نسبت بین عین ثابت انسان کامل و سایر اعیان

‏‏نسبت بین عین ثابت انسان کامل و سایر اعیان‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏وجود موجودات‏‏ ‏‏ظلّ وجود انسان کامل‏

‏‏باید دانست که در محلّ خود مقرّر است که عین ثابت انسان‏‎ ‎‏کامل، مظهر اسم «الله » الاعظم که امام ائمه اسماست می باشد، و‏‎ ‎‏اعیان سایر موجودات در ظلّ عین انسان کامل در علم و عالَم‏‎ ‎‏اعیان، مقرر و در عین و عالَم تحقّق موجود است.‏

‏‏پس، اعیان جمیع دایره وجود مَظهر عین انسان کامل است در عالم أعیان‏‎ ‎‏و جمیع موجودات مظاهر جمال و جلال او هستند در عالم ظهور.(42)‏

‏‏***‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏عین ثابت انسان،اولین ظهور اعیان ثابته‏

‏‏اول استدعا و سؤال وقع فی دارالوجود هو استدعاء الاسماء و‏‎ ‎‏الصّفات الالهیّة بلسان مناسب لمقامها، للظهور فی الحضرة‏‎ ‎‏الواحدیّة من حضرة الغیب المطلق. فاجابها بافاضة الفیض الاقدس‏‎ ‎‏الارفع و الظلّ الابسط الاعلی فی الحضرة الجمعیّه فظهرت الاسماء‏‎ ‎‏و الصّفات، والأوّل من الاوّل هو إِلاسم الجامع ربّ إِلانسان الجامع‏
‏‎

‏‏و بعد ذلک سؤال الأعیان الثّابتة و صور الأسماء إِلالهیّة؛ والاوّل‏‎ ‎‏من بینها هو صورة الاسم الجامع و العین الثّابت الانسانی؛ ثم سائر‏‎ ‎‏الاعیان بتوسّطه؛ لأنّها من فروعه و توابعه فی الوجود و کمالات‏‎ ‎‏الوجود فی سلسلتی النّزول و الصّعود؛ و هو الشّجرة المبارکة التی‏‎ ‎‏أصلها ثابت و فرعها فی السّماء.‏

‏‏ثم ‏‏[‏‏وقع‏‏]‏‏ استدعاء الاعیان الثّابتة الممکنة بل السماء الالهیّة فی‏‎ ‎‏الحضرة العلمیّة لظهورها فی العین و الشّهادة؛ فاجابها بالفیض‏‎ ‎‏المقدّس و الظّلّ المنبسط علی ترتیبها و تنسیقها من الانسان الکامل‏‎ ‎‏اولاً، و سائر المراتب علی ترتیبها (ثانیاً) بتوسّطه.‏‎[1]‎‏(43)‏

‏‏***‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ارتباط ظاهر و‏‏ ‏‏مظهر‏

‏‏اذا تمّ ظهور عالم الاسماء و الصفات و وقعت الکثرة الاسمائیّه‏‎ ‎‏... فتعیّن کلّ صفة بصورة، واقتضی کلّ اسم لازماً حسب مقام ذاته،‏
‏‎

‏‏من اللّطف والقهر و الجلال و الجمال و البساطة و التّرکیب و الاّولیّة‏‎ ‎‏و الآخریّة و الظّاهریّة و الباطنیّة. ‏

‏‏أوّل اسم اقتضی ذلک هوإلاسم «الله » الأعظم، ربّ العین الثابتة‏‎ ‎‏المحمّدیّة (ص)، حضرة الجامعة لحقائق الاسمائیّة؛ فظهرت‏‎ ‎‏بصورة العین الثّابتة المحمّدیّة (ص) فی النشأة العلمیّة؛ فحصل‏‎ ‎‏الإِرتباط؛ أی، ارتباط الظّاهر و المظهر والرّوح و القالب و البطون و‏‎ ‎‏الظهور. فالعین الثّابت للإِنسان الکامل أوّل ظهور فی نشأة الأعیان‏‎ ‎‏الثابتة و مفتاح مفاتیح سائر الخزائن إِلالهیّة و الکنوز المختفیّة‏‎ ‎‏الرّبانیّة بواسطة الحبّ الذّاتی فی الحضرة الألوهیّة.‏

