فصل اول: اهمیت و ضرورت تهذیب نفس
لزوم تربیت برای حصول به کمال
این انسان اگر سرخود باشد و مهار نداشته باشد، از همۀ حیوانات درنده تر و موذیتر است.
شما می بینید که این جنایاتی که الآن بر بشر واقع می شود از طرف این قدرتهای بزرگ، که به خیال خودشان اینها تربیت شده هم هستند، [می باشد]. این جنایاتی که از طرف این دولتها بر بشر و بر همجنس خودشان وارد می شود در طول تاریخ از هیچ حیوانی، درنده ای واقع نشده است. حیوان درنده هم طعمه می خواهد، آن طعمه که دستش آمد و شکمش سیر شد دیگر نمی خواهد یک عده از حیوانات را استثمار کند و تحت سلطه در آورد.
این انسان است که سیر نمی شود؛ این انسانی است که هواهای نفسانیه اش آخر ندارد، چنانچه یک مملکت را به او بدهند، دنبال یک مملکت دیگر است، آن مملکت را هم که گرفت دنبال یکی دیگر است. اینطور نیست که حدود داشته باشد آمال انسان. هرچه که یافت دنبال اینی است که آنی که نیافته او را هم بیابد. انسان اگر به حال خودش باشد در شهوت غیرمتناهی است آمالش و در غضب هم غیرمتناهی است و در حس سلطه جویی هم غیرمتناهی است.
کتابتهذیب نفس وسیروسلوک ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه 3
شما گمان نکنید که اگر منظومۀ شمسی را تمامش را یک انسانی به دست بیاورد باز بنشیند که خوب بس است، می گوید یک منظومۀ دیگری برویم ببینیم چه خبر است. شما می بینید که الآن دنبال این هستند که به مناطق دیگری که غیر زمین است؛ به سیارات دیگر هم دست بیابند. اینطور نیست که اگر دست یافتند به یک سیاره ای، دنبال سیارۀ دیگر نباشند. اینطوری انسان خلق شده است؛ غیرمتناهی در غضب، غیرمتناهی در شهوت، غیرمتناهی در خودخواهی.
هیچ چیز انسان را سیر نمی کند مگر اینکه تربیت بشود که با این تربیت به منتها سیری که در این سِیر آن منتها تمام چیزهایی است که انسان می خواهد، و آن رسیدن به کمال مطلق[است]. به کمال مطلق اگر رسید این طمأنینه برایش حاصل می شود.
اطمینان قلوب به رسیدن به خداست، به غیر او هیچ آرام نیست قلوب. خودشان هم ملتفت نیستند که این نفس توجه به کمال مطلق دارد، منتها کمال را گم می کنند. نفس انسان متوجه به این است که برسد به کمال مطلق. تشخیص اینکه این کمال است، آن کمال است، آن کمال است، این اشتباه در اینجاهاست. یک کسی علم را کمال می داند، دنبال علم می رود.
یک کسی قدرت را کمال می داند، دنبال قدرت می رود. همۀ اینهایی که دست و پا می زنند در دنیا، دنبال اینند که کمال مطلق را پیدا کنند؛ یعنی، همه دنبال اینند که خدا را پیدا کنند، متوجه نیستند خودشان.(1)
15 / 4 / 59
* * *
فرعونیت در باطن انسان
آنهایی که همه شان نفس فرعونی دارند، خیال نکنید که هم یک
کتابتهذیب نفس وسیروسلوک ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه 4
شخصی یا یک اشخاصی بودند، فرعون بودند. انسان تا تربیت اسلامی یا تربیت مکاتب توحیدی پیدا نکند، این فرعونیت در باطنش است، شیطنت هم در باطنش هست، خودخواه است.(2)
15 / 4 / 59
* * *
تربیت انسان اساس عالم
اساس عالم بر تربیت انسان است.(3)
7 / 12 / 59
* * *
اصلاح عالم بر پایۀ تربیت انسان
انسان اگر درست بشود، همه چیز عالم درست می شود.(4)
29 / 6 / 58
* * *
تربیت انسان پایۀ فساد و اصلاح عالم
یک انسانِ درست، ممکن است یک عالَم را تربیت بکند. یک انسان غیر سالم و یک انسان فاسد، عالَم را به فساد می کشد.(5)
27 / 5 / 58
* * *
اثر انسان بر صلاح و فساد جامعه
