امام خمینی(س)، مجلس و اجتهاد

‏‏ ‏

‏‏امام خمینی(س)، مجلس و اجتهاد‏

‏‏ وسیم سجاد‏‎[1]‎

‏‏ ‏

‏‏افتخار بزرگی است که در جمع محققان امت اسلامی و اعضای محترم‏‎ ‎‏هیأت نمایندگان سیاسی هستم که همگی به منظور تجلیل از یکی از‏‎ ‎‏بزرگترین مردان تاریخ گرد هم آمده اند. مردی که سرنوشت جدیدی را در‏‎ ‎‏اوضاع و احوال جهان امروز، برای مردم ایران رقم زد. از عالیجناب که‏‎ ‎‏دعوتتان فرصتی را برایم فراهم آورد تا در این کنفرانس حاضر شده و به‏‎ ‎‏مقالات ارزشمند محققان محترم در مورد زندگی و دستاوردهای حضرت‏‎ ‎‏آیت الله خمینی(س)، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، گوش فرا دهم،‏‎ ‎‏کمال تشکر را دارم.‏

‏‏     امام، مردی بسیار دوراندیش بودند که تأکید بر بازگشت به سوی‏‎ ‎‏ارزشها و اصول اخلاقیِ اصیل و غیر قابل تغییر اسلام را داشتند، آنگونه‏‎ ‎‏که در قرآن کریم به عنوان تنها راه ایجاد نظام صنعتی و اجتماعی ـ اقتصادی‏‎ ‎‏یک کشور، جهت برخورداری از کشوری کامروا و موفق بر مبنای اصول‏‎ ‎
‏

‎

‏انسانی و اسلامی در جهان معاصر آمده است.‏

‏‏     حضرت امام خمینی(س) حرکت مخالفت آمیز خود علیه شاه و‏‎ ‎‏حکومت دیکتاتوری وی را از شهر قم آغاز کردند. این حقیقت که ایشان‏‎ ‎‏فاقد تسلیحات بودند، ایشان را از مبارزه علیه شاه که از توان نظامی قوی و‏‎ ‎‏حمایت قدرتهای غربی برخوردار بود، منصرف نساخت. ایشان به‏‎ ‎‏مخالفت با شاه پرداختند نه به خاطر اعتراض شخصی، بلکه بدان جهت‏‎ ‎‏که معتقد بودند در اسلام جایی برای سلطنت و دیکتاتوری و سرکوب‏‎ ‎‏وجود ندارد. در اسلام قدرت به مردم که جانشینان خداوند بر روی‏‎ ‎‏زمینند، اعطا شده، و نه فرد دیگری. همۀ افراد چه غنی و چه فقیر با هم‏‎ ‎‏برابرند و مقید و متعهد در برابر قانون. از نظر امام آنچنان که در کتاب‏‎ ‎‏ولایت فقیه‏‏ عنوان شده، حکومت اسلام، حکومت قانون است. در این‏‎ ‎‏طرز حکومت، حاکمیت منحصر به خداست و قانون، فرمان و حکمِ‏‎ ‎‏خداست. قانون اسلام یا فرمان خدا بر همۀ افراد و بر دولت اسلامی‏‎ ‎‏حکومت تام دارد. همۀ افراد از رسول اکرم (ص) گرفته تا خلفای آن‏‎ ‎‏حضرت و سایر افراد تا ابد تابع قانون هستند. همان قانونی که از طرف‏‎ ‎‏خدای تبارک و تعالی نازل شده، و در لسان قرآن و نبی اکرم(ص) بیان شده‏‎ ‎‏است.‏‎[2]‎

‏‏    ‏‏اصلاح و کاربردِ مفهوم استقلال و حاکمیت مردم آنگونه که در اسلام‏‎ ‎‏تفهیم شده، به عقیدۀ بنده، عالیترین مشارکت حضرت امام خمینی(س)‏‎ ‎‏در احیای تفکر اسلامی در قرن بیستم می باشد. روش انقلابی که طی آن‏‎ ‎‏این اصل در ایران اجرا شد، کل جهان را تکان داد و نظریه های موافق و‏‎ ‎
‏

‎

مخالفی را از سراسر جهان در پی داشت. حوادثی که اتفاق افتاده بود‏‎ ‎‏آنچنان پر هیاهو و بنیادی بود که به جای آنکه توجهات بر شالوده و علت‏‎ ‎‏اصلی بر پایی انقلاب متمرکز شود، بر حوادث متمرکز شده بود. با وجود‏‎ ‎‏این، اصول دموکراسی و حکومت قانون و حفظ حقوق بشر همچنان‏‎ ‎‏به عنوان ستونهای اصلی یک کشور اسلامی می باشد.‏

