فتوای امام خمینی و قیام عشایر لارستان
□ حمید بصیرت منش
□ کلثوم کریم پور
چکیده
از حوادث مهم دوران اولیه نهضت امام خمینی، قیام طوایف لر و نفر از عشایر منطقه لارستان می باشد که در طول سال 1342 به یکی از معضلات حکومت پهلوی تبدیل گردید. این حرکت اعتراضی مسلحانه در پیوند با قیام امام خمینی قرار گرفت و فتوای تحریم تقیه ایشان نقش مهمی در شعله ور شدن این قیام داشت. بررسی زمینه های شکل گیری قیام و نقش روحانیت منطقه و چگونگی خاتمه این رویداد مورد توجه این مقاله می باشد.
واژه های کلیدی: امام خمینی، فتوای تحریم تقیه، عشایر، طوایف لر و نفر، آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی.
بیان مسأله
در پی انتقادات روحانیان به اقدامات دولت اسدالله علم که از مهر 1341 آغاز شد، نارضایتی آنان به ویژه مراجع تقلید از حکومت، در سراسر ایران منتشر گردید. با تحریم عید نوروز از سوی مراجع تقلید، ماموران رژیم پهلوی در دوم فروردین 1342 به مدرسه فیضیه حمله کردند و به ضرب و شتم طلاب پرداختند تا به این ترتیب روحانیت را مرعوب ساخته، از ادامه مخالفت
حضورج. 86صفحه 84
بازدارند. این حادثه غم انگیز که در نوع خود بینظیر بود، بر خلاف انتظار حکومت موجب شد تا بخشی از روحانیان انقلابی بر شدت حملات خود به دولت بیافزایند و آیت الله خمینی که تا پیش از این نیز با لحنی صریحتر از سایر مراجع به حکومت انتقاد می نمود در 13فروردین 1342در بیانیه ای که به بیانیه «شاه دوستی یعنی غارتگری» موسوم شد، در اظهارنظر فتوا گونه ای تقیه را حرام اعلام کرد. این نظر انقلابی تأثیر زیادی بر نگرش و رفتارهای سیاسی گروههای مختلف داشت. از جمله تأثیرات آنی این فتوا قیام عشایر لارستان بود که در اواخر فروردین 1342 برپاشد و تا حدود یک سال ادامه یافت.
اهمیت و نقش عشایر در تاریخ معاصر
عشایر ایران با وجود جمعیت نسبتاً کمی که در مقایسه با سایر اقشار داشته اند، در رخدادهای تاریخ ایران همواره مؤثر و نقش آفرین بوده اند. مسلح بودن عشایر و حضور آنان در حواشی مرزها و در میان کوهها و مناطق صعب العبور موجب می شد تا آنان به عنوان نیرویی مؤثر در رخدادهای سیاسی ظاهر شوند. این ویژگیها باعث می شد تا طیف های سیاسی گاه برای پیشبرد مقاصد خود از وجود عشایر و قدرت آنان سود جویند.
روحیه سلحشوری عشایر، امتیازی بود که گروههای سیاسی را به فکر بهره برداری از عشایر می انداخت، ضمن آنکه این روحیه موجب میشد تا در مواقعی که بیگانگان، ایران را مورد تهاجم قرار می دادند، در کنار سایر نیروهای ملی و مردمی از مرز و بوم ایران دفاع کنند. سابقه حضور عشایر در نهضتهای جنوب ایران در دوره قاجار و مقابله با تجاوزطلبی انگلیسی ها، نام نیکی از آنان در تاریخ ایران به جاگذاشته است. هرچند در میان رؤسای آنان بعضاً کسانی بودند که با بیگانگان سر و سرّی داشتند و یا به سادگی آلت دست قرار می گرفتند با این حال یک امتیاز مهم عشایر، علاقه مندی آنان به روحانیون و مراجع تقلید و دین و آئین و تعصب و اطاعت پذیری و حرف شنوی از فرامین رهبران مذهبی بود. از این رو مشاهده می کنیم که در قیام هایی چون قیام آیت الله سیدعبدالحسین لاری در دوران مشروطه و موارد دیگر، به عنوان نیروی نظامی روحانیون
حضورج. 86صفحه 85
عمل می کردند(میرزایی،1381: 145).
عشایر لارستان و سوابق مبارزاتی آنان
حمایت عشایر از روحانیت دارای سابقه ای طولانی است. در سده اخیر در چند مقطع حضور عشایر در حمایت از روحانیت شیعه در یادها باقی مانده است. در صفحات جنوبی ایران عشایر مسلح از آیت الله سید عبدالحسین لاری (از روحانیون مجاهد دوران مشروطه) حمایت کردند و همراه و همگام با ایشان به مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی پرداختند. ایل قشقایی در فارس و عشایر لارستان یاران با وفای سید عبدالحسین لاری محسوب میشدند (وثوقی،1383: 75). همچنین در طی جنگ جهانی اول، با اعلام فتوای جهاد از سوی وی، در کنار او به مبارزه علیه استعمار انگلیس پرداختند(میرزایی، همان: 232).
