نقش امام خمینی(س) در احیای تفکر اسلامی

‏‏ ‏

‏‏ ‏‏‏نقش امام خمینی(س) در احیای تفکر اسلامی‏

‏‏ سجاد علی شاه‏‎[1]‎

‏‏ ‏

‏‏برای درک عمق و تأثیر و نقش امام خمینی(س) در احیای تفکر اسلامی،‏‎ ‎‏نخست مطالبی را پیرامون ارتباط این موضوع با حکومت و ادارۀ کشور به‏‎ ‎‏عرض می رسانم؛ خداوند متعال در حق ایران خیلی مهربان بوده است.‏‎ ‎‏ایران، کشوری با پیشینۀ تاریخی جذاب، با امتیازات و موقعیت عالی و‏‎ ‎‏غنی از نظر منابع طبیعی مانند نفت، گاز، کشاورزی، صنعت فرش و‏‎ ‎‏مرکبات می باشد. قبل از انقلاب اسلامی، استبداد مطلقه در ایران‏‎ ‎‏حکمفرما بود و محمدرضا شاه پهلوی به عنوان امپراتور مطرح بود. او به‏‎ ‎‏موضعگیری اعتقاد داشت و مدعی بود که تصورات و رویاهای‏‎ ‎‏پیشگویانه ای دارد؛ او با طرح انقلاب سفید، مبارزه با بیسوادی و نظام‏‎ ‎‏فئودالی خود را مشهور ساخت و به عنوان دیکتاتور مطلقه، قدرت را به‏‎ ‎‏دست گرفت. او تنها به دو حزب اجازۀ حضور در مجلس را داد و با‏‎ ‎‏دموکراسی به شیوۀ غرب مخالفت کرد. بر اساس خط مشی سیاسی او،‏‎ ‎‏هرکس که با قدرت مطلقه و سیاست وی مخالف بود، مُهر کمونیست یا‏‎ ‎

‏
‏‎

تروریست بر پیشانی اش می خورد و روانۀ زندانهای انفرادی یا‏‎ ‎‏اردوگاههای دسته جمعی می شد. در عرصۀ سیاست خارجی، او از اعراب‏‎ ‎‏حمایت کرده؛ اما نفت خود را به اسرائیل می فروخت و از حامیان‏‎ ‎‏سرسخت ایالات متحده بود. اوریانا فالاچی‏‎[2]‎‏ در کتاب خود به نام‏‎ ‎‏مصاحبه با تاریخ‏‏ آورده است که: محمدرضا شاه پهلوی، زشتیهای سنت و‏‎ ‎‏مدرنیته را در وجود خود گرد آورده و به جنون قدرت گرفتار شده بود؛ او‏‎ ‎‏رویای برپایی و پیروزی جنگ جهانی سوم را در سر می پروراند. جنگی که‏‎ ‎‏به خاطر نفت میان کشورهای تولید کنندۀ آن در خاورمیانه به وقوع‏‎ ‎‏بپیوندد. در چنین شرایطی، ایران تحت حاکمیت دیکتاتوری بود که در‏‎ ‎‏برخورد با رقبا و مخالفان سیاسی خود، بی رحم و خشن بود.‏

‏‏     روح الله الموسوی الخمینی(س) در خانواده ای مذهبی متولد شدند،‏‎ ‎‏سپس به قم رفته و در محضر روحانی معروف و مسلمان ـ حاج شیخ‏‎ ‎‏عبدالکریم حائری ـ علوم مذهبی را فرا گرفته، و اصول اخلاقی و فلسفۀ‏‎ ‎‏معنوی را نیز آموختند که این امر، زندگی شان را در راستای فعالیتهای‏‎ ‎‏سیاسی و تعقیب عقاید اسلامی نوین، مباحث مذهبی، عقاید اجتماعی،‏‎ ‎‏اقتصادی و سیاسی اسلام، تحت تأثیر قرار داد. امام خمینی(س) در سال‏‎ ‎‏1320 (ه .ش.) کتاب ‏‏کشف الاسرار‏‏ را منتشر کردند که در آن سیاستهای‏‎ ‎‏مذهبی پادشاهان را که مخالف با مفاهیم اسلامی بود، مورد انتقاد قرار‏‎ ‎‏دادند؛ و در سال 1962 (1342 و 1343 ه .ش.) علناً مخالفت خود با شاه‏‎ ‎‏ایران را آغاز نمودند. ایشان گرایشات شاه در حمایت از غرب و ایالات‏‎ ‎‏متحدۀ امریکا و همکاری با اسرائیل را محکوم کرده، و مورد انتقاد قرار‏‎ ‎

