موانع بیداری

‏‏موانع بیداری‏

‏‏ ‏

‏‏انکار معارف‏

‏‏قدم اول یقظه است. انسان باید بیدار بشود. ما همه الآن در‏‎ ‎‏خوابیم؛ «النّاسُ نیامٌ». اگر موت حاصل بشود برای انسان، آن وقت‏‎ ‎‏انتباه است، ولی کو که حاصل بشود؛ عمده این است که انسان این‏‎ ‎‏مسائلی که وارد شده است، ملاحظه کند که تمام آن چیزی که در‏‎ ‎‏گفتار اهل معرفت علمی است، در ادعیۀ ما، فوق اوست. اگر انکار‏‎ ‎‏کردید، انکار آنها را هم کردید، انکار اقوال ائمه ـ علیهم السلام ـ را‏‎ ‎
‏‎

‏‏هم کردید، ولو نمی دانید. و این انکار، سد راه انسان است؛‏‎ ‎‏نمی گذارد انسان یک قدم بالا برود. و این مآرب نفسانی و هواهای‏‎ ‎‏نفسانی سرچشمۀ تمام مفاسدی است که در عالم هست؛ این‏‎ ‎‏مفاسدی که دنیا را به آتش زده است و دنیا در آتش، از دست آنها‏‎ ‎‏می سوزد.(403)‏

‏‏8 / 3 / 66‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏امید به درازی عمر و فرصت‏

‏‏بدان که اول منزل از منازل انسانیت منزل یقظه و بیداری است ...‏‎ ‎‏انسان تا تنبه پیدا نکند که مسافر است و لازم است از برای او سیر‏‎ ‎‏و دارای مقصد است و باید به طرف آن مقصد ناچار حرکت کند و‏‎ ‎‏حصول مقصد ممکن است، «عزم» برای او حاصل نشود و دارای‏‎ ‎‏اراده نگردد. و هر یک از این امور دارای بیان و شرحی است که به‏‎ ‎‏ذکر آن اگر بپردازیم، به طول انجامد.‏

‏‏     و باید دانست که از موانع بزرگ این تیقظ و بیداری، که اسباب‏‎ ‎‏نسیانِ مقصد و نسیانِ لزوم سیر شود و اراده و عزم را در انسان‏‎ ‎‏می میراند، آن است که انسان گمان کند وقت برای سیر وسیع‏‎ ‎‏است؛ اگر امروز حرکت به طرف مقصد نکند، فردا می کند؛ و اگر‏‎ ‎‏در این ماه سفر نکند، ماه دیگر سفر می کند. و این حال طول امل و‏‎ ‎‏درازی رجا و ظن بقا و امید حیات و رجای سعۀ وقت انسان را از‏‎ ‎‏اصل مقصد، که آخرت است، و لزوم سیر به سوی او و لزوم اخذ‏‎ ‎‏رفیق و زاد طریق باز می دارد؛ و انسان بکلی آخرت را فراموش‏‎ ‎‏می کند و مقصد از یاد انسان می رود. و خدا نکند که انسان سفر‏‎ ‎‏دور و دراز پر خطری در پیش داشته باشد و وقت او تنگ باشد و‏‎ ‎‏عُدّه و عِدّه برای او خیلی لازم باشد، و هیچ نداشته باشد، و با همه‏‎ ‎
‏‎

‏‏وصف از یاد اصل مقصد بیرون رود. و معلوم است اگر این نسیان‏‎ ‎‏حاصل شد، هیچ در فکر زاد و توشه بر نیاید و لوازم سفر را تهیه‏‎ ‎‏نکند؛ و ناچار وقتی سفر پیش آید، بیچاره شود و در آن سفر افتاده‏‎ ‎‏و در بین راه هلاک گردد و راه به جایی نبرد.(404)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏غفلت از توبه‏