در دوران رضا شاه سیاست تخته قاپو(اسکان) موجب نارضایتی عشایر ایران گردید. عشایرلارستان در این دوره از خاندان لاری در مبارزه با ظلم و ستم حکومت حمایت کردند و سید عبدالمحمد آیت اللهی، فرزند ارشد سید عبدالحسین لاری را در این زمینه یاری رساندند (زادان مقتدری، 1385: 130). از این رو مشاهده میشود که میان خاندان آیت اللهی و عشایر جنوب ایران بویژه عشایر لارستان پیوندی قدیمی و استوار برقرار بود. اعتراضات عشایر نسبت به رفتار حکومت پس ازشهریور1320 نیزکماکان ادامه یافت. در دهه 40 مهمترین نیروهای عشایری منطقه لارستان از این قرار بود:
طایفه دولخانی: این طایفه از تیره های کریملی، احمدلو، زمان بیگلو، جانی بیگلو تشکیل شده است و در روستای «بریز» و «درز و سایبان» ساکن بودند. طایفه دولخانی علاقه وافری به روحانیت لارستان داشتند و از همان ابتدا گوش به فرمان آنان بودند.
طایفه قائدی: رئیس این طایفه در سال1342 فردی به نام محمد قائدی بود. محل اصلی استقرار آنان در ناحیه معروف به «بیخه جات» - شهرستان های لامرد و مهر کنونی- بوده است.
حضورج. 86صفحه 86
این طایفه، ارادت خاصی به خاندان آیت اللهی در لار داشتند. رئیس طایفه (قائدی)، نسبت به دولت وقت یاغی بود و به مأمورین حکومتی اعتنایی نداشت.
طایفه یزدخواست: منطقه کنونی یزدخواست در حوزه شهرستان حاجی آباد قرار دارد. طوایف این ناحیه معروف به یزدخواستی هستند. رئیس این طایفه فردی به نام بابا خان قلات بود.
طوایف لر و نفر: افراد این طایفه اصولاً از لرها هستند و در گذشته وابسته به ایل نفر بودند. شاخه اصلی و اولیه این تیره، خود را از نژاد شخصی به نام ببرخان می دانند و آن ها را ببرخانی می نامند. سکونت این طایفه در اطراف روستاهای بِنُو و عمادِ ده در بخش جنوب غربی شهر لار بوده است (نجفی، 1380: 370). در سال1342 رئیس تیره نفر «زیاد خان» و رئیس تیره لر «رستم خان» بودند. زیاد خان مردی متقی و جوانمرد و پایبند به مسائل شرعی بود و ارادت خاصی به خاندان آیت اللهی داشت. پدر زیاد بیگلری، یوسف بیگ، فردی دلیر و متدین بود که دلاوری ایشان زبانزد خاص و عام بود و با خوانین ظالم و زورگوی لارستان در ستیز بود.
زمینه های نارضایتی در میان عشایر
یکی از اقدامات اصلاحی شاه پس ازشهریور20 در زمینه اصلاحات ارضی بود که در چند مقطع تا دهه 40 بحث های زیادی را به خود اختصاص داد و موافقان و مخالفانی با انگیزه های مختلف درباره آن موضعگیری کردند. همین مسأله به عنوان یکی از اصول شش گانه شاه در رفراندم بهمن 41 به آراء عمومی گذاشته شد. در این زمینه حکومت در پی آن بود که روحانیون را موافق اصلاحات ارضی جلوه دهد. با آغاز مخالفت روحانیون در مسأله انجمن های ایالتی و ولایتی، دستگاه تبلیغاتی رژیم به دنبال آن بود تا برای انحراف مبارزه و لوث کردن اصالت
حضورج. 86صفحه 87
مخالفت روحانیون، آنها را تحریک شده مالکان بزرگ بنامد. در این میان نارضایتی عشایر از حکومت، مسبوق به سابقه بود و تعداد زیادی از آنان در شمار مالکان بزرگ محسوب نمی شدند. با این حال موضوع اصلاحات ارضی بیش از پیش به این نارضایتی ها دامن زد. قتل مشکوک رئیس اصلاحات ارضی فیروزآباد فارس، به رژیم امکان داد تا دست به یک جنجال تبلیغاتی بزند. هیئت دولت، ضمن اعلام حکومت نظامی در فارس، روز 23 آبان ماه 1341 را عزای عمومی اعلام کرد. رژیم، قتل رئیس اصلاحات ارضی را ابتدا ناشی از ماجرای راهزنی در جاده توسط اشرار قلمداد کرد اما بعدها مدعی شد که این اقدام توسط عشایر ایل سرخی صورت گرفته است. ولی شاهدان عینی حادثه معتقدند که این توطئه توسط عوامل ساواک به منظور بهانه تراشی و مداخله و شدت عمل علیه عشایر مسلح منطقه طراحی شده بود. بعد از این حادثه، نیروهای نظامی در منطقه مستقر شدند و با چپاول، غارتگری، تعدی به نوامیس، طرح اتهامات ناروا و دستگیری سرکلانتر عشایر ایل سرخی، موجبات قیام عشایر فارس را فراهم ساختند.
نهضت روحانیت و قیام عشایر
در آغاز دهه 40 شاه به منظور فراهم ساختن بسترهای لازم جهت اجرای اصلاحاتی که دولت امریکا از ترس همه گیرشدن کمـونیسم در کشـورهای اقمـار خود پیشـنهاد داده بود، به باز نمودن فضای سیاسـی کشور پرداخت و برای جلب اعتماد دولت آمـریکا به نخست وزیری علی امینی تن داد.
