دهه فجر انقلاب اسلامی

‏‏دهه فجر انقلاب اسلامی‏

‏‏گذری بر فاصله زمانی ورود امام به ایران تا سقوط رژیم شاهنشاهی‏

‏‏ ‏

‏‏  □‏‎ ‎‏معصومه احمدی بینش ‏

‏‏ ‏

‏‏بازگشت امام‏‎ ‎‏خمینی به ایران ‏

‏‏با فرار شاه از ایران، در 26‏‎ ‎‏دی 1357 ش و به دنبال قیامها و اعتراضات مردمی امام خمینی تصمیم جدی به بازگشت گرفتند (‏‏←‏‏ فرار شاه از ایران ) و عاقبت پس از 14 سال و سه ماه، ساعت 15 : 9 پنجشنبه 12 / 11 / 1357 وارد خاک ایران شدند. ‏

‏‏امام به دلیل ازدحام جمعیت بوسیله هلی کوپتر به بهشت زهرا رفتند و در سخنرانی برای انبوه شنوندگان، وحدت کلمه بین اقشار ملت را رمز پیروزی دانستند و خواستار حفظ وحدت تا پیروزی نهایی و کوتاه کردن دست اجانب از کشور شدند. ایشان رژیم پهلوی را که پنجاه سال سایه اختناق بر سر ملت ایران افکنده بود، دست نشانده بیگانگان و  نامشروع دانستند و اعلام کردند با پشتیبانی مردم، دولتی متکی به آرای ملت و حکم خدا و به دور از دخالت آمریکا و انگلیس تعیین خواهد نمود. ‏‏(صحیفه امام،ج6،ص9، 12، 17)‏‏ ‏

‏‏ایشان سپس از بهشت زهرا به مدرسه علوی رفتند که با استقبال پرشور خبرنگاران داخلی و خارجی و مردم  رو به رو شدند (‏‏←‏‏ بازگشت امام خمینی به ایران) . امام در 14 بهمن تهدید کردند اگر دولت غیر قانونی از راه مسالمت آمیز کنار نرود، اعلام جهاد خواهند نمود. ایشان به رغم تهدیدهایی که در مورد اجرای کودتا شده بود اعتنایی به آن  نکردند‏‏ (کیهان، ش 10628 / 2)‏‏ و در 15 بهمن1357 ش، مهندس مهدی بازرگان را مامور تشکیل دولت کردند. از جمله وظایف این دولت به رفراندوم گذاشتن نظام سیاسی کشور،  تشکیل مجلس موسسان از منتخبین ملت به جهت تصویب قانون اساسی جدید و برگزاری انتخابات مجلس تعیین گردید ‏‏(صحیفه امام،ج6،ص54 /  کیهان، ش10631 / 2)‏‏ ‏

‏
‏‎

‏

‏‏ ‏‏این حکم رسما در 16 / 11 / 1357  طی مراسمی در مدرسه علوی، توسط اکبر هاشمی رفسنجانی قرائت شد. ‏‏(صحیفه امام،ج6،ص61) ‏‏در روز17 بهمن در تهران مردم در پشتیبانی از دولت انتخابی بازرگان دست به تظاهرات زدند. ‏‏(کیهان، ش10631 / 4)‏‏ در 19 بهمن راهپیمایی عظیمی در سراسر کشور به منظور حمایت از دولت بازرگان صورت گرفت‏‏(کیهان، ش10635  / 7)‏‏.‏

‏‏جواد شهرستانی، شهردار تهران در14 بهمن ، پس از مصاحبه مطبوعاتی امام ، استعفای خود را تقدیم کرد ‏‏(کیهان،ش10629  / 2)‏‏. و در 19 بهمن مهندس شریف امامی که از طرف دادستانی ممنوع الخروج شده بود از کشور گریخت.‏‎ ‎‏(بخش خاطرات بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران ، 2 / 1137 ) ‏‏همین طور اولین نماینده انجمن شهر تهران در این روز استعفا داد.‏‏(کیهان، ش10633 / 2 )‏‏ تا 18 بهمن، 40 تن از نمایندگان مجلس استعفای خود را اعلام کردند.‏‏(کیهان، ش،10632 / 8 )‏‏22 بهمن، فرماندهان نیروی سه گانه ارتش با حضور در خدمت امام، استعفای خود را تقدیم کردند.‏‏(بخش خاطرات بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران،2 /  1143) ‏‏همین طور در این روز استعفای 22 تن از نمایندگان مجلس رسمیت یافت.‏‏ (کیهان، ش ،10635 /  8 )‏