‏‏خلافت عین انسان‏‏ ‏‏برتمامی اعیان‏

‏‏ظهور سائر اللّوازم الأسمائیّة فی الحضرة الأعیان بتوسّط العین‏‎ ‎‏الثابتة إلانسانیّة؛ کما أنّ ظهور أربابها فی الحضرة الأسمائیّة بتوسّط‏‎ ‎‏ربّها؛ أی، الإسم «الله » الأعظم. فلهذه العین أیضاً خلافة علی جمیع‏‎ ‎‏الأعیان، و لها النّفوذ علی مراتبها و النّزول فی مقاماتها فهی الظّاهرة‏‎ ‎‏فی صورها و السائرة فی حقائقها و النّازلة فی منازلها؛ و ظهور‏‎ ‎‏الأعیان بتبع ظهورها، کلّ حسب مقامها بالمحیطیّة و المحاطیّة و‏‎ ‎‏الأوّلیّة و الآخریّة حسب ما یعرفه أرباب الشهود و المعارف و یعجز‏‎ ‎‏عن عدّها الکتب و الصحائف.‏‎[2]‎‏(44)‏‏***‏

‏
‏‎

‏‏ظهور در تمامی‏‏ ‏‏اعیان به تناسب استعداد آنها‏

‏‏إعلم أنّ النّسبة بین العین الثابتة للإنسان الکامل و بین سائر‏‎ ‎‏الأعیان فی الحضرة الأعیان، کالنّسبة بین إلاسم «الله » الأعظم فی‏‎ ‎‏الحضرة الواحدیّة و سائر الأسماء فی کلتا جهتیه؛ أعنی جهة غیبه،‏‎ ‎‏المعبّر عنها ب «الفیض الأقدس»؛ وجهة ظهوره المعبّر عنها ب «الاسم‏‎ ‎‏الله الاعظم»، و مقام «الألوهیّة» و حضرة «الواحدیّة»، و «الجمع».‏‎ ‎‏فکما أنّه بجهة غیبه لایظهر فی مرآة و لا یتعیّن بتعیّن و بجهة‏‎ ‎‏الاخری تظهر فی جمیع المراتب الاسمائیّة و ینعکس شعاع نوره‏‎ ‎‏فی مرائیها، و ظهور سائر الاسماء تبع ظهوره، کذلک العین الثابت‏‎ ‎‏للانسان الکامل بجهته الجمعیّة الاجمالیّة المنتسبة الی حضرة‏‎ ‎‏الجمعیّة لا یظهر فی صور الأعیان. فهو بهذه الجهة غیب؛ و بجهة‏‎ ‎‏الاخری ظاهر فی صور الاعیان، فی کلّ بحسب استعداده و مقامه و‏‎ ‎‏صفاء مرآته و کدورته.‏‎[3]‎‏(45)     ‏‏***‏

‏
‏‎

‏‏معیّت قیومیّه‏‏ ‏‏انسان با سایر اعیان‏

‏‏عین الثابت للانسان الکامل خلیفة الله الأعظم فی الظهور بمرتبة‏‎ ‎‏الجامعیّة، و اظهار الصّور الاسمائیّة فی النشأة العلمیّة؛ ... و لو لا‏‎ ‎‏عین الثّابت إلانسانی، لما یظهر عین من الأعیان الثّابتة، و لو لا‏‎ ‎‏ظهوره، لما ظهر عین من الأعیان الخارجیّة، ولا ینفتح أبواب‏‎ ‎‏الرّحمة إلالهیّة. فبالعین الثابتة الانسانیّة اتّصل الاوّل بالآخر، و ارتبط‏‎ ‎‏الآخر بالأوّل، فهی مع کلّ الأعیان، معیّة قیّومیّة.‏‎[4]‎‏(46)‏

‏‏***‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏کیفیت تعیّن عین‏‏ ‏‏ثابت انسان کامل و سایر اعیان‏