‏‏     نظر و عقیدۀ امام در مورد آزادی افراد و احترام به این آزادی و حقوق‏‎ ‎‏بشر در پاسخ به سؤال خبرنگار لندن تایمز به وضوح مشخص می شود.‏‎ ‎‏امام فرمودند:‏

‏‏اعتقادات من و همۀ مسلمین همان مسائلی است که در قرآن کریم آمده‏‎ ‎‏است و یا پیامبر اسلام (ص) و پیشوایان بحق بعد از آن حضرت بیان‏‎ ‎‏فرموده اند که ریشه و اصل همۀ آن عقاید ـ که مهمترین و با ارزش ترین‏‎ ‎‏اعتقادات ماست ـ اصل توحید است. مطابق این اصل، ما معتقدیم که خالق و‏‎ ‎‏آفرینندۀ جهان و همۀ عوالم وجود و انسان تنها ذات مقدس خدای تعالی‏‎ ‎‏است که از همۀ حقایق مطلع است و قادر بر همه چیز است و مالک همه چیز.‏‎ ‎‏این اصل به ما می آموزد که انسان تنها در برابر ذات اقدس حق باید تسلیم‏‎ ‎‏باشد و از هیچ انسانی نباید اطاعت کند مگر اینکه اطاعت او اطاعت خدا‏‎ ‎‏باشد؛ و بنابراین هیچ انسانی هم حق ندارد انسانهای دیگر را به تسلیم در برابر‏‎ ‎‏خود مجبور کند. و ما از این اصل اعتقادی، اصل آزادی بشر را می آموزیم‏‎ ‎‏که هیچ فردی حق ندارد انسانی و یا جامعه و ملتی را از آزادی محروم کند،‏‎ ‎‏برای او قانون وضع کند، رفتار و روابط او را بنا به درک و شناخت خود که‏‎ ‎‏بسیار ناقص است و یا بنا به خواسته ها و امیال خود تنظیم نماید. و از این اصل‏‎ ‎‏ما نیز معتقدیم که قانونگذاری برای بشر تنها در اختیار خدای تعالی است،‏‎ ‎‏همچنان که قوانین هستی و خلقت را نیز خداوند مقرر فرموده است. و‏‎ ‎

‏
‏‎

‏سعادت و کمال انسان و جوامع تنها در گرو اطاعت از قوانین الهی است که‏‎ ‎‏توسط انبیا به بشر ابلاغ شده است و انحطاط و سقوط بشر به علت سلب‏‎ ‎‏آزادی او و تسلیم در برابر سایر انسانهاست و بنابراین بنا، انسان باید علیه این‏‎ ‎‏بندها و زنجیرهای اسارت و در برابر دیگران که به اسارت دعوت می کنند‏‎ ‎‏قیام کند و خود و جامعۀ خود را آزاد سازد تا همگی تسلیم و بندۀ خدا باشند.‏‎ ‎‏و از این جهت است که مبارزات اجتماعی ما علیه قدرتهای استبدادی و‏‎ ‎‏استعماری آغاز می شود و نیز از همین اصل اعتقادی توحید، ما الهام‏‎ ‎‏می گیریم که همۀ انسانها در پیشگاه خداوند یکسانند. او خالق همه است و‏‎ ‎‏همه مخلوق و بندۀ او هستند. اصل برابری انسانها و اینکه تنها امتیاز فردی‏‎ ‎‏نسبت به فرد دیگر بر معیار و قاعدۀ تقوا و پاکی از انحراف و خطاست؛‏‎ ‎‏بنابراین با هر چیزی که برابری را در جامعه بر هم می زند و امتیازات پوچ و‏‎ ‎‏بی محتوا را در جامعه حاکم می سازد باید مبارزه کرد.‏‎[3]‎

‏‏    ‏‏حضرت علامه اقبال که در ایران شناخته شده و معروف می باشد‏‎ ‎‏دارای نقطه نظرات مشابهی در مورد دموکراسی و آزادی افراد است. وی‏‎ ‎‏در مورد ایجاد الگوی یک کشور اسلامی مدرن با این سؤال که کدام‏‎ ‎‏محکمه، واجد صلاحیت قانونگذاری در یک کشور اسلامی است و یا‏‎ ‎‏کدام هیأت و گروه توانایی اجتهاد را دارند، خود را مخاطب قرار می دهد.‏‎ ‎‏وی بحق اظهار می دارد که یک کشور اسلامی، بدون اجتهاد، طی گذشت‏‎ ‎‏زمان از حرکت بازمانده، منسوخ شده و قادر به اجرای این عقیده که:‏‎ ‎‏اسلام، دینی برای تمامی افراد در تمامی اعصار است؛ نخواهد بود. وی‏‎ ‎‏در سخنرانیهای معروف خود در مورد احیای تفکر مذهبی در اسلام‏‎ ‎