‏‏‎

‏پیوستن نیروهای همافر به انقلاب اسلامی ‏

‏‏همافران  نیروی هوایی ارتش (دیپلمه های شاغل در نیروی هوایی) جزء اولین نیروهایی بودند که در مقابل رژیم طاغوتی ایستادگی کردند و در 19 بهمن در مدرسه رفاه  در حضور امام اجتماع و همبستگی خود را با انقلاب اعلام کردند‏‎.‎‏ ‏‏(اطلاعات،ش،15780 /  2 ؛کیهان، ش10634  / 2)‏‏ امام در جمع آن ها ضمن تشکر فرمودند:  ‏‏امیدواریم با پیوستن شما حکومت طاغوت را از بین ببریم و حکومت عدل را برقرار سازیم و دست اجانب را از کشور کوتاه کرده و مملکتی مستقل داشته باشیم.‏‏ ‏‏( صحیفه امام،ج6،ص102-101) ‏‏(‏‏←‏‏ بیعت همافران با امام )‏

‏‏بعد از این حادثه، نیروهای گارد شاهنشاهی طبق برنامه ای در پادگان نیروی هوایی مستقر شدند تا در فرصت مناسب بتوانند همافران را سرکوب کنند. این نیروها  در ابتدای شب 20 بهمن، به همافران حمله ور شده و درگیری میان آنان در گرفت. همافران داخل پادگان سنگر بندی کردند و پس از مدتی درگیری به دلیل تغییر موضع دفاعی گارد توانستند به انبار اسلحه دسترسی پیدا کرده و مسلح شوند. ‏‏(کیهان، ش 10634 / 2)‏‏ ساکنان اطراف پادگان با خبر کردن سایر مردم و دادن شعارهایی حمایت خود را از همافران نشان دادند. ‏‏(بخش خاطرات بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران ، 2 /  1138 )‏‏ در نتیجه با هوشیاری همافران نیروی هوایی و پیوستن مردم انقلابی به آنها گارد با شکست مواجه شد. ‏‏(اطلاعات،ش15782 /  8 ؛ عاقلی،413)‏‏ حمایت نیروی هوایی از انقلاب سبب شد تا دولت بختیار، تصمیم قطعی  به کودتا بگیرد‏‏.(نجاتی ، 2 / 332 )‏

‏‏ ‏

‏‏احتمال کودتا و حوادث  پس از آن ‏

‏‏حضرت امام به دفعات نسبت به طراحی یک کودتای نظامی از طرف دولت آمریکا بعد از رفتن شاه خائن هشدارهایی داده بودند.‏‏(صحیفه امام،ج5،ص429)‏‏ آمریکایی ها  به منظور حفظ انسجام ارتش و جلوگیری از خود سری های آن نسبت به دولت  بختیار، ژنرال هایزر (معاون فرماندهی نیروهای آمریکایی در اروپا ) را مخفیانه به ایران فرستادند. ‏

‏‏علاوه بر این اهـداف، آمریکایی ها قـصد داشتند تا زمینـه های انجام کـودتایی نظامـی را مـورد بررسی قـرار داده و آمـادگی لازم را در ارتش به وجود آورند تـا در صورت لـزوم،  وارد عـمل‏

‏
‏‎

‏

‏‏‏‏شده و منافع غرب را که در گرو بقای دولت دست نشانده بود حفظ کنند.‏‏(برژینسکی ، 69 ، 77 ؛ هایزر ،54 ؛ دهمرده ، 138 )‏‏  هایزر بلا فاصله بعد از ورود به تهران با ژنرال های ارتش تماس گرفت  و آنان را از مأموریت خود آگاه کرد. ‏‏(هایزر، 25 )‏‏ به همین منظور دیداری با  فرماندهان ارشد از جمله، ارتشبد حسن طوفانیان، تیمسار امیر حسین ربیعی، دریا سالار کمال الدین میر حبیب اللهی، ارتشبد عباس قره باغی ترتیب داد ‏‏(منصوری،23)‏‏ و تصمیم گرفت با کمک آنها کمیته ای به عنوان کمیته بحران تشکیل دهد‏‏.(قره باغی،127)‏‏  هایزر در گزارشی که در 9 بهمن به واشنگتن نوشته بود، بهترین زمان برای کودتا را پس از بازگشت امام بیان کرد.‏‏(لطفیان، 233) ‏‏و اعلام کرد در صورتی که نیروهای طرفدار امام قصد سرنگون ساختن دولت را داشته باشند، درصورت عدم موفقیت بختیار در حفظ حکومت ارتش دست به کودتا خواهد زد.‏‏(منصوری،356) ‏‏هر چند هایزر تمام تلاش خود را به کار گرفت تا از سقوط رژیم  پهلوی جلوگیری نماید اما موج انقلاب آن قدر قدرتمند بود که نه هایزر نه دولت بختیار هیچگاه یارای مقاومت در مقابل آن را نداشتند. به این ‏