‏‏ربِّ الْعٰالَمین: اگر «عالمین» صور اسما که اعیان ثابته است‏‎ ‎‏باشد، ربوبیّت ذاتیّه خواهد بود و راجع به مقام الوهیّت ذاتیّه، که‏‎ ‎‏اسم الله اعظم است می باشد؛ زیرا که اعیان ثابته به تجلّی ذاتی در‏‎ ‎‏مقام واحدیّت به تبع اسم جامع که به تجلّی فیض اقدس متعیّن‏‎ ‎‏است تحقّق علمی پیدا کردند؛ و معنی «ربوبیّت» در آن مقام‏‎ ‎‏مقدّس تجلّی به مقام الوهیّت است که بدان تجلّی، جمیع اسما‏‎ ‎‏متعیّن شوند و عین ثابت انسان کامل اولاً و دیگر اعیان در ظلّ آن،‏‎ ‎‏متعیّن شوند.(47)‏

‏‏***‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏اسماء و اعیان‏‏ ‏‏تجلّی عین ثابت ‏‏حقیقت محمدیّه(ص)‏

‏‏الاسم الاعظم بحسب الحقیقة العینیّة فهو الانسان الکامل‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏خلیفة الله فی العالمین و هو الحقیقة المحمّدیّة ـ صلّی الله علیه و آله ـ‏‎ ‎‏الّتی بعینها الثّابت متّحده: مع الإِسم الأعظم فی مقام الالهیّة؛ و سائر‏‎ ‎‏الأعیان الثّابتة بل الأسماء الالهیّة من تجلّیات هذه الحقیقة؛ لأنّ الأعیان‏‎ ‎‏الثّابتة تعیّنات الأسماء إِلالهیّة و التّعین عین المتعیّن فی العین غیره فی‏‎ ‎‏العقل. فالاعیان الثّابتة عین الأسماء الالهیّة؛ فالعین الثابت من الحقیقة‏‎ ‎‏المحمّدیّة عین الاسم الله الأعظم، و سائر الأسماء و الصفات و الأعیان‏‎ ‎‏من مظاهره و فروعه، او اجزائه باعتبار آخر.‏

‏‏وجوه ملکی حضرت محمّد(ص) مجمل حقیقت کلیه ‏

‏‏فالحقیقة المحمدّیّة هی التی تجلّت فی العوالم من العقل الی‏‎ ‎‏الهیولی؛ و العالم ظهورها و تجلّیها؛ و کلّ ذرّة من مراتب الوجود‏‎ ‎‏تفصیل هذه الصورة؛ و هذه هی الاسم الاعظم؛ و بحقیقتها‏‎ ‎‏الخارجیّة عبارة عن ظهور المشیئة التی لا تعیّن فیها، و بها حقیقة‏‎ ‎‏کل ذی حقیقة و تعیُّن کل متعیّن: «خلق الله الاشیاء بالمشیئة و‏‎ ‎‏المشیئة بنفسها.»‏‎[5]‎‏ ‏

‏‏و هذه البنیة المسمّاة بمحمّد بن عبدالله ـ صلی الله علیه و آله ـ‏‎ ‎‏النّازلة من عالم العلم الالهیّ الی عالم الملک، لخلاص المسجونین‏‎ ‎‏فی سجن عالم الطّبیعة، مجملة تلک الحقیقة الکلّیّة؛ و انطوی فیها‏‎ ‎‏جمیع المراتب انطواء العقل التّفصیلی فی العقل البسیط‏‎ ‎‏الاجمالی.‏‎[6]‎‏(48)‏‏***‏

