حق حضانت فرزند در زمان حیات پدر
[سؤال 10801] 6119
بسمه تعالی 4 / 12 / 1361
محضر مبارک حضرت آیت الله العظمی امام خمینی دام ظله
خواهشمند است که سؤالات ذیل را واضحاً بیان و جواب فرمایید.
اگر زن از شوهرش طلاق بگیرد یا شوهر او را طلاق بگوید؛ یعنی طلاق از طرف شوهر باشد، فرزندانشان مثلاً دخترانی که از هفت سال به بالا هستند و پسرانی که از دو سال به بالا مثلاً پنج ساله و هشت ساله و دوازده ساله هستند اگر این فرزندان بگویند ما با پدرمان نمی رویم و ما از مادرمان جدا نمی شویم، آیا پدر می تواند بچه ها را اجباراً از مادرشان جدا کرده با خودش ببرد یا خیر نمی تواند؟
در صورتی که از مادر نتواند بچه ها را جدا کند، آیا خرج بچه ها را باید پدر بدهد یا آن که چون با پدرش نرفته و پدر هم مثلاً در این شهر نیست و فقیر هم هست لازم نیست خرج آن ها را بدهد؟ تکلیف این مرد و زن و بچه ها چیست؟
والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته
بسمه تعالی، در فرض مرقوم پدر حق دارد بچه ها را ببرد، ولی خیلی مطلوب است که با فرزندان و مادرشان مدارا کند و در هر صورت نفقه بچه ها بر عهدۀ پدر است.
استفتائات امام خمینی (س)ج. 9صفحه 356
[سؤال 10802] 6120
بسمه تعالی 6 جمادی الثانی 1403 ق
محضر مقدس زعیم عالی قدر، حضرت مستطاب، آیت الله العظمی، امام خمینی، ادام الله ظله العالی، پس از سلام و تحیّات وافره، از ایزد منان همواره مسئلت دارد که وجود مبارک، از جمیع بلیّات سماوی و ارضی محفوظ بوده و ان شاء الله تا ظهور صاحب العصر و الزمان، حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ امت متعهد و شجاع اسلام، از آن مقام الهی مستفیض گردند. غرض از تصدیع وقت شریف، استفتای این مسأله بود:
چندی است این حقیر، با بانویی مطلّقۀ امریکایی، که قبلاً مسیحی بوده، ازدواج کرده ام. ایشان را فرزند ذکوری است چهار ساله. بعد از این که به دین مبین اسلام، مشرف گردیده، شدیداً مورد ایذاء و آزار افراد خانواده، به ویژه شوهر سابقش واقع شده است. من جمله این که این فرزند را از ایشان جدا کرده، و حتی دیگر اجازۀ دیدن او را هم به ایشان نمی دهند.
با علم به این که بعد از اسلام آوردن این خانم، فرزند ایشان خود به خود مسلمان می شود و ولایت او بر عهدۀ طرف مسلمان است نه کافر، و با توجه به این واقعیت که فعلاً قدرت ظاهری، به دست طرف کافر، یعنی پدر طفل است و او اجازۀ اعمال این ولایت را به مادر مسلمان طفل نمی دهد، وظیفه شرعی این مادر چیست؟ ایشان ـ بحمدالله و المنة ـ عازم است که با حقیر به وطن اسلامی هجرت کند، از این نگرانیم که چه باید بکنیم؟ حکم شارع چیست؟ آیا رهاکردن طفل، و به اختیار پدر کافرش سپردن، برای حقیر و مادر مسلمان طفل، مسئولیت و یا خدای نخواسته، گناهی در بر دارد؟ اگر آری، ما تا چه حد باید برای پس گرفتن بچه، اقدام کنیم؟
بسمه تعالی، اگر امکان دارد، بچه را از آنان بگیرید و چنانچه ممکن نیست، معذور هستید.