‏
‏‎

‏‏روز 21 بهمن ماه به دستور سپهبد رحیمی فرماندار نظامی تهران از ساعت 30 : 4 بعد از ظهر تا 5 صبح حکومت نظامی اعلام شد. ‏‏(کیهان،ش10635 /  8)‏‏ در این روز درگیری ها آغاز و تا شب شدت بیشتری گرفت. همافران و مردم با حمله به اسلحه خانه ها، اسلحه و مهمات زیادی را از آنجا خارج و به سرعت توزیع کردند. تهران به یک پایگاه نظامی تبدیل شده بود. این مسئله باعث افزایش ساعات حکومت نظامی  در تهران  تا ساعت 12 روز 22 بهمن از طرف دولت بختیار  شد‏‏.(هاشمی رفسنجانی،1 /  335؛ هایزر،451 ؛ قره باغی، 378) ‏‏به علت تغییر غیر منتظره اوضاع، بختیار و فرماندهان ارتش ناگزیر دستور آغاز عملیات را صادر نمودند. ژنرال گاست، در محل ستاد ارتش، وظیفه هماهنگی میان مستشاران نظامی آمریکا با کودتاچیان را بر عهده داشت. با قوت گرفتن امکان کودتا، امام خمینی اعلامیه ای صادر و این عمل را نیرنگ و خلاف شرع دانسته، از مردم خواستند اعتنایی به حکومت نظامی نکنند و در خیابانها بمانند‏‏.(صحیفه امام،ج6،ص 121- 122) ‏‏مردم به توصیه امام به خیابان ها آمدند و علیه دولت غیر قانونی راهپیمایی کردند. این عمل مردم جلوی کودتا  را گرفت‏‏.(نجاتی،2 / 324) ‏‏سربازان بسیاری به مردم پیوستند و حکومت نظامی متوقف شد. ‏‏(کیهان، ش 10635 / 8 ) ‏

‏‏روز پس از اعلان بی طرفی ارتش و چند ساعت بعد از آن که بسیاری از سران ارتش بازداشت شده بودند، سفارت آمریکا در تهران تلگرافی از کاخ سفید دریافت کرد و دولت آمریکا از این طریق موافقت خود را با یک کودتای نظامی از سوی ارتشیان ایران اعلام کرد.‏‏(سولیوان، ماموریت در ایران /  342 ) ‏‏ساعت 5 : 4 بعد از ظهر کلانتری تهران نو پس از 5 ساعت زد و خورد شدید بین مامورین گارد و مردم سقوط کرد‏‏.(هفت هزار روز 1139 ) ‏‏ساعت 5 عصر به کلانتری 10 در خیابان ایران مهر حمله شد و در ساعت 30 : 9 شب این کلانتری نیز به دست مردم افتاد‏‏.(کیهان 22 بهمن) ‏

‏‏ ‏

‏
‏‎

‏

‏‏ ‏‏فرماندار نظامی تهران در اطلاعیه دیگری ساعات حکومت نظامی را از ساعت  5 : 4 بعد از ظهر تا ساعت 5 صبح افزایش داد. پس از شدت گرفتن حملات مردم به کلانتری ها و پادگان ها  فرماندار نظامی تهران در همین روز ساعت منع عبور و مرور را تا ساعت 12 افزایش داد‏‏.( 1139 )‏