‏‎

اظهار می داشت: یک مجلس منتخب جزء ضروری یک کشور اسلامی‏‎ ‎‏است. مجلسی که قادر به وضع قانون و اجرای اجتهاد باشد. هیچ‏‎ ‎‏اختلاف نظری در این مورد نمی تواند یا نباید وجود داشته باشد. آزادی‏‎ ‎‏افراد، حقوق بشر و تواناییهای مطلق آنان از طریق مجلسی که آزادانه‏‎ ‎‏انتخاب شده، مفهوم پیدا می کند؛ بنابراین درمی یابیم که در حمایت از‏‎ ‎‏آزادی، احترام به افراد و استقلال مردم، دو شخصیت برجستۀ اسلام یا‏‎ ‎‏فیلسوف قرن بیستم، نظریات مشابهی را عنوان کردند.‏

‏‏     بنده به عنوان دانشجوی تاریخ و استاد علم حقوق از ابراز این مطلب که‏‎ ‎‏امام خمینی(س) بدون شک یک «مجتهد» واقعی و یک قانونگذار طبق‏‎ ‎‏موازین اسلام در قرن بیستم بودند، هیچ گونه ابایی ندارم. ایشان ابعاد و‏‎ ‎‏انگیزه و نیروی تازه ای به اسلام بخشیده، و موجب برقراری مجدد اقتدار‏‎ ‎‏اسلام وَرایِ نظامها و مکاتب دیگری شدند که در این سیاره در حال از بین‏‎ ‎‏بردن و استثمار نوع بشر هستند.‏

‏‏     هرگاه دربارۀ مشکلات مسلمانان و سرنوشت آنان در قرن حاضر‏‎ ‎‏می اندیشم، در پیام امام خمینی(س) نشانی از نور و هدایت می یابم. پیام‏‎ ‎‏ایشان، پیام امید و اطمینان است. این پیام مضامین سخنرانی شاعر مشرق‏‎ ‎‏زمین، علامه محمد اقبال را که در اجلاس سالانۀ مجمع مسلمانان هند‏‎ ‎‏ایراد شد، بار دیگر در ذهنم تداعی می کند. این اجلاس در الله آباد و در‏‎ ‎‏سال 1930 برگزار شده بود. اقبال به عنوان یک طرفدار پر و پا قرص‏‎ ‎‏اسلام، و با دارا بودن ایمان کامل به عملی بودن و مرتبط بودن اسلام در‏‎ ‎‏تمامی اعصار، نقش آن را در گذشته و آینده، در تحت تأثیر قراردادن و‏‎ ‎‏بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی مسلمانان در این جهان و در جهان آخرت‏‎ ‎‏دانسته و نیز دادن عزت و عظمت و افتخار به ملتها را به گونه ای برجسته‏‎ ‎

‏
‏‎

مطرح می کند. حکیم الامة با ارائۀ این مطلب، مسلمانان را مخاطب قرار‏‎ ‎‏داده و می گوید:‏

‏‏     «به دور از منافع فرقه ای و خواستهای مشخصی به پا خیزید و به‏‎ ‎‏ارزشهای فردی خود و فعالیتهای گروهی پی برده، قدر آن را بدانید. نظر‏‎ ‎‏به آرمانهایی که در پی آن هستید، از مادیات گذشته و رو به سوی‏‎ ‎‏معنویات آورید. مادیات انواع گوناگونی دارد؛ معنویات، نور، زندگی و‏‎ ‎‏اتحاد است. درسی که من از تاریخ مسلمانان آموختم این است که در‏‎ ‎‏بحرانی ترین لحظات تاریخشان، این اسلام است که مسلمانان را نجات‏‎ ‎‏داد؛ و نه بالعکس. اگر امروز شما دید و بینش خود را بر اسلام متمرکز‏‎ ‎‏کنید و در صدد یافتن منبع الهامی از ایدۀ همواره نیروبخش آن باشید،‏‎ ‎‏صرفاً نیروهای پراکندۀ خود را مجدداً جمع کرده، اصالت گمشدۀ خود را‏‎ ‎‏مجدداً به دست آورده؛ و بدین وسیله خود را از نابودی کامل نجات‏‎ ‎‏خواهید داد».‏

