تفسیر روان جاوید
تفسیر روان جاوید به زبان فارسی بوده و از نظر روانی و دقت نظر قابل استفاده برای دانشمندان و عموم می باشد. آقای علی ثقفی فرزند ارجمند نویسنده که به تصحیح و نشر این کتاب همت گماشته، در این نوشته کوتاه به معرفی کتاب، تاریخچه نگارش آن و ارزش آن نزد اهل فن پرداخته اند.
«روان جاوید در تفسیر قرآن مجید» تألیف حضرت آیت الله آقای حاج میرزا محمد ثقفی طهرانی قدِس سِره‌الشریف، طی سالیان متمادی، پس از یک رشته مطالعات دقیق در تفسیر قرآن کریم به زیور طبع آراسته شده است. امتیاز بزرگ این کتاب که به راستی چراغ هدایتی برای جویندگان راه حقیقت می باشد در آن است که همه جا تلاش شده تا در تفسیر آیات قرآنی، از خود قرآن و سپس از کلام معصومین علیهم السِلام استفاده گردد و هرگز از مسیر انبیاء و اولیاء علیهم السِلام فاصله نگیرد، مرحوم مؤلّف بزرگوار به دلیل وسواسی که در تفسیر کلام وحی داشت گه گاه برای یافتن بهترین پاسخ به سؤالاتش تا پاسی از شب در میان تفاسیر وگفتار ائمه اطهار علیهم السِلام کنکاش نموده و به بهره‌گیری از نظرات علمای اعلام واجتهاد خود می پرداخت تا بلکه حل مشکل کند و آنچه را که با حقیقت قرآن نزدیکتر است دریابد وشاید در نتیجه همین دقت نظر بود که در میانه راه، خستگی مفرط بر اوغالب شد و به ناچار برای مدتی، از ادامه راه بازماند و این درحالی بود که دو جلد از تفسیر به چاپ رسیده بود.
کتابقدس ایران، بانوی بزرگ انقلابصفحه 355
تنها فرزند روحانی آن مرحوم حضرت حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای حاج میرزا حسن ثقفی می گوید: به خاطر دارم دو سه سالی از چاپ جلد اول و دوم گذشته بود، روزی حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه به منزل ما، در محله پامنار تشریف آوردند پس از تعارفات مقدماتی به حضرت والد قریب به این مضمون فرمودند: تفسیر حضرتعالی را دیدم، بسیار روان و مفید و قابل فهم برای همگان است ما نمونه آن را یا نداریم و یا کم داریم، چه خوب بود که هر چه زودتر بقیه آن هم فراهم می‌شد و در دسترس عموم قرار می گرفت. حضرت ابوی فرمودند: اما مدتی است که خسته شده ام و متأسفانه توفیق ادامه آن را نیافته ام و گمان نمی کنم عمرم وفا کند که بتوان این مهم را به پایان ببرم. بحمدالله تفاسیر هم زیاد نوشته شده و آنچه من انجام داده ام قطره ای از دریاست و اگر مفید باشد همین قدر سهم ما بوده است و با خستگی فعلی و کهولت سن امیدی به ادامه و اتمام آن ندارم. حضرت امام که پیدا بود علاقه شدیدی به این تفسیر پیدا کرده و بدون تعارف، آن را اثری ارزنده و کمیاب تشخیص داده اند با استواری کلام و با ادب تمام که در همه برخوردها ملکه ایشان بود فرمودند: اما من فکر می‌کنم این اثری پربهاست و نعمتی است خدادادی که به شخص شما عنایت شده است حیف است که در نیمه راه، زمین گذارده شود. من استدعا می کنم که آن را ادامه دهید، خداوند توفیق و سلامتی لازم را خواهد داد، بعد فرمودند: من امیدوارم شما آن را به اتمام برسانید و در حیات خود، چاپ کامل آن را ببینید.
این سخن امام هر چه بود در روح وقلب والد ما چنان اثر کرد که فردای آن روز بساط نگارش تفسیر در اطاق مطالعه او پهن شده و قلم به زمین نماند تا حدود ده سال بعد که « تفسیر قرآن کریم» در قالب روان جاوید به پایان رسید و همان شد که امام فرمود، این تفسیر شریف دو نوبت در زمان حیات مؤلّف ـ رحمه الله ـ چاپ شد.
آیت الله حاج میرزا یوسف ایروانی (س) در مقدمه تفسیر بخشی از امتیازات این اثر گرانقدر را چنین بیان می کند.
کتابقدس ایران، بانوی بزرگ انقلابصفحه 356
اهتمام به جهت موعظه قرآن که مقصود از انزال کتاب است و تاکنون کمتر به آن توجه شده است.
احتواء بر مباحث فقهیه عام البلوی که درکتب فقه به ذکر اجمالی آن اکتفا شده است.
اشتمال تحقیقات دقیق و نظریات و حقایق مکشوفه ای که به مدد الهی نصیب آن بزرگوار شده است.
تطبیق ظواهر دقیقه آیات با ظواهر اخبار معارضه که انصافاً در این مقام ید بیضائی نشان داده است.