‏‏ای عزیز، بدان که یک سفر پر خطر لازمی در پیش است که عُدّه و‏‎ ‎‏عِدّۀ آن و زاد و راحلۀ آن علم و عمل نافع است، و وقت سفر معلوم‏‎ ‎‏نیست چه وقت است؛ ممکن است وقت خیلی تنگ باشد و‏‎ ‎‏فرصت از دست برود. انسان نمی داند چه وقت کوس رحیل‏‎ ‎‏می زنند که باید ناچار کوچ کند. این طول امل که من و تو داریم، که‏‎ ‎‏از حب نفس و مکاید شیطان و شاهکارهای آن ملعون است، به‏‎ ‎‏طوری ما را از توجه به عالم آخرت باز داشته که در فکر هیچ کار‏‎ ‎‏نیفتیم. و اگر مخاطرات سیر و موانع حرکت داشته باشیم، در صدد‏‎ ‎‏اصلاح آن به توبه و انابه و رجوع به حق برنیاییم و هیچ در صدد‏‎ ‎‏جمع زاد و راحله نباشیم، ناگاه اجل موعود در رسد و ما را بی زاد‏‎ ‎‏و راحله و بی تهیۀ سفر ببرد: نه عمل صالحی داریم و نه علم نافعی؛‏‎ ‎‏و مؤنۀ آن عالم روی این دو مطلب چرخ می زند، و ما هیچ یک را‏‎ ‎‏تهیه نکردیم. اگر عملی هم کرده باشیم، خالص و بی غل و غش‏‎ ‎‏نبوده؛ بلکه با هزاران موانع قبول به جا آوردیم. و اگر علمی‏‎ ‎‏تحصیل نمودیم، علم بیحاصل و نتیجه بوده که خود یا لغو و باطل‏‎ ‎‏است و یا از موانع بزرگ راه آخرت است. اگر این علم و عمل ما‏‎ ‎‏نافع بود، در ما که سالهای سال است دنبال آن هستیم باید تأثیر‏‎ ‎‏واضحی کرده باشد و در اخلاق و اطوار ما تفاوتی حاصل شده‏‎ ‎
‏‎

‏‏باشد؛ چه شده است که علم و عمل چهل پنجاه سالۀ ما در قلوب‏‎ ‎‏ما اثر ضد بخشیده و دلهای ما را از سنگ خارا سخت تر کرده؟ از‏‎ ‎‏نماز که معراج مؤمنان است ما را چه حاصل شده؟ کو آن خوف و‏‎ ‎‏خشیتی که لازم علم است؟ اگر خدای نخواسته با این حال که‏‎ ‎‏هستیم ما را کوچ دهند، خسارتهای بزرگی و حسرتهای بسیاری در‏‎ ‎‏پیش داریم که زایل شدنی نیست.‏

‏‏     پس، نسیان آخرت از اموری است که اگر ولیّ الله اعظم،‏‎ ‎‏امیرالمؤمنین، سلام الله علیه، بر ما بترسد از آن و از موجب آن، که‏‎ ‎‏طول امل است، حق است؛ زیرا که او می داند این چه سفر پر‏‎ ‎‏خطری است. و انسانی که باید آنی راحتی نداشته باشد و در هر‏‎ ‎‏حال مشغول جمع زاد و راحله باشد و دقیقه ای ننشیند، اگر نسیان‏‎ ‎‏کرد آن عالم را و به خواب رفت و نفهمید که چنین عالَمی هم‏‎ ‎‏هست و چنین سیری هم در پیش است، چه به سر او خواهد آمد و‏‎ ‎‏به چه بدبختیهایی خواهد گرفتار شد.(405)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏فراموشی و آرزوهای دراز‏

‏‏پس، بدان که سفر خیلی پر خطر است، و این نسیان و فراموشی که‏‎ ‎‏در ما است از مکاید نفس و شیطان است، و این امیدها و آمال‏‎ ‎‏طولانی و دراز از دامهای بزرگ ابلیس و از مکاید نفس است. پس،‏‎ ‎‏از این خواب برخیز و تیقظ و تنبه پیدا کن. بدان که مسافری و‏‎ ‎‏دارای مقصدی. مقصد تو عالم دیگر است و تو را از این عالم‏‎ ‎‏خواهی نخواهی می برند. اگر تهیۀ سفر و زاد و راحلۀ آن را دیدی،‏‎ ‎‏در این سفر درمانده نشوی و در این سیر بیچاره نشوی؛ و الا فقیر و‏‎ ‎‏بیچاره و بینوا گردی؛ و خواهی رفت به سوی شقاوتی که سعادت‏‎ ‎
‏‎