استفتائات امام خمینی (س)ج. 9صفحه 357
[سؤال 10803] ----> 6172
2. طفل به سنّی رسیده که در حضانت پدر قرار گرفته است؛ مادر بچه مبلغی به پدر می دهد تا این که حضانت بچه را به مادر واگذار کند و نیز مخارج بچه را مادر متعهد می شود. آیا این نوع قرارداد صحیح است یا نه؟ و در صورت صحت، لازم است و یا این که جایز و در صورت جایز بودن، اگر پدر به حضانت خود برگردد، آیا مادر هم حق مطالبۀ مبلغی را که در مقابل حضانت، به پدر بچه داده بود، و همچنین مخارج طفل مشترک را دارد یا نه؟
بسمه تعالی، پدر می تواند از تعهدی که نموده برگردد و مادر حق رجوع به مخارجی که نموده ندارد. و پولی که به پدر داده اگر در مقابل واگذاری حق حضانت بوده، ملک پدر نشده و می تواند از او مطالبه کند.
[سؤال 10804] ----> 5890
2. در صورتی که چنین مرد یهودی برای اولین بار قبلاً با یک دختر یهودی ازدواج کرده و او را طلاق دهد و از او فرزند پسری شش ساله داشته باشد، آیا بعد از این که پدر مسلمان شد، حق دارد فرزند را از مادر یهودی بگیرد و در آغوش اسلام بپروراند یا مادر می تواند اقدام قانونی کند و فرزند را از پدر بگیرد و در دین یهود بزرگ کند؟
بسمه تعالی، در فرض مرقوم، پدر مسلمان، فرزند را از مادر یهودی بگیرد.
[سؤال 10805] 6121
بسمه تعالی
محضر رهبر عالی قدر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران، دام ظله العالی
در مسأله 2458 رسالۀ عملیۀ حضرت عالی مرقوم است: «اگر زنی که آزاد و مسلمان و عاقل است دختری داشته باشد، تا هفت سال دختر تمام نشده، پدر نمی تواند او را از مادرش جدا کند». بفرمایید: زنی که کارمند است و صبح ساعت 6 از خانه خارج و ساعت 1 بعدازظهر مراجعت می نماید، آیا این زن، آزاد است یا خیر و
استفتائات امام خمینی (س)ج. 9صفحه 358
پدر می تواند دختر را از چنین زنی بگیرد یا خیر؛ در حالی که راضی به نگهداری دختر، توسط فردی غیر از مادرش نمی باشد؟ نظر مبارک را مرقوم فرمایید. والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته
بسمه تعالی، تا هفت سال دختر تمام نشده، حق حضانت و تربیت دختر با مادر است و بدون رضایت او بچه را نمی توان گرفت.
[سؤال 10806] 6122
بسمه تعالی 18 / 7 / 1361
حضور مبارک امام بزرگوار و رهبر عالی قدر، احتراماً؛ به استحضار آن بزرگوار می رساند که:
این جانب از زنم که چند سال پیش طلاقش داده ام، فرزندی دارم که اکنون هفت سال دارد و هر ماه، خرج او را به مادرش تحویل می دهم تا از او نگهداری نماید، ولی اکنون می خواهم فرزندم را تحویل گرفته و خود عهده دار نگهداریش باشم، در صورتی که مادرش از تحویل او به من خودداری می نماید و من هم دیگر نمی خواهم خرج ماهیانۀ او را بدهم. در این صورت، وظیفۀ شرعی و اسلامی من چیست؟ آیا می توانم حتماً فرزندم را از دست مادرش که شوهر دیگری در اختیار دارد بگیرم؟ در صورت عدم تحویل مادرش، آیا درست است که خرج و مخارج او را قطع نمایم؟ و یا به طور کلی، هر پدر و یا مادر تا چه سنی برای نگهداری فرزند، وظیفۀ شرعی دارد؟ خواهشمند است جواب سؤالاتم را شرعاً و قانوناً مرحمت دارند.