‏
‏‎

‏‏قوله: «أنت أنت ...» الی آخره.‏‎[7]‎

‏‏احاطۀ انسان کامل‏‏ ‏‏بر جمیع مراتب وجود‏

‏‏... أنّ للإِنسان الکامل و الولیّ المُطلق مقام المشیّئة المُطلقة التی‏‎ ‎‏بها ظهرت الموجودات و تحقّقت الحقائق و تذوّتت الذوات، فهو‏‎ ‎‏بمنزلة الأصل و سائر الخلق فروعه، و له الحیطة علی مراتب‏‎ ‎‏الوجود و منازل الغیب و الشهود، فله أن یقول: «نحن» و یرید کافّة‏‎ ‎‏الموجودات من بادی ء بدایة الثابتات الأزلیّة و خاتم ختام الزائلات‏‎ ‎‏الداثرة البالیة، فإنّها القشر و هو لبّها، و الصورة و هو معناها، و‏‎ ‎‏الظاهر و هو باطنها، بل هو الصورة و المعنی و القشر و الّلبّ و‏‎ ‎‏الظاهر و الباطن، فروح الولیّ روح الکلّ و نفسه نفس الکلّ و جسمه‏‎ ‎‏جسم الکلّ کما ورد: «أَرْواحُکُم فِی الاَْرْواحِ وَ نُفُوسُکُم فِی النُّفُوسِ‏‎ ‎‏وَ أَجْسٰامُکُم فِی الْأَجْسامِ.»‏‎[8]‎‎[9]‎‏(49)‏‏***‏

‏
‏‎

‏‏احاطۀ انسان کامل‏‏ ‏‏بر جمیع مراتب وجود‏

‏‏و بعبارة اخری: من سلک سبیل الحقّ، و خرج عن الأنانیّة بقول‏‎ ‎‏مطلق، و فنی ذاتاً و صفةً و فعلاً و شأناً فی الربّ المُتعال، و سلّم‏‎ ‎‏مملکة وجوده الی القیّوم ذی الجلال، و أتی الله بقلبٍ سلیمٍ، و‏‎ ‎‏وصل الی مقام العبودیّة بالطریق المستقیم، و تحقّق بحقیقة‏‎ ‎‏«لا موجود سوی الله ، و لا هو الاّ هو» ربّما شملته الرحمة الواسعة‏‎ ‎‏الالهیّة و الفیوضات الکاملة الربوبیّة، بإرجاعه إلی مملکته و إبقائه‏‎ ‎‏بعد فنائه، فیرجع حین یرجع رابحاً فی تجارته غیر خاسرٍ فی‏‎ ‎‏معاملته، فانّه تعالی أکرم المتعاملین و أجود المُتبایعین، فأعطاه‏‎ ‎‏تعالی فی مُقابل تسلیم روحه الجزئیّة روح الکلّ، وفی مُقابل نفسه‏‎ ‎‏الجزئیة نفس الکل و فی مُقابل جسمه الجزئی جسم الکلّ، فیصیر‏‎ ‎‏عالم الوجود مملکة وجوده و مقرّ سلطنته و مسند أمارته.‏

‏‏فإِذا علمت ماتلونا علیک فاعلم أنّ قوله: «بینا أنت أنت صرنا‏‎ ‎‏نحن نحن» علی وزان قوله: «أیش تقول ...الی آخره» و أنّه ـ‏‎ ‎‏علیه السّلام ـ أراد أن یفهم السائل بطریقٍ آخر أنّ سؤاله فی غیر‏‎ ‎‏محلّه، و أنّ مراتب الوجود مشهوداته بل متدلّیّات بذاته، و هی قیّوم‏‎ ‎‏علی کلّ نفس، و سلسلة الکائنات من الغائبات و الشاهدات من‏‎ ‎‏أجزاء مملکته و توابع سلطانه، فقال: «بینا أنت أنت» أی فی حجاب‏‎ ‎‏التعین و سجن التقیّد «صرنا نحن نحن» أی خرجنا عن قید التعیّن و‏‎ ‎‏وصلنا إِلی المقام الإِطلاقی، و هو مقام القیام علی کلّ نفس‏
‏‎

