اتّحاد در طینت و مقامات معنوی

‏‏اتّحاد در طینت و مقامات معنوی‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏اولین خلق و اولین ظهور‏

‏‏إنَّ الأحادیث الواردة عن أصحاب الوحی و التنزیل فی بدء‏‎ ‎‏خلقهم ـ علیهم السلام ـ و طینة أرواحهم، و أن أوّل الخلق روح‏‎ ‎‏رسول الله و علیّ ـ صلّی الله علیهما و آلهما أوأرواحهم،‏‎[1]‎‏ إشارة إلی‏‎ ‎‏تعیّن روحانیّتهم التّی هی المشیئة المطلقة و الرحمة الواسعة تعیّناً‏‎ ‎‏عقلیّاً. لأنّ أوّل الظهور هو أرواحهم ـ علیهم السّلام ـ و التعبیر ب‏‎ ‎‏«الخلق» یناسب ذلک؛ فإنّ مقام المشیئة لم یکن من «الخلق» فی‏‎ ‎‏شی ء؛ بل هو «الأمر» المشار إلیه بقوله: «ألا لَهُ الخَلقُ وَالأمرُ.»‏‎[2]‎‏ و إن‏‎ ‎‏یطلق علیه «الخلق» أیضاً؛ کماورد منهم (ع): «خَلَقَ الله الأشیاءَ‏‎ ‎‏بالمشیئَةِ و المشیئةَ بنفسِها.»‏

‏‏و نحن نذکر روایة دالّة علی تمام المقصود الذّی أقمنا البرهان‏‎ ‎‏الذوقی علیه، بحمدالله، تیمّناً بذکره و تبرّکاًبه. فی ‏‏الکافی‏‏ الشریف،‏‎ ‎‏عن أحمد بن علّی بن محمّد بن عبدالله بن عمر بن علّی بن أبی‏
‏‎