‏‏سرانجام در صبح روز 22 بهمن شورای عالی دفاع و ارتش تشکیل جلسه دادند و بی طرفی خود را در مناقشات فعلی اعلام کردند‏‏.(هاشمی رفسنجانی،1 /  335 ) ‏‏بعد از ظهر همان روز بختیار به دلیل عدم پشتیبانی ارتش از وی، استعفای خود را اعلام کرد‏‏.(کیهان،10636 /  2)‏‏ هویدا (نخست وزیر پیشین نظام شاه) در آن زمان در بازداشت بسر می برد. نگهبانان وی که از مامورین ساواک بودند فرا ر کردند و به هویدا نیز چنین پیشنهادی دادند.‏‏(سولیوان،342 ؛ هویدا، 410 ) ‏

‏‏روز 22 بهمن، تهران، صحنه درگیری مردم با بقایای رژیم شاه بود که بشدت ادامه یافت. در نتیجه  کلانتری های21 ، 16 ،14 ، 11، 10 ، 9، تسلیحات ارتش ، زندان اوین ، مجلسین سنا و شورا، ژاندارمری و شهربانی به دست مردم افتاد.‏‏(بخش خاطرات بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران،2 / 1141– 1143؛ عاقلی ، 415؛ هاشمی رفسنجانی، 1 / 336 ) ‏

‏‏‎

اغلب پادگان های کوچک و بزرگ رژیم نیز در ابتدای صبح به تصرف مردم انقلابی درآمده بود‏‏.(کیهان ، ش 10634 / 2 )‏‏ با تهاجم و دسترسی به اسلحه خانه ها، سلاحهای بسیاری را در اختیار مردم قرار گرفت. ‏‏(هاشمی رفسنجانی ، 1 / 336)‏‏ نصیری (رئیس ساواک) سالار جاف( قاتل مردم کردستان) و سپهبد رحیمی توسط مردم بازداشت شدند  و سپهبد بدره ای (فرمانده نیروی زمینی) و محمد امین و بیگلری (جانشین فرماندهان گارد) به هلاکت رسیدند‏‏. ( بخش خاطرات بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران ، 2 /  1144 )‏‏ و به دنبال سقوط نهادهای اصلی رژیم و عقب نشینی ارتش، امام خمینی از مردم خواستند که آرامش خود را حفظ کنند و مانع اخلال گران و آتش سوزی و حمله به سفارتخانه ها شوند. ‏‏(صحیفه امام ،ج 6 ،ص 124 ) ‏

‏‏در ساعت 45 : 5 بعد از ظهر پس از چند ساعت درگیری رادیو به تصرف نیروهای انقلابی درآمد و پیروزی ملت مسلمان ایران از طریق رادیو به رهبری امام خمینی  اعلام گردید و تمام کشور غرق در شادی گشت‏‎.‎‏ (کیهان ، ش 10636 /  5 ؛ منصوری ، 359 )‏‏ ‏

‏‏با توجه به حوادث روزهای پایانی عمر رژیم پهلوی، در روز 19بهمن در درگیریهای گرگان، پنج نفر کشته و یازده نفر مجروح شدند‏‏.( بخش خاطرات بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران،  2 /  1137 )‏‏  همین طور سحرگاه 20 بهمن ماموران پلیس به جوانان محافظ شهر گرگان حمله کرده و شش نفر شهید و عده ای را مجروح کردند و در درگیری بین گارد شاهنشاهی و نیروی هوایی در دوشان تپه 12 تن از هنرجویان کشته و نزدیک به 40 تن مجروح شدند. ‏

‏‏در تظاهرات و درگیری های21 بهمن در شهرهای قم، اراک، شهرری، تبریز، مشهد، سقز و سایر شهرهای کشور ده ها نفر کشته و زخمی شدند‏‏.( کیهان ، ش 10635 / 7 ،8 )‏‏ و تعداد کشته شده ها در 21 بهمن در بیمارستان جرجانی تهران  به 30  نفر و زخمی ها به بیش از 120 نفر رسید‏‏.( کیهان، ش10634 / 8)‏‏ ساعت 2 بعد از ظهر 22 بهمن در شهر ری پس از شش ساعت زد و خورد مسلحانه بین نیروهای محافظ پاسگاه محل و مردم، پاسگاه به دست نیروهای مردمی افتاد. در این درگیری 26 نفر کشته و 50 نفر مجروح شدند. تا ساعت 30 : 10 روز 23 بهمن آمار کشته ها 654 نفر و مجروحان به 2703 نفر اعلام شد‏‏.( کیهان، ش10636 / 2 ) .‏‏ ‏