‏‏***‏

‏‎ ‎

‏‎

• )) نخستین درخواست و سؤالی که در هستی واقع شد درخواست اسما و صفات الهیّه بود [که] با زبان خاص و مناسب مقام خودشان برای ظهور از حضرت غیب مطلق در حضرت واحدیّت، صورت گرفت و ذات حق متعال با اضافۀ فیض اقدس ارفع و ظلّ ابسط اعلی در حضرت جمعیّه آن را پاسخ داد و در نتیجه اسما و صفات ظهور یافتند و پیش از همه «اسم جامع» رب انسان جامع که حاکم بر اسما و صفات الهی است، ظهور پیدا کرد و سپس به توسّط او دیگر اسما به ترتیب احاطه و شمول (شان) ظاهر شدند؛ و پس از آن [سؤال و استدعای بعدی ]سؤال اعیان ثابته و صور اسمای الهیّه بود، و نخستین چیزی که از میان آنها ظهور یافت صورت اسم جامع و عین ثابت انسانی بود ، و سپس دیگر اعیان به توسّط او [ظهور یافتند]، زیرا آنها در وجود و کمالات وجود، در سلسله نزول و صعود از فروع و توابع عین ثابت انسانی هستند، و عین ثابت انسانی همان شجره مبارکه ای است که ریشه اش ثابت و شاخه هایش در آسمان است. سپس تقاضای اعیان ثابته ممکنات، بلکه اسمای الهیّه در حضرت علمیّه برای ظهور در عالم عین و شهادت صورت گرفت که حق تعالی با افاضه فیض مقدّس و ظلّ منبسط و با ترتیب و نظم [خاص] ابتدا بر انسان کامل و سپس به دیگر مراتب بر حسب ترتیب و به توسّط انسان کامل به آن تقاضا پاسخ گفت.
• )) آنگاه که عالم اسما و صفات ظهور یافت و کثرت اسمایی حاصل آمد ... هر صفتی به صورتی متعیّن گردید و هر اسمی بر حسب مقام ذاتش، لازمه ای از لطف و قهر و جلال و جمال و بساطت و ترکیب و اوّل بودن و آخر بودن و ظاهر بودن و باطن بودن را اقتضا نمود.نخستین اسمی که چنین لوازمی را اقتضا کرد اسم اعظم «الله » ربِّ عین ثابت محمّدی و حضرت جامع حقایق اسمایی بود که به صورت عین ثابت محمدی (ص) در نشئه علمیّه ظهور یافت و به این ترتیب ارتباط، یعنی ارتباط ظاهر و مظهر و روح و قالب و بطون و ظهور حاصل شد.پس، عین ثابت انسان کامل به سبب حبّ ذاتی در حضرت الوهیّت نخستین ظهور در نشئۀ اعیان ثابته، و مفتاح مفاتیح سایر خزاین الهی و گنجهای مخفی ربانی است. ظهور دیگر لوازم اسمایی در حضرت اعیان، توسط عین ثابت انسانی است چنانچه ظهور ارباب آن اسما در حضرت اسماییه توسط ربّ عین ثابتۀ انسانی، یعنی اسم اعظم «الله » است. پس، این عین نیز [همانند ربّش، که بر دیگر ارباب خلافت دارد ]بر همه اعیان خلافت دارد و در مراتب آنها نفوذ داشته، و در مقاماتشان نزول می یابد. [پس، عین ثابت انسانی در صور اعیان ظاهر می شود و در حقیقت آنها سریان می یابد؛ و در منازل آنها نازل می گردد؛ و ظهور هر یک از اعیان به نسبت مقام محیط بودن یا محاط بودن و اول بودن و آخر بودنشان تابع ظهور آن ]عین ثابت انسانی [است، همان گونه که ارباب شهود و معارف دریافته اند، و کتابها و نوشتارها از شمارش ]تعداد آن اعیان و اسما] عاجز و ناتوان گشته اند.