بسمه تعالی، حق حضانت فرزند پسر تا دو سال و فرزند دختر تا هفت سال با مادر است و بعد از آن مادر، حق ندارد و پدر می تواند فرزند را تحویل بگیرد؛ ولی در هیچ صورت نمی تواند نفقۀ بچه را قطع کند، و با تزویج مادر در اثناء مدت حضانت حقّ حضانت او ساقط می شود، و پدر حقّ پیدا می کند.
استفتائات امام خمینی (س)ج. 9صفحه 359
[سؤال 10807] 6123
بسمه تعالی 27 / 7 / 1361
حضرت مستطاب آیت الله العظمی امام خمینی، متّعنا الله بطول بقائه الشریف
در ولایت پدر نسبت به فرزند صغیر خود (پسر بچۀ بیش از دو سال) چه می فرمایید؟ آیا به حدی است که در صورت تشخیص ضرر، از ملاقات مادر با طفل (زوجۀ مطلّقه خود) و یا بردن او جلوگیری کند یا خیر؟ در حالی که فرزند، مادر را به عنوان مادر نمی شناسد؛ چون از شیرخوارگی جدا بوده است.
بسمه تعالی، حق ندارد از ملاقات مادر و فرزند جلوگیری کند؛ ولی می تواند از سپردن فرزند به دست مادر خودداری نماید.
[سؤال 10808] 6124
بسمه تعالی 25 / 11 / 1361
محضر نایب الامام آیت الله العظمی امام خمینی دام ظله العالی علی رؤوس الانام
مستدعی است در مورد مسألۀ ذیل عنایت فرموده و اظهار نظر بفرمایید. چنانچه دادگاه اسلامی حق حضانت و تربیت اولاد را به پدری داده باشد و مادر هم از پدر جدا شده باشد، آیا مادر حق دارد تقاضای ملاقات فرزندان را بنماید و در صورت امتناع پدر از این امر آیا می توان او را مجبور ساخت تا ملاقات حاصل شود یا خیر؟
بسمه تعالی، حق اجبار ندارد.
[سؤال 10809] 6125
بسمه تعالی
سلام بر شما ای رهبر عزیز! ای آقای ما! ای پدر بزرگ ما! ای رهبری که امریکا و دیگر دشمنان اسلام، از انقلاب شما به ذلّت افتاده اند و سلام بر شما که از فرزندان حضرت محمد صلی الله علیه و آله هستید و بالاخره سلام بر شما ای نایب امام زمان (عج)
این جانب فرزند خیلی کوچک شما که امیدوارم مرا به فرزندی قبول کنید، از شهر
استفتائات امام خمینی (س)ج. 9صفحه 360
اهواز این نامه را برای شما می فرستم و چون بسیار مشتاق دیدار چهرۀ نورانی شما هستم، تقاضا می کنم که اگر میسّر باشد وقتی را معیّن کنید تا بتوانم شما را ملاقات کنم. از این که پیشنهاد مرا قبول کنید، از شما تشکر می کنم.
آیا می دانید چرا این را می نویسم که به ملاقات شما بیایم؟ برای این که یک بار به دیدن شما آمده ام و وقتی به حسینیۀ جماران رسیدم، در را باز کردند و مردم می خواستند بیرون بیایند و من که تازه وارد شده بودم، فقط به اندازۀ دو دقیقه موفق به دیدار شما شدم و وقتی که بیرون آمدم در را بستند و من در آن جمعیت، فاصلۀ زیادی با مرگ نداشتم؛ و خلاصۀ مطلبم این است که شما را ملاقات کنم. اگر می توانید و اگر میسّر است، کاری بکنید که من موفق به دیدار شما بشوم؛ چون ممکن است وقتی که به آن جا برسم، برایم مشکلی پیش آید و برادران سپاه مرا به راحتی نگذارند که به ملاقات شما بیایم. ای امام! آرزوی شهادت دارم؛ برایم دعا کنید.