‎

‎

‎

‎

‎

‎

‎

• )) بصائرالدرجات؛ ص 39، جزء اول، باب دهم؛ کمال الدین؛ ص 254، باب 23، ح 3؛ معانی الاخبار؛ ص 108، «باب معنی الامانة التی...».
• )) اعراف / 54.
• )) اصول کافی؛ ج 1، ص 441؛ «کتاب الحجة»، «باب مولد النبی (ص)»، ح 9.
• )) احادیث وارده از اصحاب وحی وتنزیل درباره ابتدای خلقت آن حضرات ـ علیهم السلام ـ و طینت ارواح آنان و اینکه نخستین مخلوق روح رسول الله و حضرت علی ـ صلی الله علیهما و آلهما ـ یا ارواح حضرات [معصومین] بوده، اشاراتی است به تعین روحانیت ایشان که همان مشیت مطلقه و رحمت واسعه است به نحو «تعین عقلی»؛ زیرا که اولین ظهور، ارواح ایشان ـ علیهم السلام ـ بوده است.و تعبیر به «خلق»مناسب این مقام است، پس مقام مشیّت از خلق در آن چیزی نیست؛ بلکه «امر»است که خداوند به آن اشاره کرده است: «آگاه باشید برای او خلق و امر است» و هر چند بر آن «خلق» نیز اطلاق می شود چنانکه از ائمه (ع) وارد شده است: «خداوند اشیاء را به مشیّت و مشیّت را به خودش آفرید.» و ما روایتی که بر تمام مقصود دلالت دارد و ما بر آن به شکر خدا برهان ذوقی اقامه کردیم برای تیمن و تبرک ذکر می کنیم.و در کتاب کافی شریف از احمد بن محمد بن عبدالله بن عمر بن ابیطالب ـ علیه السلام ـ از ابی عبدالله ـ علیه السلام ـ نقل شده که فرمود: «خداوند بود آن زمان که بودی نبود. پس، او کون و مکان را آفرید و نورها و نور نورها، که نورها[ی دیگر] از آن نورانی شدند را آفرید، و در آن نور نورها از نور، خود جاری ساخت که نورها [همه] از او منور شدند؛ و آن نور جاری همان است که محمد و علی ـ علیهماالسلام ـ را از آن آفرید. پس، همواره آن دو، انوار اولیه بودند؛ زیرا هیچ چیز پیش از آنها موجود نشده بود. پس، آن دو نور همچنان پاک و مطهر، در صلبهای پاک جریان یافتند تا آنکه در پاکترین آنها، یعنی در عبدالله و ابوطالب از یکدیگر جدا شدند.» صدق ولی الله ـ صلوات الله علیه.منظور از نور خدا که نورها از آن منور شدند فیض منبسط است و این برداشت از دو جهت با عبارت تناسب دارد.جهت اوّل نسبت دادن خلق به نور الانوار، که چنانچه بارها گفته ایم از عالم امر است و نه خلق، هر چند گاه مانند آنچه در حدیث شریف سابق الذکر آمده، به عالم خلق نسبت داده شود؛ و جهت دوم اینکه نور را به ذات خداوند متعال اضافه نموده، در این جمله که فرموده: «و در آن از نور خود جریان داد»، زیرا که این اشارتی است به اتحاد ظاهر و مظهر، هر چند جایز است که نور سایر نورها نیز بنا بر بعض اعتبارات، به ذات متعال او اضافه شود؛ لکن اضافه نور الانوار به ذات مناسبتر است.و مبادا که از «جریان دادن»، همان مفهوم عرفی مستفاد از آن را بفهمی، مثل جریان نور حسی در شی ء نورانی؛ بلکه این جریان دادن به معنی ظهور و احاطۀ قیومیه است، همچنان که منظور از نور نیز نور حسی نیست.منظور از این جمله که فرمود: «و آن نوری است که محمد وعلی ـ علیهما السلام ـ را از آن آفرید، این است که نور مقدس آن دو را از نورالانوار ـ که عبارت است از وجود منبسطی که در پیش دانستی که همان حقیقت محمدیه (ص) و علویه است، البته به نحو وحدت و لا تعین ـ آفرید و این در آنچه ما ذکر کردیم صریح است، پس در آن اندیشه کن تا اسرار بر تو گشوده شود.و منظور از اینکه فرمود: «پس آن دو، دو نور اول بودند، زیرا هیچ چیز پیش از آنان آفریده نشده بود»، آن است که نور مقدس آن دو، که از نور خداوند منشأ گرفته، همان عقل مجردی است که بر عالم کون مقدم است. و اینکه فرمود: «فلم یزالا، تا آخر، اشارتی است به ظهور آن نور در عوالم نازله، از صلب عالم جبروت به بطن عالم ملکوت علیا، و از صلب عالم ملکوت به علیا به بطن عالم ملکوت سفلی و از صلب ملکوت سفلی به بطن عالم ملک.سپس آن نور در چکیده و خلاصه همه عوالم، و نسخه جامع آنها، یعنی «انسان» که ابوالبشر است ظاهر گردید؛ و از او [پیوسته ]منتقل شد تا آنکه [آن نور واحد] در پاکترین صلبها، یعنی عبدالله و ابیطالب ـ علیهما السلام جدا گردید، و دوتا شد.