• )) بدان که نسبت میان عین ثابت انسان کامل با دیگر اعیان در حضرت اعیان، مانند نسبت میان اسم اعظم «الله » است با دیگر اسما در حضرت واحدیّت به هر دو جنبه آن [حضرت] یعنی جنبه غیبش که از آن به «فیض اقدس» تعبیر می شود و جنبه ظهورش که از آن به اسم اعظم «الله » و مقام «الوهیّت» و حضرت «واحدیّت» و «جمع» تعبیر می گردد. پس، همان گونه که اسم اعظم از جنبه غیبی اش در هیچ آینه ای نمود نمی یابد و هیچ گونه تعیّنی نمی پذیرد و از جنبۀ دیگرش در همۀ مراتب اسمایی ظهور می یابد و پرتو نورش در آینه اسما منعکس می گردد و ظهور اسمای دیگر تابع [و طفیلی] ظهور آن است، به همین ترتیب هم عین ثابت انسان کامل از جنبۀ جمعی و اجمالی اش ـ که به حضرت جمعیّه منسوب است ـ در صور اعیان ظهور پیدا نمی کند، و لذا از این نظر «غیب» است، و از جنبۀ دیگرش در صورت هر یک از اعیان بر حسب استعداد و مقام و صفا و کدورت آینه آن عین، ظاهر می گردد.
• )) عین ثابت انسان کامل در ظهور [یافتن] به مرتبه جامعیّت و ظاهر نمودن صور اسمایی در نشئۀ علمی، خلیفۀ اعظم خداوند است...و اگر «عین ثابت انسانی»نبود هیچ یک از «اعیان ثابته» ظهور نمی یافت، و اگر «ظهور» عین ثابت انسانی نبود هیچ یک از «اعیان خارجی» ظهور نمی یافت، و درهای رحمت الهی گشوده نمی شد. پس، به وسیله عین ثابت انسانی اوّل به آخر پیوست و آخر به اول مرتبط شد، و به همین دلیل معیّت او با همه اعیان «معیّت قیّومیّه» است.
• )) عن ابی عبدالله ـ سلام الله علیه ـ قال: «خلق الله المشیئة بنفسها، ثم خلق الاشیاء بالمشیئة.» اصول کافی؛ ج 1، ص 110؛ «کتاب التوحید»، «باب الاراده انّها من صفات الفعل ...» ح 4.
• )) اسم اعظم به حسب حقیقت عینی، همان «انسان کامل» است که خلیفۀ خداوند در تمام عوالم می باشد و او حقیقت محمّدیّه ـ صلّی الله علیه و آله ـ است که با عین ثابت خود با اسم اعظم در مقام الوهیّت متّحد است؛ و دیگر اعیان ثابته، بلکه اسمای الهی از تجلّیّات این حقیقتند؛ زیرا اعیان ثابته تعیّنات اسمای الهی هستند، و تعیّن در «عین» همان متعیّن است و در «عقل» غیر آن. بنابراین، اعیان ثابته عین اسمای الهی اند و عین ثابت حقیقت محمّدیّه عین اسم اعظم الله و سایر اسما و صفات و اعیان مظاهر و فروع آن و یا به اعتبار دیگر اجزایش هستند.پس، حقیقت محمّدیّه همان است که در جمیع عوالم از عقل گرفته تا هیولا، تجلّی یافته و عالم به منزله ظهور و تجلّی آن می باشد، و هر ذره [و هر مرتبه ای] از مراتب وجود، تفصیل این صورت به شمار می رود، و این صورت [در واقع] همان اسم اعظم است که به [حسب] حقیقت خارجی اش عبارت است از ظهور مشیّت، که خود هیچ گونه تعیّنی ندارد؛ ولی تعیّن هر موجود متعین و حقیقت هر موجود حقیقتمند از اوست. [چنانکه آمده]: «خداوند اشیاء را به واسطه مشیّت و مشیّت را به خود مشیّت [و به نفسها] آفرید.»و این پیکره و جسم شریف که به محمد بن عبدالله ـ صلّی الله علیه و آله ـ نام بردار است، و از عالم علم الهی، برای رهانیدن اسیران زندان طبیعت، به عالم ملک نازل شده، و دربردارنده و خلاصه آن حقیقت کلّیّه است و جمیع مراتب به گونۀ اندراج و نهفتگی عقل تفصیلی در عقل بسیط اجمالی در او نهاده شده است.
• )) «... فلّما سمع الرضا ـ علیه السّلام ـ کلامه ... قال: «أیْش تَقُولُ یَابْنَ أبیهِ، وَ مِمَّنْ تَقُولُ وَ لِمَنْ تَقُولُ؟ بَیْنا أنْتَ أنْتَ صِرْنا نَحْنُ نَحْنُ.» متن کامل حدیث در صفحات 45-46 کتاب التّعلیقة علی فوائد الرّضویّة آمده است.
• )) من لا یحضره الفقیه؛ ج 2، ص 374، «زیارت جامعه».