و اما یک مسأله دیگر: ای امام! من برادری دارم که خیلی بزرگ تر از من است. این برادرم چند سالی بود که در امریکا تحصیل می کرد و بر اثر جوّ بسیار کثیف، با یک زن امریکایی ازدواج می کنند و حالا یک فرزند پنج الی شش ساله دارد و چون زنش یک مسیحی است و خود برادرم دیگر نمی خواهد آن جا بماند و زنش را طلاق داده است و بر اثر اصرار زیاد مادرم می خواهد به ایران برگردد و ما می خواهیم این بچه را مسلمان بزرگ کنیم، آیا گناه ندارد که فرزند خود را از مادرش جدا کنند و به ایران بیاورند؟
بسمه تعالی، اشکال ندارد.
[سؤال 10810] 6126
بسمه تعالی 10 / 4 / 1360
حضور مبارک رهبر کبیر و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران، آیت الله العظمی امام خمینی، دام ظله و روحی فداه
درباره حضانت ابوین نسبت به اطفال در مسأله 16 احکام الولادة و مایلحق بها
استفتائات امام خمینی (س)ج. 9صفحه 361
مرقوم فرموده اید: «الاُم أحقّ بحضانة الولد وتربیته وما یتعلق بها من مصلحة حفظه مدة الرضاع أی الحولین...».
1. آیا احقیت به حضانت فرزند ذکور تا دو سال و اناث تا هفت سال برای مادر در صورتی است که مادر بخواهد، یا آن که در صورت گذشتن زوجه از حق خود نیز، زوج می تواند او را ملزم به حضانت نماید؟
بسمه تعالی، پدر نمی تواند مادر طفل را ملزم به حضانت ولد نماید.
[سؤال 10811]
2. اگر پدر قدرت حضانت نداشته باشد؛ آیا مادر باید حضانت را بپذیرد یا او هم پس از تمام شدن مهلت مقرّره و یا در فرض اسقاط حق (اگر قابل اسقاط و فقط حق باشد) مانند دیگران است؟
بسمه تعالی، در هر صورت، مادر ملزم به حضانت و نگهداری طفل نیست؛ بلکه رسیدگی به امور طفل بر عهدۀ پدر است و امکان مباشرت شرط نیست، قدرت بر تهیۀ وسایل و یا اجیر کردن کسی برای نگهداری طفل کافی است.
[سؤال 10812] 6127
بسمه تعالی
آیا محکمه می تواند پدر و مادر ممتنع از حضانت را مجبور نماید که به حق الحضانه عمل نمایند یا خیر؟
بسمه تعالی، صرف حق الحضانه در آن مقدار که فقط حق من له الحضانه است، قابل الزام و اجبار نیست؛ بلکه صاحب حق می تواند از حق خود بگذرد و از حضانت صرف نظر نماید؛ ولی نسبت به حق فرزند در تر و خشک کردن وی و در تربیت و نگهداری و حفظ او اگر من علیه الحق امتناع ورزد، حاکم شرع می تواند او را الزام به رعایت حق فرزند نماید.
استفتائات امام خمینی (س)ج. 9صفحه 362
[سؤال 10813] 6128
بسمه تعالی
محضر مبارک حضرت آیت الله العظمی الامام الخمینی دام ظله العالی بعد التحیّة والسلام
اگر عمل به حق الحضانه مستلزم عسر و حرج فوق العاده نسبت به دیگری باشد، مثل این که گرفتن فرزند از مادر بعد از دو سال و رد به پدر باعث مشقت غیر قابل تحمل برای او باشد که این مشقت اضافه بر اصل مشقت فراق است که معمولاً متوجه مادر می شود و یا عمل به حق الحضانه باعث فساد و انحراف اخلاقی و تربیتی باشد و کودک در معرض فساد قرار گیرد، در این صورت باز حق ثابت است یا به حکم حرج و فساد ساقط می شود؟ والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته
دادستان کل کشور، یوسف صانعی
بسمه تعالی، در صورت دوم که کودک در معرض فساد دینی یا اخلاقی قرار می گیرد، پدر صلاحیت حضانت را مادام که چنین است ندارد و در صورت اول که مشقت غیرقابل تحمل برای مادر است پدر نباید فرزند را از مادر جدا کند.