اگر انسان خودش متحول بشود به یک انسانی که تحت تربیت انبیا باید انسان بشود، جامعه هم به تبع او به ترقی می رسد. گاهی یک فرد در یک جامعه موجب فساد می شود، و گاهی هم یک فرد در یک جامعه موجب صلاح می شود.(6)
3 / 10 / 58
* * *
کتابتهذیب نفس وسیروسلوک ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه 5
ضرورت انسان شدن
انسان شدن کار مشکلی است لکن لازم است برای انسان.(7)
22 / 7 / 57
* * *
زیان انسان تربیت نشده
آن قدر که انسان غیر تربیت شده مضر است به جوامع، هیچ شیطانی و هیچ حیوانی و هیچ موجودی آن قدر مضر نیست.(8)
7 / 12 / 59
* * *
نیاز به اصلاح تا پایان عمر
از همه بالاتر این است که انسان خودش را اصلاح کند در ماه رمضان، ما محتاج به اصلاح هستیم، محتاج به تهذیب نفس هستیم، تا آن دم آخر ما محتاجیم. پیغمبرها هم محتاجند. انبیای بزرگ هم محتاجند، منتها آنها احتیاج خودشان را فهمیده اند و دنبالش عمل کرده اند، و ما از باب اینکه حجاب داریم نتوانستیم بفهمیم و به تکالیف خودمان عمل نکردیم.(9)
9 / 3 / 63
* * *
بیدار باش برای خودسازی
هان ای عزیز، از خواب بیدار شو. از غفلت تنبه پیدا کن و دامن همت به کمر زن، و تا وقت است فرصت را غنیمت بشمار، و تا عمر باقی است و قوای تو در تحت تصرف تو است و جوانی برقرار است و اخلاق فاسده بر تو غالب نشده و ملکات رذیله بر تو چیره نگردیده، چاره ای کن و دوایی برای رفع اخلاق فاسده و قبیحه پیدا کن و راهی برای اطفاء نائرۀ شهوت و غضب پیدا نما.(10)
کتابتهذیب نفس وسیروسلوک ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه 6
تکلیف عمومی برای تزکیه
همۀ ما مکلفیم به اینکه تزکیه بشویم. بعثت برای تزکیه آمده است. اگر تزکیه نباشد، هر چه در نفس واقع بشود، هر چیزی که در نفس بیاید، حجاب انسان است. همه مکلفیم که تزکیه بشویم تا بتوانیم از نور الهی و نور قرآن استفاده کنیم.(11)
11 / 3 / 60
* * *
اهمیت تهذیب نفس پیش اولیا
بخواهید دعوت خدا را به ضیافت اجابت کنید و وارد بشوید در ضیافة الله بدون اینکه قلبهای خودتان را از این دنیا منسلخ کنید امکان ندارد. اولیای خدا آن چیزی که پیششان مهم بود تهذیب نفس بود و دل کندن از غیرخدا و توجه به خدا. تمام مفاسدی که در عالم واقع می شود از این توجه به خود است در مقابل توجه به خدا. تمام کمالاتی که برای اولیای خدا و انبیای خدا حاصل شده است از این دل کندن از غیر و بستن به اوست؛ و علامات این مسائل در اعمال ماها ظاهر می شود.(12)
21 / 3 / 62
* * *
پیشروی با قوای الهی
خودتان را تربیت کنید، تزکیه کنید. توجه به این نباشد که من با قدرت خودم می خواهم کی را بزنم زمین، و فرض کنید غلبه کنم. توجه این باشد که با قوۀ الهی پیش بروید. یعنی دستتان را، چشمتان را، نفستان را، همۀ چیزهایی که در اختیار شماست، اینها را تبدیل کنید از قوای شیطانی به قوای الهی. انسان اگر غفلت کند قوایش قوای شیطانی است. چشمش هم شیطانی است. دستش هم شیطانی است. دیگر آنطوری که هست. لکن اگر تربیت کند
کتابتهذیب نفس وسیروسلوک ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه 7
خودش را همه الهی می شود. همۀ قوای شما قوۀ الهی می شود و قوۀ الهی غلبه خواهد کرد.(13)
28 / 1 / 59
* * *
تحصیل پیروزی در میدان نفس و روح
کوشش کنید که در آن میدانی که میدان مبارزه بین الله وشیطان است، میدان مبارزه بین نفسانیت انسان وروح است، در آن میدان پیروز بشوید. اگر این پیروزی به دست شما آمد، از هیچ شکستی باک نداشته باشید که آنها شکست نیست.(14)
28 / 2 / 60
* * *
تلاش برای تقویت معنویت