• )) انسان کامل و ولیّ مطلق، صاحب مقام مشیّت مطلقه است که موجودات به واسطه آن ظهور یافته اند و حقایق و ذوات بدان محقّق گردیده اند پس، او همانند ریشه است، و دیگر مخلوقات به منزلۀ شاخه های او هستند و او بر جمیع مراتب وجود و منازل غیب و شهود احاطه دارد. پس، او را سزد که [به جای من] بگوید: «ما» و مرادش تمامی موجودات از آغازین نقطه ابتدای ثابتات، ازلیّه تا نقطۀ پایان انتهای [امور] زوال پذیر محو شونده، باشد. پس، اینها همگی چون قشرند و او اصل و مغز آنها، آنها صورتند و او معنای آنها، آنها ظاهرند و او باطن آنها؛ بلکه او هم صورت است هم معنا، هم قشر است و هم لبّ، هم ظاهر است هم باطن.پس روح ولی، روح کلّ و نفس او نفس کلّ و جسم او جسم کلّ است، چنانچه در [زیارت جامعه] وارد شده است: «روحهای شما در روحهای [ دیگر موجودات] و نفوس شما در نفوس [آنها] و جسم شما در اجسام همه موجودات [عالم هستی] است.»
• )) به دیگر بیان، هرکس راه حق را پیمود و از انانیّت، مطلقاً خارج شد و ذات و صفت و فعل و شأن خود را در پروردگار متعال فانی نمود و مملکت وجود خویش را به قیوم ذوالجلال تسلیم ساخت و با قلب سلیم به محضر خداوند آمد، و با (طی) طریق مستقیم، به مقام عبودیّت رسید و حقیقت «لا موجود سوی الله » و «لا هو الاّ هو» را [در خود] متحقّق کرد و [به درک این حقیقت نایل گردید]، باشد که رحمت واسعه الهی و فیوضات کامل ربوبی شامل حالش شود و او را پس از فانی شدن به مملکت وجود خود بازگرداند. پس، چون بازگردد، در حالی که در این تجارت الهی راجع و به سود رسیده است و در معامله خود با [خداوند] زیانی نکرده، باز می گردد، زیرا که خداوند متعال کریمترین معامله گر و پرجودترین خریدار است.پس، خداوند متعال به او در برابر تسلیم روح جزئی اش، روح کل و در برابر نفس جزئی اش، نفس کل و در برابر جسم جزئی اش، جسم کل عطا می فرماید [و به این ترتیب] عالم وجود مملکت وجود وی و جایگاه سلطنت و پایگاه فرمانروایی اش می گردد.چون به آنچه گفتیم آگاه شدی، بدان که فرموده حضرت که: «در حالی که تو، تو می شدی، ما، ما شده بودیم.» همانند این فرمایش حضرتش: «وای بر گفته تو ... تا آخر» است و بدان که حضرت ـ علیه السّلام ـ می خواسته از طریقی دیگر، به سؤال کننده بفهماند که پرسش وی نابجا [و بیمورد] بوده است و نیز به او بفهماند که جمیع مراتب وجود، مشهود حضرت حق، بلکه وابستگان [تام] به ذات اویند و او برپانگهدارنده و قیوم هر نفسی است و سلسله موجودات اعم از غایبها و حاضرها [و دیدنیها و نادیدنیها] همگی از اجزای مملکت او و از تابعین سلطه و حکم اویند، فلذا حضرت فرمود: «در حالی که تو، تو بودی»؛ یعنی در حجاب تعیّن و زندان تقید [بودی] «ما، ما شدیم»؛ یعنی از بند تعیّن خارج گشتیم و به «مقام اطلاق» رسیدیم، و مقام اطلاق، «مقام قیام با هر نفس» و «احاطه بر همه چیز» است.پس، اینکه فرموده: «تو» اشاره است به تعیّن سائل و ضیق وجودی او و «ما» اشاره است به احاطه حضرت ـ علیه السّلام ـ و سعه وجود ایشان؛ و اینکه فرموده اند: «شدیم»، اشاره به این است که این مقام، مقامی «کسب شدن و تحصیل کردنی» است که به سبب قوّت سلوک و فنای تام و تسلیم کامل، برای سالکین حاصل می شود.