پس از مدتی شاه به شیوه خود مسئولیت اجرای اصلاحات را برعهده گرفت لذا امینی برکنارگردید و یکی از چهره های کاملاً وفادار شاه یعنی اسدالله علم بر منصب نخست وزیری نشست. نقطه آغاز برنامه های اصلاحی، تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی در دولت اسدالله علم در 16 مهر 1341 بود. با این مصوبه، قید اسلام از شرایط رأی دهندگان و منتخبان حذف می شد و شرط سوگند به قرآن جای خود را به سوگند به کتاب آسمانی می داد.
حضورج. 86صفحه 88
آیت الله خمینی این اقدام دولت را مقدمه برنامه های ضد اسلامی رژیم دانسته و بلافاصله علمای طراز اول قم را به مشورت و تصمیمگیری دعوت کرد. ایشان به همراه تعداد دیگری از علما و مراجع با تشکیل جلسات متعدد و صدور بیانیه هایی این مصوبه را خلاف اسلام و قانون اساسی دانسته و طی تلگرافهایی به شاه و نخست وزیر مخالفت خود را اعلام و لغو مصوبه را خواستار شدند (علی دوانی، بی تا، ج3: 32-31). از آنجا که بیانیه های مراجع چاپ و تکثیر شده و در اختیار مردم قرار می گرفت (رجبی، 1374: 174) لذا علما و روحانیون با همراهی مردم در شهرهای مختلف به حرکت در آمده و به مخالفت با این اقدام دولت برخاستند. پافشاری علما و مراجع و اعتراضات مردمی باعث شد که علم در تاریخ 10 آذر 1341 لغو مصوبه دولت را اعلام کند. دستاورد این نهضت برقراری ارتباط میان علمای قم و سایر مناطق ایران بود. به پیشنهاد آیت الله خمینی روحانیون شهرها در یک زمان مشخص هرهفته با یکدیگر جلسه می گذاشتند و درباره مسائل دینی گفتگو می کردند.
اقدامات شتابزده حکومت برای سرکوبی و خلع سلاح عشایر با نهضت روحانیون توأم گردید و
حضورج. 86صفحه 89
تشکل عشایر مسلح تحت پوشش «نهضت مقاومت ملی عشایر» طی اعلامیه های متعددی از قیام آیت الله خمینی حمایت کرد (جلیل عرفان منش، 1376: 24). حبیب الله شهبازی، رئیس طایفه سرخی، ضمن تأکید بر مبارزه با رژیم پهلوی، حمایت و پشتیبانی خود و تمام طوایف کوهمره سرخی را از قیام امام خمینی اعلام نمود (سیر مبارزات امام خمینی به روایت اسناد شهربانی، ج1: 86 ؛ سیر مبارزات مبارزات امام خمینی در آیینه اسناد به روایت ساواک، ج1: 308).
امام خمینی و عشایر
در نگاه امام خمینی عشایر ایران در زمره ذخایر ملت تلقی شده اند. نگاه مثبت ایشان به عشایر با توجه به آگاهی از عملکرد آنان در جریان تاریخ معاصر به عنوان تکیه گاه روحانیون بود. از این رو در موارد متعددی به نقش آنان در مبارزه با بیگانگان و حفظ حدود و ثغور مرزهای ایران اشاره کرده اند. ایشان از این که طوایفی از عشایر همواره با عِرق مذهبی و انگیزه دینی و ملی در خدمت علما و مراجع تقلید بودند، اطلاع داشتند.
نگاه مثبت به کارکرد عشایر را از ابتدای نهضت امام خمینی می توان مشاهده کرد. به طور مثال در جریان مبارزه علیه مصوبه دولت اسدالله علم در خصوص لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی، منویات مراجع تقلید مورد حمایت اقشار مختلف از جمله عشایر قرار گرفت. این اعلام حمایت در سخنرانی مورخ 14آبان1341 ایشان مورد استناد قرار گرفته و چنین اظهار داشتند:
«… ان شاءالله موضوع لغو شرکت نسوان در انتخابات درست می شود، اگر درست نشد ما تنها نیستیم تمام ملت ایران و عشایر... پشتیبان ما هستند» (صحیفه امام، ج1: 87؛ سیر مبارزات امام در آیینه اسناد به روایت ساواک، 1386، ج1: 91).
اعلام حمایت عشایر منجر به مکاتبات امام خمینی با آنها گردید. ایشان در یکی ازنامه های خود در پاسخ به اعلام حمایت سران ایلات و عشایر یکی از مناطق جنوب لرستان در آذرماه1341 چنین اظهار نمود:
حضورج. 86صفحه 90
«در حقیقت شما آقایان ذخیره اسلام و از جنود امام زمان(علیه السلام) هستید که در مواقع مشکلات هم قدم با روحانیت برای حل آن اقدام می نمایید» (صحیفه امام، ج1: ص98).
پس از لغو مصوبه دولت درباره انجمنهای ایالتی و ولایتی، ایشان در سخنانی در تاریخ 11آذر1341 به خروش ملت ایران در این ماجرا و منجمله حرکت تمام عشایر اشاره کردند (ر.ک: همان: 116).