• )) از آنجا که حضرت قیوم ـ که برهانش پر شوکت و شأن و سطنتش با عظمت است به [سبب ]حب نهفته در ذات مقدسش، مشتاق ظاهر ساختن و نمودن گنجهای نهان و پوشیده، از حضرت غیب به عالم شهادت، و از مقام جمع به [مقام] تفصیل بود [که اینهمه] برای رؤیت نمودن ذات مقدسش در آینه های خلقی، و شهود «ظاهر ابداع کننده» در «مظاهر ابداع شده» [بود لذا ]به فیض مقدس اطلاقی و اسم اعظم، تجلی فرمود که از این دو، یک بار به مشیّت مطلقه، بار دیگر به ولایت کلیه و بار سوم به رحمت واسعه و بار چهارم به حقیقت محمدیه (ص) و بار پنجم به علویت علی ـ علیه السلام ـ بار ششم به نفس الرحمان و مقام حضرت علمیه و دیگر اشارات و تعابیر، به حسب اختلاف مقامات، یاد می شود.تعابیر ما مختلف است [حال آنکه] حسن تو واحد است، و همه این تعابیر بدان جمالِ [بی مثال] اشاره دارند.
• )) مراد پیامبر ـ صلوات الله علیه و آله ـ است.
• )) محمد بن حسین بن موسی بن بابویه، مکنی به ابو جعفر، معروف به «ابن بابویه» و «صدوق» (381 ه ق). الخصال، التوحید، عیون اخبارالرضا(ع)، الامالی، معانی الاخبار، علل الشرایع، هدایة و مقتع از جمله تألیفات اوست.
• )) عیون اخبار الرضا(ع)؛ ج 1، ص 204، «باب السادس و العشرون»، ح 22.
• )) از جمله مطالبی که می تواند تو را به چیزهایی که گفتیم راهنمایی تام و تمام بکند و کاملاً به راه صحیح هدایتت نماید، حدیثی است که صدوق الطایفه ـ رضوان الله علیه ـ در عیون اخبار الرضا(ع) با سندش به مولا علی بن موسی الرضا ـ علیه آلاف التحیة و الثناء ـ به نقل از پدرانشان، به نقل از حضرت علی بن ابیطالب ـ علیهم السلام ـ روایت کرده است، که حضرت رضا ـ علیه السلام ـ فرمودند: «رسول خدا ـ صلوات الله علیه و آله فرمودند:«خداوند مخلوقی برتر از من و گرامیتر از من خلق نفرموده. حضرت علی ـ علیه السلام ـ فرمود: گفتم: «ای رسول خدا، شما برترید یا جبرئیل؟» فرمود: علی، خدای ـ تبارک و تعالی ـ انبیای مرسل خود را بر ملائکۀ مقربش برتری عطا فرمود و مرا بر تمامی انبیا و مرسلین برتری داد.و پس از من فضل و برتری از آنِ تو و ائمۀ پس از توست، و فرشتگان خادم ما و خادم دوستداران ما هستند. ای علی، حاملان عرش و همۀ کسانی که گرداگرد عرشند، به ولایت ما خداوند را با حمد کردن می ستایند و تسبیح می گویند و برای مؤمنین طلب مغفرت می نمایند. ای علی، اگر ما نبودیم آدم ـ علیه السلام ـ و حوّا و بهشت و جهنم و آسمان و زمین، خلق نمی شد. پس، چگونه (ممکن است) از ملائک برتر نباشیم و حال آنکه ما در شناخت خداوند و تسبیح و تهلیل و تقدیس او، بر آنان پیشی گرفتیم؛ زیرا اولین موجودی که خدای عزوجل خلق فرمود، روح ما بود که آن (روحها را) به توحید و تمجید خود گویا فرمود. سپس، ملائک را خلق نمود. پس، چون آنان ارواح ما را (به صورت) نوری واحد مشاهده کردند، شأن و منزلت ما را عظیم داشتند؛ پس ما تسبیح گفتیم تا ملائک بدانند که ما موجوداتی خلق شده (خداوند) هستیم.و بدانند که خداوند از صفات ما [مخلوقات] منزّه است. پس، ملائک به دنبال ما تسبیح گفتند و حق ـ تبارک و تعالی ـ را از صفات ما [مخلوقات] پیراسته دانستند؛ و چون ملائک عظمتشان و جایگاه ما را دیدند، ما تهلیل گفتیم تا بدانند که جزء «الله » خدایی نیست، و بدانند که ما بندگان اوییم و الهه هایی که در کنار، یا مستقلاً پرستش شویم، نیستیم.پس، ملائک گفتند: هیچ معبودی جز لله وجود ندارد؛ و چون بزرگی محل و مکانت ما را دیدند، ما تکبیر گفته خدا را بزرگ داشتیم تا ملائک بدانند که خداوند متعال بزرگتر و برتر از آن است که (نسبت) بزرگی و عظمت مکانت به کسی جز او سزد.و چون عزت و قوتی که خداوند به ما عطا کرده، دیدند گفتیم: لا حول و لا قوه الا بالله . هیچ حول و قوه ای جز به نیروی خداوندی نیست، تا ملائک بدانند که ما هیچ حول و قوه ای جز آنچه خداوند به ما داده است، نداریم؛ و چون نعمتی که خداوند به ما داده ـ و آن را در برابر واجب نمودن طاعت و عبادت بر ما واجب نموده ـ ملاحظه کردند گفتیم: الحمدللّٰه، تا ملائک بدانند که خداوند در برابر نعمتهایی که به ما داده، چه حق حمدی بر ما پیدا کرده است؛ و ملائک نیز گفتند: الحمدللّٰه. پس، ملائک به وسیلۀ ما به شناخت توحید خداوند ـ عزوجل ـ و تسبیح و تهلیل و تحمید و تمجید او هدایت شدند.   سپس خدای تبارک و تعالی، آدم ـ علیه السلام ـ را خلق فرمود و ما را در صلب او به ودیعت نهاد و ملائکه را برای بزرگداشت و اکرام ما، به سجدۀ بر او، فرمان داد؛ و سجدۀ ملائک برای خدای عزوجل از سر عبودیّت (نسبت به او) و برای آدم ـ علیه السلام ـ به جهت اکرام (او) و اطاعت (خداوند) بود؛ زیرا که ما در صلب او بودیم. پس، چگونه (ممکن است که) ما برتر از ملائک نباشیم و حال آنکه آنان همگی به آدم ـ علیه السلام ـ سجده کردند؟»