‏‏     و من معتقدم که امام خمینی(س) نیز همین پیام را برای مسلمانان‏‎ ‎‏دارند.‏

‏‏     علاوه بر اینکه می توان بر نقش امام خمینی(س) در احیای تفکر‏‎ ‎‏اسلامی برای مردم ایران و نیز مسلمانان سراسر جهان تأکید کرد؛ باید به‏‎ ‎‏جاذبه و فکر بکر ایشان که حیات و سمت و سوی تازه ای را به فلسفه و‏‎ ‎‏تفکر اسلامی بخشید نیز اشاره کرد. بر اساس مطالعات مختصری که از‏‎ ‎‏زندگینامه و فعالیتها و موفقیتهای امام خمینی(س) داشتم، معتقدم که پیام‏‎ ‎‏ایشان برای تمام نوع بشر بویژه مسلمانان، بدون توجه به فرقه، طبقۀ‏‎ ‎‏اجتماعی یا کیش و آیین آنان حائز اهمیت بوده است. ایشان، امام جهانی‏‎ ‎‏هستند. گرچه مسلمان شیعه بودند؛ اما تعالیم و خصوصیات اخلاقی‏‎ ‎

‏‎

مشخص ایشان، فرقه و گروه نمی شناخت. فرقه گرایی برای ایشان عاملی‏‎ ‎‏ناشناخته بود. ایشان معتقد بودند جهت مواجهه و مقابله با نیروهای‏‎ ‎‏متخاصمِ اسلام، اتحاد میان مسلمانان (اتحاد به دور از مسألۀ مطرح بودن‏‎ ‎‏طبقات اجتماعی و فرقه ها) ضروری است. خصومتی که بین مسلمانان‏‎ ‎‏وجود دارد بیشتر بر اساس تعصب و سوء تفاهم است تا بر اساس دلیلی‏‎ ‎‏منطقی. بخش مهمی از پیامها و سخنرانیهای امام را دعوت مسلمانان‏‎ ‎‏جهان به اتحاد و همبستگی تشکیل می دهد.‏

‏‏     خانمها و آقایان، بیایید در مراسم بزرگداشت و ادای احترام به امام،‏‎ ‎‏پیام ایشان را ـ که امروزه بسیار مطرح و مرتبط با قضایاست ـ نیز مورد‏‎ ‎‏توجه قرار دهیم. ایشان معتقد بودند که بقای امت اسلامی، بستگی به رد‏‎ ‎‏فرقه گرایی و یا دیگر مسائل مرتبط با طبقات اجتماعی، کیش و‏‎ ‎‏منطقه گرایی توسط آنان دارد. ایشان باور داشتند که هیچ یک از ویژگیهای‏‎ ‎‏زبانی و نژادی نمی تواند برادری جهانی را که توسط اسلام و حضرت‏‎ ‎‏محمد(ص) پایه گذاری و معرفی شده است، تحت تأثیر قرار دهد. در‏‎ ‎‏پیروی از پیام ایشان ما باید به دور از تمامی اختلافات ناچیز که به افکار ما‏‎ ‎‏رخنه کرده، به پاخیزیم و دست به دست هم داده، امت اسلامی یکپارچه و‏‎ ‎‏متحدی را جهت مقابله با چالشهای امروزیِ متوجه مسلمانان به وجود‏‎ ‎‏آوریم. در چنین مناسبتهایی است که باید جهت پیروی از شخصیتهایی‏‎ ‎‏همچون امام خمینی(س)، و مقابله با تهدیدهای قدرتهای هم پیمانی که با‏‎ ‎‏ریشه کن کردن مسلمانان مناطق مختلفی همچون کشمیر، چچن، کوزوو یا‏‎ ‎‏بوسنی قصد ضربه زدن به اسلام را دارند، پیمان ببندیم و برای مراقبت و‏‎ ‎‏محافظت از حقوق و رفاه و سعادت مسلمانان سراسر جهان آنگونه که‏‎ ‎‏حضرت امام خمینی(س) آن را مطرح کرده بودند، باید با هم متحد شویم.‏

‏
‏‎

‏‎ ‎

‏‎

• )) فوق لیسانس علوم سیاسی و لیسانس حقوق مدنی از دانشگاه آکسفورد، عضو سابق مجلس سنای پاکستان از ایالت پنجاب، وزیر اسبق امور پارلمانی و قضایی کابینۀ پاکستان و رئیس اسبق مجلس سنای این کشور.
• )) خمینی، روح الله ؛ ولایت فقیه؛ ص 44ـ45.
• )) صحیفۀ امام؛ ج 5، ص 387ـ388.