حادثه مدرسه فیضیه و فتوای تاریخی امام خمینی
شاه با وجود شکست در جریان انجمنهای ایالتی و ولایتی ناگزیر بود رفرمهای دیگر را علی رغم مخالفت های داخلی اجرا کند بنابراین تصمیم گرفت برای پیش دستی و قرار دادن مخالفان در یک کار انجام شده اصول ششگانه ای را به رفراندوم بگذارد. تغییرات اجتماعی– اقتصادی گسترده ای که خواه ناخواه در پی این تحول- که ازسوی حکومت به انقلاب سفید موسوم شد- صورت می گرفت بسیاری از نیروهای سیاسی و رهبران مذهبی را به واکنش واداشت. آیت الله خمینی که با برگزاری رفراندوم مخالفت کرده بود پس از برگزاری رفراندوم، مردم را برای ادامه مبارزه در برابر سیاستهای ضد اسلامی رژیم تشویق نمود. مخالفتها با حکومت در تهران و قم به ضرب و شتم و دستگیری تعدادی از روحانیان انجامید؛ لذا آیت الله خمینی به اتفاق تعداد دیگری از مراجع تقلید به عنوان مبارزه منفی، عید سال 1342 را عزای عمومی اعلام کردند. رژیم با هدف ارعاب روحانیت تصمیم به خشونت علیه آنان گرفت. به این منظور روز دوم فروردین سال 1342 مصادف با سالروز شهادت امام صادق(ع) که محافل عزاداری در قم برپا شده بود، به
حضورج. 86صفحه 91
مدرسه فیضیه حمله برده و تعدادی از روحانیون و طلاب و مردم را به شدت مورد ضرب و شتم قرار داد به گونه ای که در این میان عده ای کشته شدند(روحانی ج1 :376). این حادثه سرآغازی برای علنی شدن مبارزه امام خمینی و بخشهایی از نیروهای مذهبی و مردم علیه رژیم گردید.
در پی حمله عمال رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه، در 13فروردین 42 آیت الله خمینی در پاسخ به تلگراف روحانیون تهران اعلامیه ای صادر نمود که با عنوان «شاهدوستی یعنی غارتگری» شهرت یافت. در آن اعلامیه، ایشان با صراحت تمام حمله مأمورین نظامی با لباس مبدل به مرکز روحانیت را محکوم کرده، یادآور حمله مغول دانسته و چنین نوشت:
«اصول اسلام در معرض خطر است. قرآن و مذهب در مخاطره است. با این احتمال، تقیه حرام است و اظهار حقایق واجب وَلوبَلَغَ ما بَلَغَ» (صحیفه امام، ج1: 178).
این اظهارنظر فتواگونه از بی نظیرترین آراء سیاسی روحانیت شیعه تلقی می شود. بدین معنا که تعامل روحانیت با حکومتهای جور که بر اساس اصل تقیه تعریف و مشخص می شد، با حمله حکومت به حریم روحانیت از بین رفت و برای نخستین بار یک مرجع تقلید با حرمت (حرام) قائل شدن به این اصل، دگرگونی عمیقی در تعامل با حکومت بوجود آورد. این اعلامیه به سرعت در شهرهای مختلف کشور منتشر شد.
نهضت روحانیون فارس و پیوند آن با عشایر
با اوج گیری مبارزات و مخالفت ها علیه اقدامات رژیم، آیت الله خمینی طی ارسال پیام هایی به علمای شهرستان ها، از تمامی روحانیون و خطبا خواست تا مردم را از مقاصد و اهـداف پنهانی رژیم آگاه نمایند. بیانیه های آیت الله خمینی و سایر علما در مدت زمان کوتاهی توسط شـبکه های نیمه تشکیلاتی در شهرستان ها توزیع شد و روحانیون، آشکار و پنهان مواضع مراجع تقلید را در منابر و محافل اعلام و تشریح کـردند. نفـوذ آیت الله محـلاتی در میان عشایر فـارس و
حضورج. 86صفحه 92
حمایت های مادی و معنوی آیت الله دستغیب، ارتباط مستحکمی میان نهضت روحانیون و عشایر فارس بوجود آورد. تلاش رژیم برای سرکوبی قیام عشایر با استفاده از نیروهای محلی، به شکست منجر شد. مقاومت و پیروزی های پی در پی عشایر، رژیم را کاملاً آشفته و مضطرب کرده بود.
حمایت عشایرلارستان از قیام امام خمینی
در این زمان اکثر عشایر در سراسر کشور حمایت و همراهی خود را از نهضت روحانیون و در رأس همه، آیت الله خمینی ابراز داشتند. در گزارشی از ساواک به تاریخ 1 / 2 / 42 آمده است:
«در دادگستری شایع گردیده که حدود هفتاد نفر از سران معروف عشایر ایران در نقاط مختلف کشور از آقای خمینی پشتیبانی کرده اند» (سیر مبارزات امام خمینی در آیینه اسناد به روایت ساواک، 1386، ج1: 272).
ساواک از گسترش دامنه قیام به سایر شهرستان ها و نیز از پیوستن عشایر مسلح به نهضت، بیمناک بود.(همان: 317) در منطقه لارستان حضور آیت الله سیدعبدالعلی لاری در گسترش نهضت روحانیون و نیز جذب عشایر به امام خمینی تأثیر بسزایی داشت. گزارشی به تاریخ 29 / 2 / 42 ژاندارمری کل کشور به رئیس ساواک از انتشار اعلامیه مورخ13 / 1 / 42آیت الله خمینی (معروف به اعلامیه شاه دوستی یعنی غارتگری) توسط آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی، در شهرستان لار سخن گفته است.