باید ما کوشش کنیم که این معنویت را تقویت کنیم و این نفسانیت را هرچه می توانیم سرکوب کنیم. اگر این حل بشود همه چیز حل است. اختلافات روی همین معنا است. هیچ اختلافی در عالم واقع نمی شود الا اینکه مبنایش این است. شیطان هم روز اول گفت خَلَقْتَنی مِنْ نار وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طین من از او بهترم، تخلف خدا را کرد گفت، حاصل، به خدا گفت من بهترم و این ارث شیطانی، ارث است برای همۀ ما. همه آن چیزی را که در خود می بینند، آن را بالاتر از دیگران می بینند. اگر همان مطلب در دیگری باشد کوچک می بینند، وقتی در خودشان هست بزرگ می بینند، عیب خودشان را نادیده می گیرند، عیب کوچک دیگران را بزرگ می شمارند.(15)
21 / 4 / 62
* * *
کتابتهذیب نفس وسیروسلوک ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه 8
تبعیت همه جهادها از جهاد نفس
کسی [که] بخواهد از این انانیت بیرون برود، باید با مجاهده هجرت بکند، مجاهده کند و این هجرت را انجام دهد. [طبق حدیث شریف] از جهاد اصغر آمدید: وَ بَقیَ عَلَیْکُمُ الجِهادُ الأکْبَرُ. [جهاد با نفس] جهاد اکبر است، همۀ جهادهای دنیا، تابع این جهادند. اگر این جهاد را موفق شدیم، هر جهادی بکنیم جهاد[الهی] است، اگر اینجا موفق نشدیم، همه اش شیطانی است، همه جهادها شیطانی است. در روایت است کسی که «خَرَج»، خارج شود برای جهاد که یک کنیزی پیدا بکند، یک مالی پیدا کند، این اجرش همان است؛ و آن کسی که [جهادش] «إلَی الله » باشد، اجرش «عَلَی الله » است. سنخ فعلها فرق می کند. سنخ فعلی که از اولیا صادر می شود، با فعلی که از ماها صادر می شود [فرق می کند]؛ چون مبدأش فرق می کند.(16)
* * *
تقدم سازندگی روح
سازندگیهای روحی مقدم بر همه سازندگیهاست. جهاد سازندگی از خود افراد باید شروع بشود و خودشان را بسازند و با شیطان باطنی جهاد کنند که این جهاد منشأ همه جهادهایی است که بعد واقع می شود. انسان تا خودش را نسازد نمی تواند دیگران را بسازد
کتابتهذیب نفس وسیروسلوک ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه 9
و تا دیگران ساخته نشوند، نمی شود که کشور ساخته بشود. جهاد سازندگی از خود آدم باید شروع بشود.
جهاد نفس، جهاد اکبر است. برای اینکه همۀ جهادها اگر بخواهد نتیجه داشته باشد و بخواهد انسان در جهادها پیروز بشود موکول به این است که در جهاد نفس پیروز باشد. اگر انسانها توجه به خودشان داشته باشند، جهاد نکرده باشند با شیطان خودشان، اینها واحد واحدهایی هستند که علاوه بر اینکه نمی توانند اصلاح جامعه را بکنند، فساد هم در جامعه می کنند. همه فسادهایی که در عالم واقع می شود، برای این است که آن جهاد واقع نشده؛ آن جهاد اکبر واقع نشده. تمام این گرفتاریهایی که بشر دارد از دست خود بشر دارد. بشر است که به بشر جنایت وارد می کند. سایر موجودات، سایر حیوانات ولو سبع هم باشند، آن قدری که بشر جنایت می کند آنها نمی کنند. این بشر است که چون اصلاح نشده است و جهاد سازندگی نکرده است، این از همۀ حیوانات سبعتر است. هیچ سبعی مثل انسان نیست. و هیچ حیوان دیگری هم به پای این حیوان نمی رسد.(17)
2 / 10 / 58
* * *
لزوم تطهیر قلوب
بالجمله، تطهیر قلوب از قذارات معنویه و کثافات خلقیه، از مهمات است؛ که انسان باید با هر عِده و عُده ای شده، و به هر ریاضت و مجاهده ای است، به آن قیام کند و خود را از ننگ و عار آن خلاصکند؛ که اگر در محضر ربوبیت بدون آن طهور معنوی بایستد، جز صورت و قشر نماز و تعب و زحمت آن، چیز دیگر عایدش نشود.(18)
* * *
کتابتهذیب نفس وسیروسلوک ازدیدگاه امام خمینی(س)صفحه 10