‏
‏‎

می دادند. ایشان با ایراد یک سری سخنرانی در قم، سیاستها و اقدامات‏‎ ‎‏غیر اسلامی پی در پی و حاکمیت دیکتاتوری شاه ایران را محکوم‏‎ ‎‏می کردند. امام خمینی(س) در سال 1963 توسط دولت ایران دستگیر‏‎ ‎‏شدند که این امر بشدت با مخالفت مردم مواجه شد. به این ترتیب‏‎ ‎‏امام خمینی(س) به عنوان رهبر مُسَلَم نهضت مقاومت ظاهر شدند. ایشان‏‎ ‎‏در فرصتهای مختلف دستگیر می شدند؛ اما حکومت مجبور بود به علت‏‎ ‎‏فشار و حمایت مردم، ایشان را آزاد کند. سرانجام حکومت، ایشان را به‏‎ ‎‏ترکیه تبعید کرد و از آنجا نیز به مدت سیزده سال به نجف منتقل شدند، و‏‎ ‎‏مدتی را نیز در فرانسه در تبعید به سر بردند. در غیاب امام که در خارج به‏‎ ‎‏سر می بردند، مردم ایران همچنان علیه سیاستهای سرکوبگرانۀ حاکمِ‏‎ ‎‏وقت مقاومت کرده، و فشار وارد بر حکومت با چنان شدتی ادامه یافت تا‏‎ ‎‏سرانجام در دسامبر 1978 محمدرضا شاه پهلوی مجبور به کناره گیری‏‎ ‎‏شد؛ و در نتیجه از سلطنت صرف نظر کرد.‏

‏‏     شاه نیروی شبه نظامی مسلحی را تحت عنوان «ساواک» تشکیل داد.‏‎ ‎‏سازمانی که از طریق آن شاه با رقبای سیاسی خود برخورد می کرد،‏‎ ‎‏سازمانی که بسیار خشونت آمیز بود، و به طور مستقیم در مقابل شاه‏‎ ‎‏پاسخگو بود. این سازمان موجب وحشت همۀ ایرانیان شده بود. هنگامی‏‎ ‎‏که مردم برای تظاهرات به خیابانها می آمدند، ارتشیها به آنها شلیک‏‎ ‎‏نمی کردند و ساواک نیز نمی توانست تظاهرات مردم را تحت کنترل خود‏‎ ‎‏در آورد. به همین دلیل شاه مجبور شد شکست و برکناری خود از‏‎ ‎‏سلطنت را بپذیرد. در اول فوریه 1979 امام خمینی(س) به ایران بازگشتند‏‎ ‎‏و سلطنت برچیده شد. مردم ایران جهت استقبال و خوشامدگویی به رهبر‏‎ ‎‏بلامنازع و مسلم خود و بنیانگذار انقلاب اسلامی، به خیابانها آمده بودند.‏‎ ‎

‏
‏‎

سابق بر این، در تاریخ هیچ کشور دیگری، مردم با چنین جمعیتی جهت‏‎ ‎‏خوشامدگویی به رهبر خود به خیابانها نیامده بودند. موج جمعیت در‏‎ ‎‏فرودگاه به قدری زیاد بود که فرود هواپیما با مشکل مواجه شده بود.‏

‏‏     پس از برچیده شدن سلطنت و پیروزی انقلاب اسلامی، گامهایی‏‎ ‎‏جهت تهیۀ پیش نویس قانون اساسی حکومت کشور، بر طبق موازین و‏‎ ‎‏مفاهیم اسلامی برداشته شد. مردم، امام خمینی(س) را به عنوان رهبر‏‎ ‎‏محبوب خود پذیرفتند و جهت رهبری روند انقلاب و تغییر نظام‏‎ ‎‏حکومتی که رنگ و بوی اسلامی داشت به ایشان اعتماد و اطمینان کامل‏‎ ‎‏کردند. امام خمینی(س) رهبری نمونه بودند، انسانی که خود را وقف‏‎ ‎‏آرمانِ انقلاب کرده و مملو از خلوص نیت و صداقت بودند. ایشان هیچ‏‎ ‎‏یک از مقامهای عالیرتبۀ حکومتی را نمی پذیرفتند. دارای زندگی بسیار‏‎ ‎‏ساده، شرافتمندانه و غیر تجملی بودند و جهت پیروزی انقلاب و‏‎ ‎‏حکومت، رهنمودهایی را طبق موازین اسلام ایراد می نمودند.‏