جمع بین روایات مختلفه تفسیریه که حقّّا هنر فقهی و ذوق ادبی را به نصاب کمال رسانده است.
جمع بین سهولت عبارات و علو معانی که قابل استفاده عوام و خواص شده است.
استقلال هر یک از آیات به تفسیر جامع با نظم بدیعی که موجب ملالت خواننده نشود.
همچنین آیت الله العظمی رفیعی قزوینی(س) در این خصوص می فرمایند: « از چندی پیش دراین اندیشه بودم و روزگاری با این امید به سر می بردم که چه خوب است تفسیر جامعی به فارسی بر قرآن کریم نوشته شود که موافق باشد با ظاهر آیات کتاب و مطابق باشد با اخبار ائمه اطیاب، منزه از آثار مردوده و آراء ضعیفه اهل خلاف، مزین به انظار مقبوله و اقوال قویه اهل وفاق،مشتمل بر معارف حقه و مواعظ حسنه و نکات مستحسنه و معانی دقیقه و حقایق رقیقه و تحقیقات رشیقه و مطالب ابکار و جواهر افکار و غنائم بسیار، مبری از ایجاز مخل و اطناب ممل، واجد فضیلت اختصار و فاقد اسفار کبار، سهل التناول برای عوام، کثیر الفائده برای خواص، که ابناء زمان را از مراجعه آن بهره ای وافر و دانشمندان را از مطالعه آن نفعی ظاهر آید.
تا چند سال قبل که «روان جاوید» در تفسیر قرآن مجید را دیدم و پس از مراجعه و مطالعه یافتم آن را چنان که خود می خواستم با آن مزایا و محسنات که می پنداشتم و بر صفحه ضمیر خود می نگاشتم.
کتابقدس ایران، بانوی بزرگ انقلابصفحه 357
«حصلت منیتی بمعرفته عجز الواصفون عن صفته»
بحمد الله این کتاب شریف در پنج مجلد به نصاب کمال رسیده و روان جاوید از خود به کالبد اهل یقین دمیده و الحق روا است که از شجره علم و حکمت، چنین ثمره طیبه‌ای بارز گردد.»
بدون شک این توفیق رفیق ایشان نشد مگر در ظّل توجه به خاندان عصمت و طهارت، بالاخص ارادت آن عالم عارف به وجود و شخصیت نازنین مولای متقیان امام علی علیه السلام، که به حق عاشق آن بزرگوار بود. او قرآن را سراسر در فضائل و مناقب آقا امیرالمؤمنین(ع) می دانست و همواره تلاش کرده است تا از هر مناسبتی، فضیلتی را برای آن بزرگوار به ثبوت برساند برای نمونه درتفسیر بسم الله الرحمن الرحیم و بیان این مطلب که چگونه بعضی از مفسرین به اشتباه این آیه را جزء سوره نمی‌دانند با استفاده از آیه ای دیگر، هم نظر آنها را رد نموده و هم فضیلتی کم نظیر را با استفاده از کلام امیر مؤمنان برای آن حضرت اثبات می کند.
ایشان می فرمایند: «... از اشعه جمال علوی دراین خلال، برهان ساطعی از کلام خداوند و فرموده مولای متقیان یافتم برای اثبات این که بسمله جزء سوره حمد است؛ نمی‌توانم از ذکرش بگذرم و آن، این است که خداوند در سوره زخرف آیه 4 فرموده «و انه فی ام الکتاب لدینا لعلی حکیم» یعنی و به درستی که در سوره ام الکتاب نزد ما هر آینه علی به حکمت کارفرما است پس به نصّ آیه شریفه امیرالمؤمنین در مقام حقیقت و نورانیت سوره حمد نزد خدا است و خود مولی فرمود: « من نقطه باء بسم الله هستم» پس آن حضرت در بسم الله است و خدا فرموده: «علی در ام الکتاب است» معلوم می شود بسم الله جزء ام الکتاب است. پس خداوند تصدیق امیرالمؤمنین را فرمود در آن که آن حضرت فرمود: «من نقطه باء بسم الله هستم» وامیرالمؤمنین هم تصدیق خدا را فرمود در آن که خدا فرمود: «علی در ام الکتاب است» این برهان واضح را ندیدم کسی از مفسرین اقامه نموده باشد گویا از برکات وجود ذی جود علوی، خداوند نصیب من فرموده و عجب آن است که کسی از متکلمین شیعه را ندیدم که بر ولایت مطلقه آن حضرت به این آیه شریفه استدلال نموده باشد با آن که دلالتش واضح
کتابقدس ایران، بانوی بزرگ انقلابصفحه 358
است.»
در این تفسیر از این قبیل نکات ابتکاری و بدیع فراوان آمده است که نشانه‌ای از تیز بینی و ژرف نگری مرحوم مؤلف دارد.
این کتاب شریف چند نوبت به چاپ رسیده و بحمدالله و المنته در سال 1387 چاپ پنجم این تفسیر به زیور طبع آراسته شد و دردسترس علاقمندان قرار گرفت.
کتابقدس ایران، بانوی بزرگ انقلابصفحه 359