حضورج. 86صفحه 93
سوابق سیاسی آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی
سابقه ممتد مبارزات سیاسی خاندان آیت اللهی- که پیش از این به آن اشاره شد - موجب شد تا با آغاز نهضت روحانیون در مهرسال1341 به این نهضت بپیوندند و با مراجع تقلید قم بویژه آیت الله خمینی ارتباط برقرار کنند. چهره سرشناس این خانواده در این مقطع تا پیروزی انقلاب اسلامی آیت الله سیدعبدالعلی آیت اللهی بود. سید عبدالعلی موسوی آیت اللهی در 26 جمادی الاول 1339 / 16 بهمن 1299 در شهر جهرم متولد شد. تحصیلات مقدماتی را در مکتب خانه شیخ محمد مکتب دار از مجاهدین مشروطیت و از یاران و طرفداران سید عبدالحسین لاری گذراند و سپس از سن پانزده سالگی تحصیلات خود را در شیراز ادامه داد و در سن 25 سالگی به درجه اجتهاد نائل آمد و به تدریس پرداخت. (وثوفی، 1386: 26-25)
حضور ایشان در سال 1327ش در لار موجب خوشحالی و مسرت مردم شد. قاطعیت و صلابت او مردم را به یاد جدش سید عبدالحسین لاری می انداخت. مشهور است که در یک سخنرانی در دهه 1320 در مسجد جامع لارستان، چنین اظهارداشت: «هیأت دولت یا کافرند و یا فاسق و فاجر و در هر حال هر کس قدرت داشته باشد، باید با سیف با آنان مبارزه بنماید» (همان: 58). و به این ترتیب با شجاعت و صراحت، مشروعیت هیأت حاکمه را زیر سئوال برد و مردم را به قیام مسلحانه علیه آن تشجیع و تشویق نمود. این سخنرانی نقطه عطفی در مبارزات سیاسی ایشان تلقی می شود (مصاحبه با حسین آیت اللهی).
پیوند آیت الله سیدعبدالعلی آیت اللهی با عشایر لارستان
در لار آیت الله آیت اللهی در اولین گام به بعضی از نزدیکان خود دستور داد تا اعلامیه های منتشر شده از طرف آیات عظام علناً در منابر و مجامع عمومی قرائت شود و همه مردم از آن مطلع شوند. آیت الله آیت اللهی در این مورد می گوید:
«اعلامیه هایی که از قم و تهران به طـور مخـفیانه مـی رسـید بعضی افراد و از جمـله مرحـوم سـید
حضورج. 86صفحه 94
عبدالرحیم طاهری و سید عبدالله شجعان و یوسف اعتمادی مأمور شدند تا اعلامیه ها را در مجامع عمومی بخوانند» (مصاحبه با آیت الله سیدعبدالعلی آیت اللهی).
گفته شده این اعلامیه ها در بین مردم تأثیر چندانی نداشت و آنان به دلیل ترس تمایلی به همراهی با آیت الله آیت اللهی نشان نمی دادند و در این شرایط تنها امید ایشان، راه اندازی قیام عشایر منطقه لارستان بود.
در بدو امر آیت الله آیت اللهی در صدد راه اندازی قیام عمومی در منطقه لارستان علیه رژیم پهلوی برآمد و از اینرو ابتدا مخفیانه جلساتی با بزرگان و تجار لار تشکیل داده، قصد خود را اعلام کرد. معارف شهر، از این طرح استقبال چندانی نمی کردند و دلیل اصلی این بود که مردم لار از سال 1285ش تا سال 1334ش طی سه مرحله به زعامت آیت الله سید عبدالحسین لاری، سیدعبدالمحمد آیت اللهی و سید علی اصغر موسوی لاری، علیه حکومت وقت قیام کرده بودند و در هر سه مورد زیانهای بسیاری متحمل شده و نتیجه ای نگرفته بودند. از طرفی، زلزله خانمان سوز سال 1339ش، که به ویرانی شهر و کشته شدن بیش از 300 نفر از اهالی انجامید، شرایط بسیار سختی برای مردم به وجود آورده بود. آوارگی، گرسنگی، فقر و بی خانمانی، آنان را مستأصل کرده و آنان بیش از هر چیزی به فکر بنا کردن سرپناه و آشیانه ای برای اسکان خود بودند و نمی توانستند در یک قیام همگانی شرکت کنند (همان).
با وجود عدم همراهی تجار لارستان، آیت الله آیت اللهی که خود را موظف به همراهی با قیام آیت الله خمینی می دانست با سران عشایر منطقه لارستان تماس گرفت. ارتباط با سران عشایر به وسیله مرحوم حاج شاه میرزا رئیس طایفه دولخانی که درآن ایام ساکن لار بود، انجام پذیرفت.
