فصل اول: یقظه

‏‏فصل اول: یقظه‏

‏‏ ‏

‏‏دعوت قرآن به قیام و بیداری‏

‏‏قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لله مَثْنَی و فُرَادَی‏‎[1]‎‏ خداوند تعالی‏‎ ‎‏می فرماید که به مردم ابلاغ کن که من شما را به یک چیز دعوت‏‎ ‎‏می کنم، موعظه به یک چیز. واعظ خدا؛ واسطه رسول اکرم؛ و‏‎ ‎‏ملت ـ همۀ ملتها، همۀ مخلوق ـ طرف موعظه که قهراً ماها هم‏‎ ‎‏هستیم. و آن یک موعظه که خدای تبارک و تعالی می فرماید بگو‏‎ ‎‏من یک موعظه دارم، این یک موعظه باید سرآمد تمام‏‎ ‎‏موعظه هایی باشد که خدای تبارک و تعالی فرموده است و انبیاء و‏‎ ‎‏اولیاء و همین طور هم هست، این یک موعظه این است که ‏‏أَنْ‏‎ ‎‏تَقُومُوا لله ِ‏‏ قیام کنید و نهضت کنید برای خدا... اهل معرفت می گویند‏‎ ‎‏که اول منزل سلوک، «یَقظه» است؛ یعنی «بیداری». و به همین آیه‏‎ ‎‏تمسک می کند خواجه عبدالله انصاری از منازل السائرین ـ که‏‎ ‎‏منازل اهل سلوک را ذکر می کند ـ اول منزل را منزل «یَقظه»، منزل‏‎ ‎‏بیداری ذکر می کند. و این آیۀ شریفه را هم شاهد می آورد که خدا‏‎ ‎‏فرموده است ‏‏أَنْ تَقُومُوا لله ِ‏‏. ایشان تعبیرش این است که یعنی بیدار‏‎ ‎‏بشوید، بیدار شدن هم یک قسم از «قیام» است. و تمام نهضتهایی‏‎ ‎
‏‎

‏‏     قیام از خواب برای ماها که خواب هستیم و باز بیدار نشدیم.‏‎ ‎‏ماها که برای سُکْرِ طبیعت بیهوش هستیم؛ در خواب غفلت‏‎ ‎‏هستیم؛ و چشم و گوشمان همه اش متوجه به عالم طبیعت است.‏‎ ‎‏موعظۀ خدا، به حسب قول این مرد سالک‏‎[2]‎‏، این است که یک‏‎ ‎‏موعظه هست. و آن اینکه بیدار بشوید از این غفلت و از این خوابی‏‎ ‎‏که سنگین است. خوابی است که طبیعت غلبه کرده است بر ما و ما‏‎ ‎‏را خواب کرده است. اول قدم این است که ما بیدار بشویم و توجه‏‎ ‎‏کنیم به اینکه عالم طبیعت چی هست؛ و ما در عالم طبیعت به کجا‏‎ ‎‏می رویم؟ در سیر هستیم همه، این سیر به کجا منتهی می شود؟ این‏‎ ‎‏اول قدمی است که برای کسانی که سلوک «الی الله » می کنند. اول‏‎ ‎‏قدم این است که بیدار بشوند؛ غفلت را کنار بگذارند؛ توجه به‏‎ ‎‏معنویات بکنند؛ به ماوراء طبیعت بکنند. این راهِ یک راه طولانی‏‎ ‎‏است که ما در اوایلش واقع هستیم؛ و باید سیر بکنیم، و تا آخر‏‎ ‎‏سیر بکنیم. اگر در حال غفلت ما را سیر دادند و ما بیدار نشدیم تا‏‎ ‎‏وقتی که از عالم طبیعت بیرون رفتیم، ما سعادتمند نیستیم.‏

‏‏     چنانچه بیدار ‏‏[‏‏شدیم‏‏]‏‏ و راه را یافتیم و آن راهی که خدای‏‎ ‎‏تبارک و تعالی فرموده است راه مستقیم است، راه «الی الله » است،‏‎ ‎‏ما آن راه را طی کردیم، از انحرافات کناره گرفتیم، توجه به خدا،‏‎ ‎‏توجه به احکام خدا کردیم، این راهی که قهراً ما را می برند، با قدم‏‎ ‎‏اختیار آن مقداری که مربوط به اختیار است طی کردیم، وقتی که از‏‎ ‎‏اینجا منتقل شدیم به عالم دیگر، همۀ آن سعادت، همۀ آن نور‏‎ ‎
‏‎

