القیامة الکبری للاشیاء الکونیة الخارجیة؛ و هو فی الحقیقة یوم«لیلة القدر» المحمدیة(ص).(215)
***
سورۀ اهل بیت علیهم السلام
این سورۀ شریفه اشاره به مقام نبوّت و ولایت است و سورۀ اهل بیت است، چنانچه در روایت است. پس، این آیه ممکن است اشاره باشد به سلامت مطلقه که از برای ولی مطلق است از اول ورود در لیله احتجابات خَلقیه که از برای ولی مطلق، لیلة القدر است، تا طلوع فجر مطلق که رجوع ولیّ کامل است به مقام «قاب قوسین أو ادنی» که ترک حجب است.(216)
***
کتابامامت و انسان کامل از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 195
کتابامامت و انسان کامل از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 196