حضورج. 86صفحه 95
محمد کریمی فرزند مرحوم شاه میرزا در این باره می گوید: «آیت الله آیت اللهی از مرحوم پدرم خواسته بود تا بعضی نامه ها و اعلامیه ها را به عشایر منطقه برساند و از آنان برای قیام عمومی دعوت به عمل آورد. پدرم نیز با راهدار دولخانی و اکبر فرج پور، دو نفر از سران طایفه ارتباط برقرار کرد و همچنین با یکی از سران طوایف ایزدخواست به نام بابا خان قلات نیز تماس گرفته و پیام آیت الله آیت اللهی را به ایشان رسانید، طوایف دولخانی و ایزدخواستی و لر و نفر حاضر به همراهی با آیت الله آیت اللهی شدند» (مصاحبه با محمد کریمی و سید یحیی کاظمی).
در گزارش مورخ 29 / 2 / 42 ساواک آمده: « فرمانده هنگ لار اظهار نظر نموده تحریک دو طایفه «لر» و «نفر» وسیله حاج شاه میرزا دولخانی به دستور مجتهد مذکور و حاجی باقر غفوری واعظ لار صورت گرفته و بروز سارقین مسلح وسیله رؤسای دو طایفه مزبور انجام گرفته و ممکن است ناامنی در راه ها ایجاد نمایند» (سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج1، 1386: 315-316).
محمد قائدی(رئیس طایفه قائدی) با شنیدن پیغام آیت الله آیت اللهی، نماینده ای نزد ایشان فرستاد و اعلام کرد که حاضر است همراه با یکصد نفر از افراد طایفه اش در این قیام شرکت کنند (مصاحبه با سید یحیی کاظمی).
آیت الله آیت اللهی در این مقطع حساس با توجه به وضعیت عمومی شهر لار و عدم همراهی کامل تجار و با عنایت به این مسأله که ممکن است قیام با مشکلات بسیاری روبرو شود، در صدد کسب تکلیف از آیت الله خمینی و دیگر مراجع برآمدند. هدف آیت الله آیت اللهی متعهد کردن عشایر و ایلات لارستان برای قیام همگانی علیه رژیم ستمگر پهلوی بود (مصاحبه با اسماعیل بیگلری؛ مصاحبه با آیت الله حسین نسابه و حسین آیت اللهی و عبدالعلی اسلام پناه).
آیت الله آیت اللهی در خاطرات خود گفته اند: «در آن ایام همه عشایر لارستان موافقت خود را اعلام کردند و حتی آقای محمد قائدی (رئیس طایفه قائدی در بیخه جات لامرد) نیز حاضر شدند با یک صد نفر چریک در این قیام شرکت کنند و بارها پیام فرستاد که من و طایفه ام حاضرم علیه دولت قیام کنیم. در این بین، عشایر لارستان مراوده هایی با حقیر می نمودند و اظهار
حضورج. 86صفحه 96
آمادگی می کردند ، اما چون قیام عشایر مستلزم بودجه سنگین و تبعات طاقت فرسا بود و بعد از قیام کنترل آنان برای حقیر نه تنها مشکل بلکه برای حقیر در آن وضع اختناق آور ناممکن بود، لذا یک نفر روحانی امین به نام جناب ثقه الاسلام آقا سید عبدالرحیم طاهری پسر عموی پدرم که حدود 70 سال یا بیشتر از عمر شریفش گذشته بود به حضور امام و بعضی دیگر از مراجع فرستادم و شرح حال را معروض داشتم» (مصاحبه با آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی).
آیت الله آیت اللهی هدف اصلی خود را از این طرح چنین بیان می نماید: «ناگفته نماند، نقشه حقیر این بود که همه عشایر لارستان را متحد و همدست نماییم و با هم قیام نمایند و ناچار بودیم در نهایت خفا این کار را انجام بدهیم» (همان).
دیدار نماینده آیت اللهی با مراجع و امام خمینی
سید عبدالرحیم طاهری نماینده آیت الله آیت اللهی به محض دریافت پیام از سوی ایشان برای ابلاغ آن به مراجع راهی قم شد. ایشان پیام را به آیت الله خمینی و آیت الله شریعتمداری ابلاغ و راجع به قیام از آنان کسب تکلیف نمود. امام خمینی قیام در مقابل ظلم ظالم و ستم ستمکاران را بر عموم مسلمانان ایران واجب دانستند (مصاحبه با عبدالعلی اسلام پناه، آیت الله سیدحسین نسابه و حسین آیت اللهی). آیت الله آیت اللهی در این مورد میگوید: «پس از بازگشت سید عبدالرحیم طاهری از قم مطالبی که در جواب استفسار گفته بودند را مخفیانه به اطلاع بنده رسانید که حضرت امام
حضورج. 86صفحه 97
فرموده بودند که قیام در مقابل ظلم ظالم واجب است «و لو بلغ ما بلغ». بنابراین تصمیم گرفته شد که مردم را تهییج به قیام کنیم» (مصاحبه با آیت الله آیت اللهی).