‏‏ [‏‏است‏‏]‏‏. این عالم دار ظلمت است: ‏‏ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ‏‏ اگر ما‏‎ ‎‏تکلیف خودمان را دانستیم و بیدار شدیم و فهمیدیم که باید سیر‏‎ ‎‏کنیم «الی الله »، باید مجاهده کنیم برای خدا، قیام کنیم برای خدا، و‏‎ ‎‏در همۀ ابعادی که هستیم و داریم به تکلیف خودمان، به‏‎ ‎‏تکلیفهایی که خدای تبارک و تعالی به وسیلۀ انبیا برای ما بیان‏‎ ‎‏فرموده است عمل بکنیم، راه مستقیم را طی بکنیم، منتهی‏‎ ‎‏می شویم به سعادت.(395)‏

‏‏17 / 7 / 58‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏قیام لله مقدمۀ سلوک‏

‏‏اول مرتبه قیام است: ‏‏قُلْ إِنَّمَآ أَعِظُکُم بِواحِدَةٍ أَن تَقُومُوا لله ِ.‏‎[3]‎‏ اصحاب سیر‏‎ ‎‏هم این را منزل اول دانسته اند؛ شاید هم مقدمه باشد و منزل‏‎ ‎‏نباشد. در ‏‏منازل السائرین‏‏ این را منزل اول دانسته؛ لکن ممکن است‏‎ ‎‏که این اصلاً مقدمه باشد، منزل بعد باشد. اول این است که یک‏‎ ‎‏وصیت، یک موعظه به وسیلۀ یک موجودی که خودش یافته است‏‎ ‎‏[‏‏صادر می شود‏‏]‏‏ و می فرماید به آنها بگو که: ‏‏إِنَّمَآ أَعِظُکُمْ بِوَ حِدَةٍ‏‏؛ فقط‏‎ ‎‏یک موعظه، فقط اینکه قیام کنید برای خدا. همه چیز از اینجا‏‎ ‎‏شروع می شود، همۀ مسائل از اینجا شروع می شود که «قیام لله »‏‎ ‎‏باشد، انسان نهضت کند برای خدا، بایستد برای خدا، از این‏‎ ‎‏خواب بیدار بشود. کأنّه ‏‏[‏‏امر می کند‏‏]‏‏ به این خوابها، به اینهایی که‏‎ ‎‏افتاده اند آنجا و خوابند و بیهوش، بگو که من به شماها یک موعظه‏‎ ‎‏دارم و آن این است که بلند شوید از جا برای خدا، قیام کنید برای‏‎ ‎‏خدا، راه بیفتید؛ و ما همین یک موعظه را هم تا حالا گوش‏‎ ‎‏نکرده ایم، برای او راه نیفتاده ایم. راه افتادنمان برای خودمان‏‎ ‎
‏‎

‏‏است.(396)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏بیداری موجب رهایی مستضعفین‏

‏‏من امیدوارم که خدای تبارک و تعالی، به همۀ ما و به همۀ مظلومین‏‎ ‎‏عالَم و به همۀ مستضعفان جهان پیروزی عنایت کند، تا همه از زیر‏‎ ‎‏بار این ابرقدرتها خارج بشوند، و مسئله ای است که باید بشود.‏‎ ‎‏مسئله اینطور شده است که دیگر مستضعفین در مقابل مستکبرین‏‎ ‎‏قیام کرده اند، بیدار شده اند. بیداری اولْ قدم است، اول قدم یقظه‏‎ ‎‏است. در سیر عرفانی هم یقظه اول قدم است. در این سیر، این هم‏‎ ‎‏سیر الهی و عرفانی است، بیداری اول قدم است.(397)‏

‏‏14 / 3 / 59‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏آرزو و طلب بیداری‏

‏‏اکنون امثال ما در حجابهای ظلمانی ـ ‏‏بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ‏‏ ـ واقعیم، دردها‏‎ ‎‏و رنجها و عذابها از این احتجاب است. و اوّل قدم که مقدّمۀ رفع‏‎ ‎‏حجب است آن است که گرایش پیدا کنیم که در حجابیم و از این‏‎ ‎‏خِدْر طبیعت که تمام وجود ما را از سرّ و عَلَن و باطن و ظاهر‏‎ ‎‏فرا گرفته به تدریج به هوش آییم و این «یقظه»ایست که بعض اهل‏‎ ‎‏سلوک، منزل اول دانسته اند، و چنین نیست بلکه این به هوش‏‎ ‎‏آمدن و بیدار شدن مقدّمۀ دخول در سیر است. و رفع همۀ حجب‏‎ ‎‏ظلمانی و پس از آن نورانی، وصول به اوّل منزل توحید است.(398)‏