‏‏     امام خمینی(س) کشور جدید ایران را بر اساس تاریخچۀ سیاسی،‏‎ ‎‏اجتماعی و فرهنگی مردم بنیان نهادند و آنان را مبدل به مردمی شریف و‏‎ ‎‏محترم نمودند، مردمی که به گذشته خود افتخار می کردند و به تواناییهای‏‎ ‎‏خود در تغییر سرنوشتشان ایمان کامل داشتند؛ بنابراین انقلاب ایران، آن‏‎ ‎‏سوی مرزهای ایران نیز دارای ابعاد گوناگون است. این انقلاب حامل پیام‏‎ ‎‏امیدواری و دستورالعمل برای تمامی مسلمانانی است که آرزوی ایجاد‏‎ ‎‏نظامی اسلامی و عدل و برابری در جامعه شان را دارند. اصول اخلاقی‏‎ ‎‏جهانی اسلام باید جهت پرداختن به واقعیتهای عملی کنونی در جامعه با‏‎ ‎‏صراحت عنوان شوند و ستیز واقعی با صدور حکم از بالا ممکن نخواهد‏‎ ‎‏بود؛ بلکه با تغییر افکار و روحیۀ مردم به وجود می آید. تغییر کلی جامعه‏‎ ‎

‏
‏‎

‏در صورتی امکانپذیر است که مردم حقیقتاً متقاعد شوند که ایدئولوژی‏‎ ‎‏آنان، چنان ساختار و معیارهایی را ارائه می دهد و رهبری اینچنین وجود‏‎ ‎‏خواهد داشت؛ و مردم متعهد، با ایمان و اعتقاد کامل به اصول اسلامی‏‎ ‎‏می توانند در ایجاد تغییرات بنیادی و انقلابی در هر یک از جوامع مسلمان‏‎ ‎‏مؤثر باشند؛ بنابراین اشتباه نیست که بگوییم انقلاب ایران ابعاد جهانی‏‎ ‎‏دارد و می تواند درسی برای دیگر مللی باشد که می خواهند پی به مفهوم‏‎ ‎‏رهبری و قدرت مردم ببرند.‏

‏‏     تغییر سیاسی در ایران، عملاً نمایانگر تأثیر اصول اخلاقی اسلام‏‎ ‎‏به عنوان اساس انقلاب بوده است. برداشت معمولی و مرسوم از اسلام‏‎ ‎‏این بود که اسلام بنیادی برای وضع موجود است. محققان غربی و برخی‏‎ ‎‏تحلیلگران جهان اسلام اغلب استدلال می کردند که بدون شک، اسلام از‏‎ ‎‏حکومتی مطلوب و عادل، و نیز برابری در جامعه صحبت می کرده؛ اما‏‎ ‎‏اصول آن دیگر جهت ایجاد چنان نظام سیاسی و اقتصادی به کار نمی آید.‏‎ ‎‏مارکسیستها عنوان می کردند که مذهب «افیون توده ها» است؛ و افرادی که‏‎ ‎‏تحت تأثیر دموکراسی سرمایه داری غرب بودند، اظهار می داشتند که‏‎ ‎‏عصر مذهب (بویژه حکومت اسلامی) به عنوان پایه و اساس اقدامات‏‎ ‎‏سیاسی گذشته است. انقلاب ایران به رهبری امام خمینی(س) ضرورت‏‎ ‎‏وجود ساختار اسلامی، و این را که چگونه اسلام می تواند منشأ تغییرات‏‎ ‎‏شود به وضوح نشان داد.‏

‏‏     اسلام صرفاً نیروی منحصر برای وضع موجود نیست؛ بلکه در عمل‏‎ ‎‏توانایی مقابله با چالشهای زمان معاصر را دارد. شما نیازمند یک رهبر‏‎ ‎‏متعهد و نیز مردمی هستید که صادقانه به صحت اصول اسلام معتقد بوده‏‎ ‎‏و آمادۀ تفسیر این اصول طبق شرایط معاصر باشند.‏

‏
‏‎

بسیاری از مردم دگرگونی ایران را به عنوان انقلاب مذهبی قرن بیستم‏‎ ‎‏تلقی می کنند. با وجود این، این انقلاب دارای ابعاد نوینی است که به‏‎ ‎‏دلایل زیر آن را انقلابی بی نظیر ساخته است:‏