آیت الله آیت اللهی با توجه به شناختی که از موقعیت سیاسی و اجتماعی لارستان و سابقه قیام های پیشین داشت تصمیم گرفت که با متحد کردن عشایر لارستان، قیام را نه در شهر، بلکه در مناطق عشایری جنوب فارس شکل دهد. همگی این طوایف آمادگی خود را برای شرکت در قیام همگانی اعلام کردند و منتظر صدور فرمان آیت الله آیت اللهی بودند. به این ترتیب، زمینه های قیام عمومی عشایر لارستان علیه دولت وقت آماده شد و آیت الله آیت اللهی در اولین گام به بعضی از نزدیکان خود دستور داد تا اعلامیه های منتشره از طرف آیات عظام علناً در منابر و مجامع عمومی قرائت شود و همه مردم از آن مطلع شوند (وثوقی، همان، ص74). محمدباقر نخبةالفقهایی ماجرا را این گونه نقل می کند: «سید عبدالرحیم طاهری در حضور آیت الله آیت اللهی اعلامیه امام خمینی را خواند و جمله ای در آن بود «ولوبلغ ما بلغ» که آن ها (سران طوایف) از مرحوم طاهری پرسیدند «ولوبلغ ما بلغ» یعنی چه؟ ایشان پاسخ داد: یعنی «هرچی بادا باد». آیت الله آیت اللهی خواست که یک نفر اعلامیه امام را در میدان عمومی شهر بخواند، هنوز در مردم چنین جرأتی نبود. او تاکیدکرد اگر کسی نیست بخواند من خودم می روم در وسط میدان می خوانم. لذا آقای طاهری آن را در میدان قرائت کرد» (مصاحبه با محمدباقر نخبةالفقهایی؛ مصاحبه با آیت الله سید محمدحسین نسابه، حسین آیت اللهی و عبدالعلی اسلامپناه).
قیام عشایر لر و نفر
حرکت مسلحانه طوایف لر و نفر با انتشار اعلامیه امام خمینی در تاریخ 13فروردین 1342 و تصریح بر این که تقیه حرام است و اظهار حقایق واجب «ولو بلغ ما بلغ» آغاز شد. پیام امام، همان گونه که ذکر شد، از طریق سید عبدالر حیم طاهری به منطقه آورده شده بود و توسط آقای آیت اللهی به مردم لار و طوایف منطقه ابلاغ گردید. اللهیار بیگلری و منوچهر بیگلری به نمایندگی از طرف طایفه لر و نفر جهت أخذ نتیجه خدمت آیت اللهی رسـیدند و پس از اطـلاع
حضورج. 86صفحه 98
از نظر آیت الله خمینی و دستور آیت اللهی برای قیام علیه ظلم به نزد طایفه خود برگشتند و شرح سفر خود را به رؤسای این طوایف دادند. رؤسای دو طایفه مذکور نیز با توجه به زمینه های قبلی و درگیری با نیروهای دولتی در منطقه و تلقی مثبت بودن نظرات روحانیون برای قیام، اولین درگیری مسلحانه و جدی خود را آغاز کردند (مصاحبه با اسماعیل بیگلری).
طرح اولیه آیت اللهی این بود که وحدتی همگانی بین تیره ها و طوایف مختلف عشایر منطقه ایجاد کند و پس از سنجیدن و ارزیابی تمامی جوانب قیام را علنی سازد و این امر به تدریج در حال شکل گیری بود که حادثه ای ناخواسته سبب شد که قیام پیش از موعد آغاز شود (وثوقی، همان: 77). شرح مفصل این قیام را اسماعیل بیگلری فرزند زیاد بیگلری چنین بیان می نماید:
«در سال 1342، همزمان با واقعه مدرسه فیضیه قم و ضرب و شتم طلاب و سخنرانی امام خمینی علیه رژیم، اعلامیه ایشان از طریق سید عبدالرحیم طاهری به لار آورده شد و آیت الله آیت اللهی نامه طایفه لر و نفر را به اللهیار بیگلری (پسر دایی زیاد خان بیگلری) داد. آن زمان وسیله کم بود و با دوچرخه نامه را آورده بود؛ زیاد بیگلری نامه را مطالعه کردند و دستور قیام دادند. زیاد خان خودش سردار عشایر و آن زمان کلانتر طایفه نفر بود. کلانتر طایفه لر هم رستم قاسمی بود؛ همه آقایان را دعوت کردند و یک جلسه مفصل گذاشتند؛ قرار بر این شد که از شهرستان لارستان، طایفه دولخانی و طایفه بیخه ایها هم قیام کنند و از طرف آقا (منظور آیت الله آیت اللهی است) و از شهر لار هم به اینها کمک برسد» (مصاحبه با اسماعیل بیگلری).
اولین اقدام طوایف لر و نفر حمله با پاسگاه عمادِ ده، در روز 27 فروردین 1342 بود. این پاسگاه در حوالی قریه عماد ده قرار داشت که در این حمله یک نفر ژاندارم توسط این طوایف به قتل
حضورج. 86صفحه 99
رسید. این طوایف اظهار کردند حکم جهاد از علما برای ما رسیده و حالا اول کار است (میلاد لارستان، ش551 : 7). اسماعیل بیگلری واقعه را این گونه بیان می کند: «دو طایفه لر و نفر به فرمان امام خمینی لبیک گفتند و قیام نمودند و پاسگاه عماد ده را گرفتند و تعداد سه چهار نفر از افراد ژاندارمری به فرماندهی علی قبادی در این درگیری کشته شدند» (مصاحبه با اسماعیل بیگلری). این اتفاق در تاریخ 28 فروردین 1342 در نه کیلومتری روستای عمادِده افتاد. در پی قتل چهار نفر ژاندارم توسط طوایف لر و نفر دستور تعقیب قاتلین توسط سرگرد آذر (معاون سازمان امنیتی استان هرمزگان) به سروان نجف درّی صادر شد (میلاد لارستان، همان). اسماعیل بیگلری در ادامه می گوید: «دستور از ناحیه فارس برای فرمانداری لار آمد که زیاد بیگلری و رستم قاسمی باید این قضیه را حل و فصل کنند. ستون عملیاتی از لار به فرماندهی سروان نجف دری به لار آمد و در کوههای «داوز» درگیری شروع شد. چند نفر از مزدوران شاه به نامهای استوار داوودشاهی و چند نفر دیگر به درک واصل شدند. بعد از مدت چند ماه مزدوران شاه خودشان را برای حمله آماده کردند و برای از بین بردن قیام عشایر لر و نفر چندین ستون عملیاتی تشکیل دادند» (مصاحبه با اسماعیل بیگلری).