روح الله الموسوی الخمینی
[سؤال 10814] 6129
بسمه تعالی
محضر مبارک رهبر عالی قدر مسلمین، حضرت آیت الله العظمی خمینی، أدام الله ظله الشریف إلی زمان فرج ولی عصر (عج)، سلام علیکم
1. دربارۀ حق الحضانه، در صورتی که مادر طفل نزد عده ای از متعهدان و متدینین محل، آن را از خود سلب کند و آن ها هم شهادت بدهند، آیا کافی است یا خیر؟
بسمه تعالی، اگر موجب اطمینان شود، کافی است.
2. در صورتی که پدر طفل شهید شده باشد، و جد ـ به عنوان یادگار شهید ـ می خواهد این طفل را
استفتائات امام خمینی (س)ج. 9صفحه 363
مجاناً نگهداری کند، بلکه حاضر هم هست مبلغی در مقابل حق الحضانه بدهد.
مادر هم مدت پنج ماه است که از این محل رفته، و بچه را به جد داده است. آیا چنین عملی جایز است یا خیر؟
بسمه تعالی، مانع ندارد.
[سؤال 10815] 6130
بسمه تعالی 11 / 1 / 1362
حضور مبارک حضرت مستطاب، آیت الله العظمی، امام خمینی، أدام الله بقائه
با تقدیم سلام و تمنای سلامتی و طول عمر برای آن یگانه رهبر عظیم الشأن و مرجع اعلی از درگاه قادر یکتا، استفتائاً مسئلت می شود، یک زن و شوهری که مصلحت خود را در جدایی از یکدیگر می دیدند و عازم بر افتراق بودند، دربارۀ طفلی که بین آن ها به وجود آمده بود، پدر طفل مصلحت دید که او را نزد مادر بگذارد. مادر هم قبول کرد، به شرط آن که پدر شرعاً ملتزم شود که برای همیشه ـ تا حد بلوغ ـ نزد او باشد و بدون رضایتش از او گرفته نشود. پدر هم قبول کرد و برای تنجیز این امر، شرط مذکور را به عنوان شرط ضمن العقد، در یک عقد شرعی لازمی، که بین زوج و وکیل زوجه اجرا و منعقد گردید، تضمین و منجز نمودند. سپس صیغۀ طلاق شرعی زوجه اجرا گردید. الحال پس از انقضای عدۀ طلاق، پدر پشیمان شده و می خواهد طفلش را از مادر بگیرد. آیا بدون رضایت مادر این کار جایز است یا نه؟ متمنی است نظر انور خود را در این باره بیان فرمایید. اطال الله بقائکم
بسمه تعالی، اگر در ضمن عقد لازمی شرط کرده اند که تا زمان بلوغ، طفل از مادر گرفته نشود، شرط نافذ است و نباید بگیرند.
