بخش دوم دورۀ رضاخان

کودتای رضاخان

‏ ‏

کودتای رضاخان

‏ ‏

‏شما همگی به قرارداد وثوق الدوله‏‎[1]‎‏ نفرین کردید و لعنت فرستادید،‏‎ ‎‏حق هم داشتید بکنید؛ لکن پس از چند روز همان نقشه را با وضع‏‎ ‎‏بدتری که همه می دانید به گردن شما بار کردند.(122)‏

‏ ‏

*  *  *

‏ ‏

‏احمدشاه در این ‏‏[‏‏مرحلۀ‏‏]‏‏ آخری که گذاشتندش کنار، برای اینکه یک‏‎ ‎‏قراردادی بود که وقتی که رفت در خارج، در سر میزِ ـ عرض می کنم ـ‏‎ ‎‏مهمانی قرارداد را دادند دستش که امضا کند، امضا نکرد. از همانجا‏‎ ‎‏اساس بیرون رفتن او و آمدن رضاشاه، از همانجا نقشه اش کشیده شد‏‎ ‎‏که این به درد ما نمی خورد که قرارداد ما را امضا نمی کند.(123)‏

10 / 10 / 57

*  *  *

‏ ‏


کتابتاریخ معاصر ایران از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 65
‏رضاخان را آورده بودند برای اینکه، این را تشخیص داده بودند که‏‎ ‎‏یک آدم قلدری است، و اول هم یک نفر روزنامه نویس را،‏‎ ‎‏«سیدضیاء»‏‎[2]‎‏ را همراهش آوردند، و بعد هم او را بیرونش کردند و‏‎ ‎‏خود این را گذاشتند که یک آدم قلدری است، می تواند کارها را انجام‏‎ ‎‏بدهد. اولاً سواد ندارد، مراتب چیزهای سیاسی را نمی داند، و ثانیاً آدم‏‎ ‎‏قلدری است، هر کاری به او بگویند می کند.(124)‏

20 / 4 / 59

*  *  *

‏ ‏

‏شاید کم از شما باشد که زمان رضاخان‏‎[3]‎‏ را درک کرده باشد. قضیۀ‏‎ ‎‏آمدن رضاخان به تهران و کودتای رضاخان یک امر عادی نبود که‏‎ ‎‏مِن باب اتفاق یک نفر آدم ـ مثلاً ـ عامی لشکری بیاید و کودتا کند و‏‎ ‎‏دنبالش هم آنطور اعمال باشد و دنبالش هم آنطور اعمال. ابتدا این را‏‎ ‎‏آوردند و کلمه به کلمه آنطور که انسان حدس می زند، به او برنامه‏‎ ‎‏دادند و راه نشان دادند.(125)‏

18 / 6 / 60

*  *  *

 

کتابتاریخ معاصر ایران از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 66

  • - در زمان احمد شاه قاجار، قراردادی معروف به «قرارداد وثوق الدوله» (نخست وزیر وقت) میان ایران و انگلیس منعقد گردید (1298 ه. ش . / 1919 م.) که بر اساس آن، دولت انگلیس متعهد شده بود مبلغ دو میلیون لیره وام به ایران پرداخت کند و سازماندهی و ادارۀ ارتش را به عهده بگیرد. این قرارداد، ایران را عملاً تحت سلطۀ انگلیس درمی آورد.
  • - سید ضیاءالدین طباطبایی (1268 ـ 1348 ه. ش.) مدیر روزنامه رعد و یکی از عوامل اصلی کودتای 1299، نخست وزیر کودتا و مدافع قرارداد 1919 بود و پس از سه ماه، از نخست وزیری عزل و از ایران خارج شد؛ وی در دورۀ چهاردهم مجلس شورای ملی به نمایندگی مجلس انتخاب شد.
  • - در سال 1299 ه. ش. رضاخان میرپنج که فرماندهی یک یگان قزاق را در قزوین بر عهده داشت، طبق برنامۀ دولت انگلستان، تهران را به تصرف خود درآورد و با یک کودتا، از احمد شاه برای سید ضیاءالدین طباطبایی فرمان نخست وزیری گرفت. رضاخان بتدریج موقعیت خود را محکم کرد و به تشکیل ارتشی واحد مبادرت نمود. در سال 1302 ه. ش. احمد شاه، رضاخان را به ریاست وزرا منصوب کرد و خود عازم اروپا شد. سرانجام در سال 1304 هـ.ش. نمایندگان مجلس فرمایشی با فشار رضاخان، ماده واحده ای را به مجلس بردند که به موجب آن، احمد شاه از سلطنت خلع گردید و رضاخان به پادشاهی انتخاب شد.