‏‏     اول آنکه انقلاب در جامعۀ ایرانی به وقوع پیوست که خیلی بیشتر از‏‎ ‎‏انقلاب 1917 روسیه و 1949 چین از لحاظ اجتماعی ـ اقتصادی توسعه‏‎ ‎‏یافته است.‏

‏‏     دوم آنکه مستمندان شهری، نقش اساسی را در ایجاد این انقلاب ایفا‏‎ ‎‏کردند. تعداد زیادی از آنان از مناطق روستایی آمده بودند و مردم ساکن‏‎ ‎‏مناطق روستایی نیز همزمان در حال مبارزه بودند؛ اما مبارزه و نبرد اصلی‏‎ ‎‏برای برپایی انقلاب در شهرها بود. همۀ طبقات جامعه بویژه بازاریها،‏‎ ‎‏رهبران مذهبی، کارگران، اندیشمندان و دانشجویان و مستمندان مناطق‏‎ ‎‏شهری در این انقلاب شرکت داشتند. انقلاب نمایانگر ائتلاف گسترده ای‏‎ ‎‏از نیروهای سیاسی، مذهبی، فرهنگی و اقتصادی بود که عملاً از‏‎ ‎‏جریانات سیاسی منع شده بودند. این انقلاب طغیان معروفی علیه نظام‏‎ ‎‏ضعیف نخبه گرایانه ای بود که به استثمار مردم پرداخته و دارای ماهیت‏‎ ‎‏بسیار ظالمانه ای بود.‏

‏‏     سوم آنکه نهضت انقلاب اسلامی به دنبال درگیری مسلحانه نبود؛‏‎ ‎‏بلکه اعضای فعال این انقلاب در پی مقابلۀ سیاسی بودند. هزاران تن از‏‎ ‎‏مردم در آخرین ماه مبارزات در راه انقلاب جان خود را از دست دادند.‏‎ ‎‏این افراد به طور عمده تظاهر کنندگان غیر مسلح بودند، نه چریکهای‏‎ ‎‏مسلح. آنان ایرانیانی بودند که جان خود را در این راه دادند؛ چرا که‏‎ ‎‏حکومت وقت از قدرت خود به گونه ای وحشیانه استفاده می کرد.‏‎ ‎‏تظاهرکنندگان برای رسیدن به هدف خود، سیاستِ استفاده از تسلیحات‏‎ ‎

‏
‏‎

‏و برپایی شورشهای مسلحانه را به کار نمی بردند.‏

‏‏     و آخر اینکه هیچ یک از دول خارجی یا جنبشهای جنگ طلب‏‎ ‎‏چند ملیتی با کمکهای مادی خود از انقلاب ایران حمایت نکردند، گرچه‏‎ ‎‏ایرانیان تبعیدی، حامی این انقلاب بودند و بسیاری از نهضتهای اسلامی‏‎ ‎‏مردم پاکستان، به حمایتهای معنوی و سیاسی از انقلاب ایران پرداختند؛‏‎ ‎‏انقلابی که کاملاً نهضتی ایرانی بود. از طرف دیگر، دولت ستمگر ایران از‏‎ ‎‏حمایتهای ایالات متحدۀ امریکا برخوردار بود؛ اما شرایط ایران تا حدی‏‎ ‎‏تغییر کرد که ایالات متحده نتوانست حکومت دست پروردۀ ایرانی خود‏‎ ‎‏را در رویارویی با قیامِ وسیع مردمی و اساساً صلح طلب، از سقوط نجات‏‎ ‎‏دهد.‏

‏‏     بنابراین، انقلاب ایران و رهبری امام خمینی(س) بیانگر مشخصه های‏‎ ‎‏نوین انقلاب با ابعاد جهانی است. از تغییرات به وقوع پیوسته در ایران در‏‎ ‎‏سال 1979 و پس از آن، به وضوح آشکار است که یک حکومت پایدار و با‏‎ ‎‏دوام، باید ریشه های خود را در مهار فرهنگی جامعه بیابد و از حمایت‏‎ ‎‏مردم عادی برخوردار باشد؛ یعنی به جای هدایت صرف، در خدمت آنها‏‎ ‎‏بوده و در صدد تأمین سعادت و بهبود اوضاع آنان باشد.‏

‏
‏‎

‏‎ ‎

‏‎

• )) رئیس سابق دیوان عالی کشور پاکستان.
•  )) Oriana Falachi.