‏‏28 / 9 / 66‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏
‏‎

‏‏انبیا بیدارکننده انسانها‏

‏‏پیمبران مبعوث شدند تا رشد معنوی به بشر دهند و آنان را از‏‎ ‎‏حجابها برهانند، افسوس که شیطان قسم خورده به دست اذناب‏‎ ‎‏خود نگذاشت آنچه آنان می خواهند تحقق یابد ‏‏فَبِعزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ‏‎ ‎‏اَجْمَعینَ.‏‎[4]‎‏ ما همه خوابیم و گرفتار حجابها ‏‏اَلنّاسُ نِیامٌ وَ اِذا ماتُوا انْتَبَهُوا.‏‎[5]‎‎ ‎‏گویی جهنم محیط به ما است و خِدْر طبیعت مانع از شهود و‏‎ ‎‏احساس است ‏‏وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحیطَةٌ بِالْکافِرینَ‏‎[6]‎‏.(399)‏

‏‏22 / 3 / 63‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏آرزو و طلب بیداری‏

‏‏همه سرگشته او و پروانۀ جمال جمیل اویند.‏

‏‏     ‏‏و ای کاش که ما از خواب برخیزیم و در اوّل منزل که یقظه است‏‎ ‎‏وارد شویم؛ و ای کاش که او ـ جلّ و علا ـ با عنایات خفیه خود از ما‏‎ ‎‏دستگیری فرماید و به خود و جمال جمیلش رهنمود فرماید؛ و ای‏‎ ‎‏کاش که این اسب سرکش چموش نفس، آرام شود و از کرسی انکار‏‎ ‎‏فرود آید؛ و ای کاش این محمولۀ سنگین را زمین می گذاشتیم و‏‎ ‎‏سبک بارتر رو به سوی او می کردیم؛ و ای کاش که چون پروانه در‏‎ ‎‏شمع جمال او می سوختیم و دم در نمی آوردیم؛ و ای کاش که یک‏‎ ‎‏گام به قدم فطرت بر می داشتیم و این قدر پای به فرق فطرت‏‎ ‎‏نمی گذاشتیم.(400)‏

‏‏8 / 2 / 61‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏تذکر و توجه به بیداری‏

‏‏خداوند ان شاءالله ، ما را هم بیدار کند، متوجه کند، متوجه کند که ما‏‎ ‎
‏‎

‏‏چند روزی بیشتر نیستیم، منتها من زودتر و شما هم دنبالش‏‎ ‎‏دیگر، بعد از صد سال دیگر از این بساط خبری نیست. اینها همه‏‎ ‎‏گذراست و از بین می رود، آن چیزی که باقی می ماند حرکات‏‎ ‎‏خود انسان است. آن چیزی که به انسان جهنم را می رساند یا‏‎ ‎‏بهشت را می رساند خود انسان است، از خارج نیست. انسان که‏‎ ‎‏مُرد شروع می شود به یک عالم دیگری که خود انسان تهیه‏‎ ‎‏کرده، از خارج چیزی نمی آید، هر چه هست از خود انسان‏‎ ‎‏است.(401)‏

‏‏27 / 2 / 67‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏استقلال کشور در پرتو بیداری‏

‏‏توجه به این نکته و تذکر اولاً لازم است. ملتی که بخواهد سر پای‏‎ ‎‏خود بایستد و ادارۀ کشور خودش را خودش بکند، لازم است که‏‎ ‎‏اول بیدار بشود. در سیر الی الله هم اهل معرفت گفته اند که یَقْظه‏‎ ‎‏ـ بیداری ـ اوّل منزل است.(402)‏

‏‏29 / 10 / 59‏

‏‏*  *  *‏

‏‎ ‎

‏‎

• . «بگو، من شما را به یک چیز پند می دهم؛ برای خدا دو تا دو تا و تنهایی بپاخیزید»؛ (سبأ / 46).
• . خواجه عبدالله بن محمد انصاری هروی (396 ـ 481) از محدثین و عرفای بزرگ است که به شیخ ابوالحسن خرقانی ارادت داشته و پس از وی جانشین او گردید؛ از آثار اوست: منازل السائرین، زادالعارفین، رساله دل و جان.
• . سبأ / 46.
• . «به عزت تو سوگند، همه آنها را گمراه می سازم»؛ (ص / 82).
• . «مردم خوابند، چون بمیرند بیدار شوند»؛ عوالی اللئالی؛ ج 4، ص 73 ؛ بحار الانوار؛ ج 4، ص 43.
• . «همانا دوزخ، کافران را دربرگرفته است»؛ (توبه / 49 ؛ عنکبوت / 54).