و چون من به آسمان عروج کردم جبرئیل ـ علیه السلام ـ [اذکار] اذان را دوبار دوبار گفت و [اذکار] اقامه را دوبار دوبار گفت: «محمد، پیش فرما». گفتم: ای جبرئیل، آیا بر تو پیشی گیرم؟ گفت: «بله، خداوند تعالی انبیایش را بر تمامی ملائک برتری داده و تو را، به طور خاص، برتری عطا فرموده». پیامبر ـ صلوات الله علیه و آله ـ فرمود: پس، من پیش رفتم، و با آنان نماز خواندم، و این را مایۀ فخر و غرور قرار نمی دهم. چون حجابهای نور را به پایان رساندم جبرئیل به من گفت: «محمد(ص)، پیشرو و به جلو بفرما و از من عقب ماند.» گفتم: ای جبرئیل، در چنین جایی از من جدا می شوی؟ گفت: «محمد(ص)، نهایتِ حدّی که خداوند برای من معیّن فرموده همین جاست و اگر از آن بگذرم، بالهایم، به سبب تعدّی و تجاوز از حدود پروردگارم می سوزد.» پس، در نور، بارقه ای برایم درخشید و پیکانی از نور با شتاب را پیش برد تا به (آن حد از) علو و رفعت ملکی که ارادۀ خداوند بر آن بود، رسیدم.ندایم دادند: «ای محمد» پاسخ دادم: «بلی، ای خداوندگارم که مبارک و متعالی هستی.» پروردگارم ندایم داد: «ای محمد، تو بندۀ منی و من پروردگار توأم پس، فقط مرا پرستش کن و بر من توکل نما؛ زیرا تو نور من در میان بندگانم هستی و فرستادۀ من بر خلایق و حجّتم بر مردمانی. بهشت خود را برای تو و کسانی که از تو پیروی کنند و شیعۀ تو باشند آفریدم و آتشم را برای آنان که با تو مخالفت ورزند. کرامت خود را برای اوصیای تو واجب کرده، ثواب خود را برای پیروانت واجب نمودم.» عرض کردم: «پروردگارا اوصیای من کیانند؟» فرمود: «ای محمد، اوصیایت آنانند که نامشان بر ساق عرش نگاشته شده است.» پس، در حالی که مقام پروردگارم ـ جل جلاله ـ بودم به سوی عرش نگریستم و دوازده نور دیدم که در هر کدام نوشته ای سبز رنگ بود و بر آن نام یکی از اوصیایم نوشته شده بود. که اول آنان علی بن ابیطالب و آخرشان مهدی امتم بود.عرض کردم: «پروردگارا! آیا اینان اوصیای منند پس از من؟» ندایم داد: «ای محمد اینان اولیا و دوستان و برگزیدگان من و حجتهایم پس از تو بر مردمانند، و آنان اوصیای تو و جانشینانت، و بهترین مخلوقاتم پس از تو هستند. سوگند به عزت و جلالم که دین خود را به وسیلۀ آنان آشکار ساخته، و کلمۀ (حق) خود را با آنان اعتلا می بخشم و زمین را به وسیلۀ آخرینشان از دشمنانم پاک می کنم، و او را مالک مشرقها و مغربهای زمین ساخته و بادها را مسخّرش می کنم، ابرهای سخت را تحت سیطرۀ او در آورده (و مطیع و فرمانبر او می سازم)، و او را در راههای تعالی بالا خواهم برد. با لشکریان خود یاری اش داده، و با ملائکم مددش می رسانم تا آنکه دعوت من برای جمع شدن مردم بر وحدانیتم را اعلام کند و آنگاه دولتش را پایدار ساخته، و تا روز قیامت روزگار و ایام حکمرانی را میان اولیای خود (دست به دست) می گردانم.»
• )) در کلمات مکنونه با این عبارت آمده: «وَ بُعِثَ علیاً مع کل نبیّ سِرّاً وَ مَعِی جهراً.» الکلمات المکنونة؛ ص 167.
• )) فرمایش حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ حضرت علی ـ علیه السلام ـ که: «این فضل پس از من از آنتو و ائمۀ بعد از توست»، اشارتی است بدانچه گفتیم که مرتبۀ وجود حضرت علی و دیگر ائمه ـ علیهم السلام ـ نسبت به حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ مانند نسبت میان روح با نفس ناطقۀ انسانی است، و رتبۀ دیگر انبیا و اولیا، رتبۀ سایر قوای پایین تر از آن، و رتبه افراد دیگر از امت بر حسب درجات و مراتب آنان، رتبۀ قوای جزئی نازل شدۀ ظاهری یا باطنی است؛ و هر فضیلت و کمال و شرفی که در مملکت انسانی (تصور شود) برای مرتبۀ روحیه ثابت است و از آنجا به دیگر قوا و مراتب می رسد؛ بلکه (می توان گفت) تمام قوای ظاهری و باطنی، ظهور حقیقت روحند و به همین سبب حضرت علی ـ علیه السلام ـ (مطابق نقل) فرمودند: «من با همۀ انبیا در نهان و با رسول الله آشکارا همراه بودم.» و این همراهی و معیّت نسبت به انبیای دیگر ـ علیهم السلام ـ همراهی و «معیّت قیّومی» و نسبت به رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ «معیت تقوّمی» است.