جلسۀ پرسش و پاسخ (نقد و بررسی مقالات)

‏‎ ‎

‏‏جلسۀ پرسش و پاسخ (نقد و بررسی مقالات)‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ حاج علی فیاض ‏

‏‏ می خواستم نکته ای را در رابطه با مقالۀ دکتر فتحی یکن متذکر شوم و‏‏ ‏‏آن نکته، مسأله تهدیداتی است که به گفتۀ ایشان از سه جهت بر جهان‏‏ ‏‏اسلام وارد می شود: یکی از داخل دنیای اسلام، دیگری از ناحیۀ مکاتب‏‏ ‏‏لیبرالیسم و سومی، از سوی مکاتب رادیکال شرق. ایشان که در نوشتۀ خود‏‏ ‏‏به مسأله سقوط و فروپاشی اتحاد شوروی پرداخته‏‏ ‏‏اند، طوری مطلب را بیان‏‏ ‏‏کرده‏‏ ‏‏اند که گویی انحطاط و فروپاشی شوروی، شکستی در برابر اسلام بوده‏‏ ‏‏است (لااقل نحوۀ بیان و جملات متن اینطور القا می کند)، در حالی که به‏‏ ‏‏نظر من، این سه ناحیۀ خطر، در دوران معاصر، همگی یک خطر هستند که‏‏ ‏

‏‎

‏‏عبارت است از لیبرالیسم».‏

‏‏ نویسنده ای به نام «فوکویاما» در کتاب خود به نام «پایان تاریخ»، با‏‏ ‏‏اشاره به تهدیداتی که لیبرالیسم با آن مواجه است مدعی شد که در حال‏‏ ‏‏حاضر، لیبرالیسم نمونۀ نهایی و کامل روند حرکت تاریخ است. وی با‏‏ ‏‏بررسی مکاتبی که در برابر آن قد علم کرده اند، دریافت که هر اندیشه ای که با‏‏ ‏‏لیبرالیسم مقابله نموده نابود شده است. به عنوان مثال، جنبش فاشیسم در‏‏ ‏‏دوران جنگ جهانی، در برابر لیبرالیسم اروپای غربی، شکست خورد و نیز‏‏ ‏‏مکتب کمونیسم هم به دست لیبرالیسم از میان رفت. فوکویاما با‏‏ ‏‏طرح پرسشی دربارۀ اسلام و لیبرالیسم، عنوان کرد که در دوران معاصر، اسلام‏‏ ‏‏نمی تواند به عنوان یک انتخاب جدید، درمقابله با لیبرالیسم جایگزین‏‏ ‏‏مارکسیسم شود و گفتۀ خود را اینطور تشریح می کند که اسلام در حال‏‏ ‏‏حاضر از جاذبه های مطلوب در سطح بین المللی برخوردار نیست و تعالیم‏‏ ‏‏اسلامی برای جوانان توکیو، پاریس، نیویورک و ... مفهومی ندارد. حقیقت آن‏‏ ‏‏است که اگر منظور نویسندۀ این مطالب (فوکویاما)، روشهای ارائه و‏‏ ‏‏معرفی اسلام باشد ونه خود اسلام، گفته اش کاملاً درست است، یعنی‏‏ ‏‏اسلام در مبارزه و رویارویی با لیبرالیسم با بحران مواجه خواهد بود.‏

‏‏آنچه می خواهم بگویم این است که در افکار امام خمینی(ره) یک‏‏ ‏‏نکتۀ اساسی وجود دارد که عبارت است از کلیّت و فراگیری تعالیم اسلام‏‏ ‏‏متأسفانه باید گفت که ما به عنوان مسلمان، جامعه اسلامی، جنبش‏‏ ‏‏اسلامی و اندیشمند اسلامی، در بسیاری موارد به اینکه اسلام یک آیین‏‏ ‏‏کامل و بی کم و کاست است، توجه نکرده ایم و چه بسا در برخوردها و‏‏ ‏‏رفتارهای خود، آنجا که به رویارویی باغرب و ارائۀ اسلام به عنوان روشی‏‏ ‏‏پیشرفته وکامل مربوط می شود، حتی موجب تضعیف آن شده ایم و در بُعد‏‏ ‏