[سؤال 10816] 6131
بسمه تعالی 15 / 4 / 1361
محضر مبارک حضرت آیت الله العظمی امام خمینی
این جانبه حدود هجده ماه قبل به دنبال اختلافی که با شوهرم داشتم، در یک
استفتائات امام خمینی (س)ج. 9صفحه 364
شرایط بد و ناراحت کننده، از شوهرم جدا شده و حضانت دختر چهارده ماهه ام را به پدرش واگذار نمودم، به این شرط که هر پانزده روز یک بار برای ملاقات تحویل دهد؛ ولی پدر دخترم تا به حال از اجرای حکم سرباز زده و ملاقات ها طبق حکم دادگاه انجام نشده است. از آن جا که دخترم بزرگ شده و احتیاج بیشتری به محبت مادری دارد و در حالی که پدر دخترم به اتفاق دخترم در شهری تنها زندگی می کند و شست و شوی دخترم را شخصاً انجام می دهد، از این رو من ناراحت و نادم بودم که چرا حضانت دخترم را به پدرش واگذار نموده ام. از دادگاه تقاضای استرداد حضانت دخترم را نمودم. بالاخره پس از هجده ماه دوندگی، دادگاه بدوی سلب حضانت از پدر نمود و حضانت دخترم را به من واگذار کرده است؛ ولی رئیس دادگاه تجدید نظر عقیده دارد که وقتی مادر حضانت دختر را از خود سلب می کند، دیگر قابل برگشت نیست. با توجه به سن دخترم که اکنون 5 / 2 ساله می باشد، آیا بر طبق فتوای جناب عالی، اگر مادری در یک حالت عصبانیت حق حضانت دختر را از خود ساقط کند، آیا قابل برگشت برای مادر می باشد یا خیر؟
بسمه تعالی، حق حضانت دختر تا هفت سالگی با مادر است و با گذشت و واگذاری به شوهر ساقط نمی شود؛ بلکه دوباره می تواند مطالبه نماید.
[سؤال 10817] 6132
بسمه تعالی
ریاست محترم دفتر حضرت امام، محترماً به عرض می رساند:
این جانبه مدت شش سال از ازدواجم می گذرد و دارای یک بچۀ چهارسالۀ پسر هستم و در این مدت، تمام خرج و مخارج بچه و نگهداری او به گردن من بوده است. اکنون شوهرم می خواهد متارکه کند و دچار بیماری روانی است. لطف کرده بفرمایید: از نظر شرعی این بچه به من می رسد یا نه؟
بسمه تعالی، حق حضانت بچه در سن مذکور، از پدر است.
استفتائات امام خمینی (س)ج. 9صفحه 365
[سؤال 10818] 6133
بسمه تعالی 29 / 12 / 1360
خدمت معظم حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، روحی له الفداء، با عرض سلام، معروض می دارد:
عیال بنده مدتی است مطلّقۀ خلعی گردیده و در حال حاضر دختر بچه ای یک ساله از بنده دارد. اظهار می دارد که کودک خردسال را به او ببخشم و از پدری خود استعفا داده و دنبال بچه نروم و حتی بچه را ملاقات ننمایم و هیچ گونه خرجی و هزینۀ نگهداری به مادرش ندهم. سائل می خواهد بداند آیا این کار از نظر شرعی اشکال دارد یا نه؟ و آیا اگر اشکال دارد، می توانم بچۀ یک ساله دختر را از مادرش جدا نموده و در پیش مادرم یا عیال جدید نگهداری نمایم؟
حسبنا الله و نعم الوکیل، نعم المولی و نعم النصیر، با کمال احترام
بسمه تعالی، حق حضانت دختر تا هفت سال با مادر است، و نفقۀ فرزند و ولایت بر او با پدر است، و اگر در اثناء مدت، مادر ازدواج کند حقّ او ساقط می شود.
[سؤال 10819] 6134
بسمه تعالی 1 / 11 / 1361
دفتر مبارک حضرت آیت الله العظمی، امام خمینی، مدّ ظله العالی، جعلت فداکم
زن ناشزه ای که خودش خانۀ شوهر را ترک، و در خانۀ پدر خود سکونت اختیار نموده است، آیا می تواند دختر بچۀ چهار ساله ای که در خانۀ شوهرش است، با استفاده از حق حضانت، جبراً از شوهر تحویل بگیرد یا خیر؟ در صورت اول، آیا شوهر موظف است که کسوه و نفقۀ بچه را نیز به مادرش بدهد یا نه؟
بسمه تعالی، نشوز زن موجب سقوط حق حضانت نمی شود، ولی پدر ملزم نیست کسوه و نفقۀ بچه را، به دست مادر بچه بسپارد.
استفتائات امام خمینی (س)ج. 9صفحه 366