علل عدم موفقیت روحانیون
دینداران نیز در این کوران بی دینی، خود را باختند و از روحانیین کناره گرفتند و یا دست کم با مقاصد آنها همراهی نکردند.(314)
* * *
در این طول تاریخ که ما یادمان هست، آنکه قیام کرد بر ضد این قدرتها روحانیون بودند که در همین پنجاه و چند سال، چند دفعه قیام کردند. و البته قدرت آنها زیاد بود شکست خوردند. آذربایجان و مشهد قیام کرد، تقریباً یک قیام عمومی اصفهان کرد، از همۀ علمای بلاد بودند، لکن قدرت زیاد بود، و این قدرت زیاد، شکست اینها را، حبس کردند اینها را، تبعید کردند اینها را، علمای درجه یک را حبس و تبعید کردند. علمای آذربایجان را، که درجۀ یک بودند، آنها را آوردند و بردند به سقز یا سنقر و به آنجا تبعید کردند؛ و مدتها در آنجا بودند. علمای مشهد را، همه را، گرفتند و آوردند حبس در تهران. علمای اصفهان را شکستند آن نهضتشان را و نتوانستند کاری بکنند. در تمام این مدت پنجاه سال آنکه قیام کرد بر ضد اینها علما بودند، ولاغیر. هیچ کس. ملت هم همراه علما بود؛ تا آن اندازه که
کتابتاریخ معاصر ایران از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 170
می توانستند.(315)
30 / 2 / 58
* * *
در زمان رضا شاه که من، و مثلاً ایشان] اشاره به یکی از حضار[ یادشان هست، و شما اکثراً اصلاً آن زمان را یادتان نیست، چند قیام که در ایران شد همه اش از روحانیون بود. یک قیام از آذربایجان شد، از علمای آذربایجان قیام کردند، و لکن خوب، قدرت دست آنها بود گرفتند آنها را و در ـ گمان می کنم ـ سُنْقُر مدتها تبعید بودند و بعدش هم که تبعید برداشته شد، مرحوم آقا میرزا صادق آقا در قم آمدند و ماندند اینجا، و اینجا هم فوت شدند. یک قیام از خراسان بود، منتها همۀ علما. قضیۀ قیام مسجد گوهرشاد، تمام علمای خراسان را که در این قیام دخالت داشتند و سرشناس بودند گرفتند و آوردند تهران و حبس کردند و محاکمه کردند اینها. یک قیام از اصفهان شد و علمای اصفهان آمدند به قم و دعوت کردند از علمای اطراف و علمای اطراف هم خیلیهایشان هم آمدند اینجا. منتها این هم قدرت دست آنها بود و نتوانستند و شکستند و ملت هم آن طور هوشیار نشده بود که درست دنبال علما را بگیرد.(316)
30 / 4 / 58
* * *
در زمان رضاشاه هم یکی ـ دو ـ سه دفعه قیام کردند علما. مع ذلک چون قیامی بود که ملت از بس ترسیده بود از او همراهی نمی توانست بکند شکسته می شد. از آذربایجان قیام کردند. از خراسان قیام کردند. از همۀ ایران، یک وقت در قم جمع شدند و نهضت کردند لکن
کتابتاریخ معاصر ایران از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 171
شکسته می شد. این برای این بود که آنها می دیدند اگر بخواهند همه چیز ما را ببرند و صدا درنیاید باید اینها را از بین ببرند، تا اینکه ملت نتواند دیگر یک جایی باشد که به ]وسیلۀ] آن، [آنان] را رهبری کنند و متمرکز بشود قوا در آنجا. این مقصد اینها بود.(317)
7 / 10 / 58
* * *
در همین مدتی که من اطلاع دارم و من شاهد بودم، قیامهای مختلفی بر ضد رضاخان و محمدرضا شد. و این قیامها همه، مبدأش روحانیون بودند؛ از آنجا شروع می شد، لکن چون ملت باز درست مجتمع با هم نشده بودند، موفق نمی شدند یا کم موفق می شدند.(318)
25 / 8 / 60
* * *
کتابتاریخ معاصر ایران از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 172