‏‎

‏‏سیاسی، آن را ضعیف جلوه داده ایم و این به نظر من یک خطا و اشتباه‏‏ ‏‏بزرگ و خطرناک است. اسلام تنها یک ابزار تحول سیاسی نیست. اسلام‏‏ ‏‏فقط یک عامل جنبش انقلابی نیست، بلکه اسلام یک نظریه و عقیدۀ کامل‏‏ ‏‏و پیشرفته است و ما باید مسئولیت خود را در ایفای این نقش مهم و معرفی‏‏ ‏‏اسلام به عنوان یک ایدئولوژی همه جانبه به انجام رسانیم و در عرصۀ تمدن، ‏‏ ‏‏اجتماع، فرهنگ و اقتصاد، آن را به کار گیریم این مسأله مورد دیگری را به‏‏ ‏‏یاد من می آورد که عبارت است از بحران سه گانه ای که در تاریخ اسلام پیش‏‏ ‏‏آمد و در دوران معاصر شدت یافت و آن، بحران عقل، علم و عمل در‏‏ ‏‏جوامع اسلامی است. به عقیدۀ من، مسأله، هم نظری و معرفتی است ‏‏و ‏‏هم‏‏ ‏‏عملی و اجرایی.‏

‏‏ ‏

‏‏ شیخ کاظم یاسین‏

‏‏نکته ای که می خواهم ذکر کنم به دو مقاله مربوط می شود، یکی مقالۀ‏‏ ‏‏حجت الاسلام تسخیری و دیگری بحث آقای حارس شهاب.‏

‏‏درباره گفتگوی تمدنها و اصطلاح «بیگانگان»، بحث و سخن‏‏ ‏‏بسیاری مطرح شده است آقای حارس شهاب، گفتگوی تمدنها را به‏‏ ‏‏گفتگوی اسلام و مسیحیت مربوط کردند. در مورد این بخش از مسأله‏‏ ‏‏نکته ای وجود دارد که می خواهم آن را متذکر شوم و آن اینکه عبارت‏‏ ‏‏«دیگران» و حتی اصطلاح «گفتگوی تمدنها» هیچ گاه در بیانات و سخنان‏‏ ‏‏امام(ره) به کار نرفته است. به عقیدۀ من این واژه ها، اصطلاحات مبهم و‏‏ ‏‏غیر واضحی هستند که در اصل از جهان غرب نشأت گرفته اند و گویی از‏‏ ‏‏وجود نقص و عیبی در جوامع ما حکایت می کنند، طوری که به نظر می رسد‏‏ ‏‏مشکل موجود میان ما و غرب، از سوی ما ایجاد شده است، در حالی که‏‏ ‏

‏‎

‏‏مشکل هرگز از جانب ما نبوده است، بلکه در واقع دنیای غرب، همواره بر‏‏ ‏‏ما سلطه داشته و ما را مورد ستم قرار داده وکشورها ومنابع ما را به یغما‏‏ ‏‏برده است و گفتگوی میان قاتل و مقتول، و میان غارتگر و غارت شده‏‏ ‏‏مفهوم ندارد. جهان غرب همواره بزرگترین و گسترده ترین نسل‏‏ ‏‏کشیها و‏‏ ‏‏چپاولها را در تاریخ بشر مرتکب شده است. رابطۀ میان ما و دنیای غرب، ‏‏ ‏‏نمی‏‏ ‏‏تواند رابطۀ «گفتگو» باشد.‏

‏‏این نکتۀ بسیار مهمی است. امام(ره) همواره بر این مسأله تأکید‏‏ ‏‏داشتند که رابطۀ میان ما و غرب، رابطۀ مستضعف و مستکبر است. غرب‏‏ ‏‏همواره به ما، همانند گلۀ گوسفندی نگاه می کرده که به آن حمله کند و آن را‏‏ ‏‏بخورد و بهره‏‏ ‏‏کشی کند. رابطۀ انسانی وجود نداشته است.‏

‏‏از سوی دیگر، این تأکیدی که بر مسأله «گفتگو ی تمدنها» انجام‏‏ ‏‏می شود، به گونه ای است که گویی بر ما لازم است که آن را ترویج کنیم و در‏‏ ‏‏جستجوی ماهیتی برای آن باشیم و آن را در اندیشه های امام(ره) هم وارد‏‏ ‏‏نماییم. در حالی که این موضوع هنوز در حدّ سخن و نظریه است و درست‏‏ ‏‏نیست که آن را در افکار و ارای امام(ره) مطرح کنیم.‏

‏‏باید گفت که دنیای غرب، مسیحی نیست. غرب هیچ ربطی به‏‏ ‏‏مسیحیت ندارد. غرب، تروریست و قاتل است، اما مسیحیت دین پاکی و‏‏ ‏‏صفاست. دنیای غرب، بی‏‏ ‏‏دین و مُلحد است.‏

‏‏حتی اگر مسأله گفتگوی تمدنها را هم مطرح کنیم، باز هم غرب هیچ‏‏ ‏‏ربطی به گفتگوی میان اسلام و مسیحیت ندارد. همۀ ما مسلمانان و‏‏ ‏‏مسیحیان عضو یک خانوادۀ واحد هستیم، اما غرب هیچ ربطه ای با ما‏‏ ‏‏ندارد.‏