‏
‏‎

‏

‏‏ ‏

‏‏امام خمینی نهضت انقلابی ایران را در مقابل ظلم و اختناق رژیم پهلوی دانست که این فشارها انفجاری در ملت ایران پدید آورد که به برکت حضور ملت در صحنه بود  و همه یک صدا بر ضد رژیم فریاد برآوردند و خواستار حکومتی اسلامی شدند، انقلابی که در نوع خود بی نظیر و دارای ارزش های عظیمی است. ‏‏(صحیفه امام،ج7،ص32 و ج8،ص444)‏

‏‏ ایشان روز 22 بهمن را روز برادری ارتش و ملت بیان کرد و روزی که خداوند بر ملت منت نهاد تا با یکپارچگی دشمن را مغلوب خود گرداند، روزی که ایمان بر کفر پیروز شد و نسل های آینده بایستی یاد این روز بزرگ را زنده نگاه دارند. ‏

‏‏ایشان طی پیامی خطاب به ملت درباره توطئه هایی که از طرف دشمنان، این انقلاب نوپا را تهدید می کند هشدارهایی دادند که  مقابله با این توطئه ها تنها در سایه هوشیاری و اتحاد مردم و تبعیت از دولت اسلامی امکان پذیر خواهد بود.‏‏(صحیفه امام،ج14،ص78 و ج6،ص126-125)‏

‏‎

‏منابع: ‏

‏‏1.‏ ‏خمینی،روح الله، صحیفه امام، جلد : 5 ،6  ، 7 ، 8 ، 14، 16، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، پنجم ، 1389 .‏

‏‏2.‏ ‏بخش خاطرات بنیاد تاریخ‏‎ ‎‏انقلاب اسلامی ایران ، زیر نظر غلامرضا کرباسچی ، هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی ، تهران : بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران ، اول، 1371 .‏

‏‏3.‏ ‏برژینسکی، اسرار سقوط شاه و گروگانگیری (خاطرات برژینسکی )، ترجمه: حمید، احمدی، تهران:جامی، 1362 .‏

‏‏4.‏ ‏دهمرده، برات، دولت بختیار و تحولات انقلاب اسلامی، تهران : مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اول، 1383 .‏

‏‏5.‏ ‏روزنامه اطلاعات ، شماره های : 15780 ،15782 [19 ،22 / 11 / 1357 ] .‏

‏‏6.‏ ‏روزنامه کیهان ، شماره های  : 10628 ،10629 ،10631 ،10632 ، 10633 ، 10634، 10635،10636 [14 ، 15 ،17 ، 18 ، 21 ،22 ،23 / 11 / 1357 ] .‏

‏‏7.‏ ‏عاقلی، باقر، روز شمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب ، تهران : گفتار، پنجم، 1376 .‏

‏‏8.‏ ‏قره باغی، عباس، اعترافات ژنرال ، تهران : نشر نی، هفتم، 1365 .‏

‏‏9.‏ ‏سولیوان، ویلیام، ماموریت در ایران، ترجمه: محمود مشرقی، تهران: هفته، سوم، 1361 .‏

‏‏10.‏ ‏لطفیان، سعیده، ارتش و انقلاب اسلامی ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اول، 1380 .‏

‏‏11.‏ ‏منصوری، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، تهران: وزارت امور خارجه، سوم، 1379 0‏

‏‏12.‏ ‏میلانی، عباس، معمای هویدا، تهران : آتیه، اول، 1380 .‏

‏‏13.‏ ‏نجاتی، غلامرضا، خاطرات بازرگان شصت سال خدمت و مقاومت، تهران : موسسه خدمات فرهنگی رسا، اول، 1377.‏

‏‏14.‏ ‏هاشمی رفسنجانی، اکبر، دوران مبارزه، خاطرات، تصویرها، اسناد، گاه شمار، زیر نظر محسن هاشمی، تهران : دفتر نشر معارف اسلامی ، اول، 1376 .‏

‏‏15.‏ ‏هایزر، رابرت، ماموریت مخفی در تهران (خاطرات ژنرال هایزر)، ترجمه: محمد حسین، عادلی، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا، چهارم ، 1376 .‏

‏‎ ‎

‏

‏‎