‏‏ندارد، ذلتی که عزت ندارد، فقری که غنا دنبالش نیست، عذابی که‏‎ ‎‏راحت ندارد، آتشی که خاموشی پیدا نکند، فشاری که برطرف‏‎ ‎‏شدن ندارد، حزن و اندوهی که خوشحالی در پی آن نیست،‏‎ ‎‏حسرت و ندامتی که آخر ندارد.‏

‏‏     ... هان، ای دل غافل؛ از خواب برخیز و مهیای سفر آخرت‏‎ ‎‏شو ـ ‏‏فَقَدْ نُودِیَ فِیکُمْ بِالرَّحِیلِ.‏‎[1]‎‏ صدای رحیل و بانگ کوچ بلند است.‏‎ ‎‏عُمال حضرت عزرائیل در کارند و تو را در هر آن به سوی عالم‏‎ ‎‏آخرت سوق می دهند و باز غافل و نادانی.(406)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏گناه و سیاهی دل‏

‏‏تا کی می خواهید در خواب غفلت به سر برید، و در فساد و تباهی‏‎ ‎‏غوطه ور باشید؟ از خدا بترسید؛ از عواقب امور بپرهیزید؛ از‏‎ ‎‏خواب غفلت بیدار شوید. شما هنوز بیدار نشده اید؛ هنوز قدم اول‏‎ ‎‏را برنداشته اید. قدم اول در سلوک «یقظه» است؛ ولی شما در‏‎ ‎‏خواب به سر می برید؛ چشمها باز و دلها در خواب فرو رفته است.‏‎ ‎‏اگر دلها خواب آلود و قلبها بر اثر گناه سیاه و زنگ زده نمی بود،‏‎ ‎‏اینطور آسوده خاطر و بی تفاوت به اعمال و اقوال نادرست، ادامه‏‎ ‎‏نمی دادید. اگر قدری در امور اخروی و عقبات هولناک آن فکر‏‎ ‎‏می کردید، به تکالیف و مسئولیتهای سنگینی که بر دوش‏‎ ‎‏شماست، بیشتر اهمیت می دادید.(407)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏
‏‎

‏‏حجاب طبیعت‏

‏‏اول قدم این است که از این بیت، بنا بگذارید خارج بشوید. اول‏‎ ‎‏قدم این است که انسان قیام کند، قیام لله ؛ بیدار بشود، خواب نباشد‏‎ ‎‏مثل ما. ما الآن خوابیم در صورت بیدار، بیداری حیوانی است و‏‎ ‎‏خواب انسانی. ما خوابیم همه: النّاسُ نیامٌ فَإذا ماتُوا انْتَبهُوا الآن نیام‏‎ ‎‏است، خواب است، وقتی که موت حاصل شد، آن وقت تنبه پیدا‏‎ ‎‏می شود که چه هیاهویی بوده است. ‏‏[‏‏أنَّ‏‏]‏‏ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالْکَـفِرِینَ؛‏‎[2]‎‎ ‎‏یعنی الآن هم محیط است، منتها چون او در خدر طبیعت است،‏‎ ‎‏آدمی است که تخدیرش کرده اند، طبیعت تخدیرش کرده است،‏‎ ‎‏ادراک نمی کند. وقتی که این تخدیر برداشته بشود، می بیند که همه‏‎ ‎‏آتش شد. باید از این راه رفت، چاره نیست، ما را می برند؛ منتها ما‏‎ ‎‏را از آن طرف می برند. باید خودمان بیدار بشویم و از آن راه‏‎ ‎‏مستقیمی که باید برویم، برویم. باید تحت تربیت انبیا واقع‏‎ ‎‏بشویم.(408)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‎

‏‎ ‎

‏‎

• . «در میان شما فریاد کوچ زده شده است»؛ نهج البلاغه؛ خطبه 195.
• . توبه / 49.