‏‏زمانی که پاپ، رهبر مسیحیان در مسأله گروگان‏‏ ‏‏گیری جاسوسان‏‏ ‏

‏‎

‏‏سفارت امریکا در تهران، به نفع انان وارد عمل شد، امام خمینی(ره) به او‏‏ ‏‏تذکر دادند که موضع‏‏ ‏‏گیریهایش باید بر اساس آیین مسیحیت باشد و نه بر‏‏ ‏‏اساس مواضع استکباری دنیای غرب. پس امام(ره) میان این دو موضع، ‏‏ ‏‏تفاوت قائل بودند.‏

‏‏ ‏

‏‏پاسخهای سخنرانان: ‏

‏‏ ‏

‏‏ پاسخ آقای حارس شهاب‏

‏‏ابتدا از جناب آقای شیخ کاظم یاسین به خاطر سخنانشان تشکر می کنم‏‏. ‏‏باید بگویم که اگر توجه کرده باشید، من حتی یک بار هم واژۀ «غرب» را به‏‏ ‏‏کار نبرده ام وهرگز اصطلاح «گفتگوی با غرب» را مطرح نکردم، بلکه من‏‏ ‏‏گفتم که ماباید در برابر بی دینی دنیای غرب بایستیم. من خود از موافقان و‏‏ ‏‏پیشتازان این نظریه هستم. از سوی دیگر، من دربارۀ گفتگوی تمدنها‏‏ ‏‏صحبت کرده بودم. نمی‏‏ ‏‏دانم چرا شما تلاش می کنید غرب را به موضوع‏‏ ‏‏گفتگوی تمدنها مربوط سازید. چنین رابطه ای اصلاً وجود ندارد. گفتگوی‏‏ ‏‏اسلام و مسیحیت، گفتگوی ما و غرب نیست. ما هم با دنیای غرب، به‏‏ ‏‏خاطر بی دینی و الحاد آن مخالفیم و تعجب می کنم که چرا شما اینطور‏‏ ‏‏برداشت کرده‏‏ ‏‏اید.‏

‏‎ ‎

‏‏پاسخ حجت الاسلام تسخیری‏

‏‏در مورد مطلبی که شیخ کاظم یاسین فرمودند باید اشاره کنم که گرچه‏‏ ‏‏مسألۀ برخود تمدنها بطور مستقیم در بیانات امام(ره) مطرح نشده است، ‏‏ ‏‏اما می توان آن را از سخنان ایشان استنباط نمود. حضرت امام(ره) در‏‏ ‏

‏‎

‏‏طبق‏‏ ‏‏بندیهای خود، اینطور مطرح کردند که برخوردها و رویاروییها میان‏‏ ‏‏تمدنها نبوده بلکه جنگ و مبارزه، میان استکبار و استضعاف است واین‏‏ ‏‏مسأله در سراسر عالم یعنی در شرق و غرب وجود دارد. اما یک نمونه از‏‏ ‏‏سخنان امام را هم نمی توان یافت که در آن کلمۀ «برخورد» و «رویارویی»‏‏ ‏‏وجود داشته باشد. «برخورد»، معانی متعدد و گوناگونی دارد علت آن هم‏‏ ‏‏تفاوت مبناهاست. یک مبنا، معتقد است تمدنی که اصول و اندیشه های‏‏ ‏‏خود را از وحی الهی اقتباس نکرده باشد، اصلاً تمدن نیست. پس برخورد‏‏ ‏‏میان تمدن و بی‏‏ ‏‏تمدنی مطرح می‏‏ ‏‏شود. اما مبنایی دیگر عقیده دارد که‏‏ ‏‏وجود چندین تمدن ی واقعیت خارجی است، بنابراین گفتگوی تمدنها و‏‏ ‏‏برخورد تمدنها می تواند مفهوم داشته باشد. ما در اینجا می خواهیم دربارۀ‏‏ ‏‏کسانی که به این مبنا معتقد هستند صحبت کنیم تا بحثمان به جنگ لفظی‏‏ ‏‏تبدیل نشود و به قول مولانا، جدال بر سرمعانی مختلف «انگور» نباشد! بر‏‏ ‏‏همین مبنا می گوییم بیایید تفسیر دقیق و واضحی ارائه دهیم و بیان کنیم که‏‏ ‏‏درگیری میان مستضعفان و بسیاری از اختلافات، درون تمدن اسلامی هم‏‏ ‏‏وجود دارد، اما این به معنی جنگ داخلی در میان و درون فرهنگ نیست بلکه‏‏ ‏‏نزاع اصلی میان مستکبر و مستضعف است و این همان مفهوم قابل توجهی‏‏ ‏‏است که امام خمینی(ره) توانستند آن رابرای جهانیان بیان کنند. ‏

‏‎ ‎

‏‎