با توجه به این که در آغاز قیام، عشایر آمادگی لازم و کافی را نداشتند و پیش بینی اثرات و تبعات آن را نکرده بودند از همان ابتدا مشکلاتی وجود داشت ولی باوجود تمام این سختیها و مشقات، مبارزه را ادامه دادند. از آن جایی که شروع حرکت طایفه لر و نفر بدون هماهنگی با دیگر عشایر انجام گرفته بود، شرایط حادی به وجود آمد که کنترل آن غیر ممکن بود. با انتشار خبر کشته شدن نیروهای دولتی در منطقه، دولتمردان در صدد تدارک گسترده نیروی نظامی برآمدند. یکی از مطلعان در این زمینه می گوید: «با کشته شدن چهار نیروی نظامی رژیم در پاسگاه نظامی عماد ده، نهضت مردمی و عشایری در منطقه لارستان برای رژیم مشکل ساز شد. لذا نیروهای نظامی با تجهیزات بیشتر و هلیکوپتر به منطقه لارستان اعزام شدند» (مصاحبه سید یحیی کاظمی).
حضورج. 86صفحه 100
تأیید قیام عشایرلار از سوی آیت الله آیت اللهی
در چنین شرایطی حفظ و حراست مردم در مقابل تهاجم گسترده نیروهای امنیتی و نظامی، حمایت غیرعلنی و مخفیانه از طایفه لر و نفر، تأمین امنیت خانواده های عشایر در منطقه از مهم ترین دغدغه های آیت الله آیت اللهی بود. جنازه افراد دولتی کشته شده در جریان درگیری به مرکز شهر منتقل شد و برای تشییع جنازه آنان از سوی مقامات اداری برنامه ریزی صورت گرفت. فرماندار وقت لارستان، فردی به نام سالاری بود. وی ارادت خاصی به آیت الله آیت اللهی داشت و در جریان تشییع جنازه نیروهای دولتی از ایشان تقاضا کرد که برای آنها نماز بخواند (وثوقی، همان: 79). آیت الله آیت اللهی در این مورد می گوید: «فرماندار لارستان از آنجایی که می خواست مرا در این جریانات بی گناه جلوه دهد، توسط مرحوم سید صولت یگانه، پیامی فرستاد که من بر جنازه کشته شدگان نماز بخوانم. من هم به شدت عصبانی شدم و با داد و فریاد مخالفت خود را اعلام کردم» ( مصاحبه با آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی).
آیت الله آیت اللهی با این اقدام جنبش طوایف لر و نفر را تأیید کرد و خود را در مظان مستقیم اتهام رهبری قیام قرار داد. دولتمردان وقت جهت سرکوبی نیروهای قیام کننده، به تدارک گسترده نظامی اقدام کرده و سیل تدارکات نظامی به شهر لار سرازیر شد. در همان حال، فشارهای سیاسی و روانی بر آیت الله آیت اللهی آغاز شد و ایشان از طرق گوناگون مورد تهدید قرار گرفت. از آن جایی که آیت اللهی از مجتهدین مسلم منطقه محسوب میشد و مردم لارستان و مناطق جنوب ایران ، عشق و علاقه خاصی به او داشتند و حتی حاضر به فدا شدن در راه اوامر وی بودند، دولتمردان امکان مقابله مستقیم با ایشان را نداشتند و نمی توانستند نسبت به بازداشت یا تبعید وی اقدام کنند. از این رو از طرق مختلف در صدد ایجاد فشار برآمده تا از این طریق،
حضورج. 86صفحه 101
شواهد و دلایل قطعی دخالت او در قیام را به دست آورند. از این رو در وهله اول عده ای را با عنوان جاسوس در کنار آیت اللهی قرار دادند تا گزارش کاملی از افرادی که با ایشان در ارتباط هستند را به مسئولین امنیتی اطلاع دهند (وثوقی، همان :80؛ مصاحبه با سید یحیی کاظمی).
سرگرد آذر که برای فرماندهی عملیات به لار منتقل شده بود بیشترین فشارهای روانی و سیاسی را به آیت الله آیت اللهی وارد نمود. او اولین اقدام خود را علیه بازماندگان نیروهای متواری طوایف لر و نفر به انجام رسانید و زنان و فرزندان و پیرمردان این طایفه را به اشکال مختلف مورد شکنجه و آزار قرار داد (وثوقی، همان :81) آیت الله آیت اللهی در این مورد می گوید: «در یکی از روزهای پس از قیام، عده ای از افراد طایفه نزد من آمدند و از ظلم و شکنجه و آزار و هتک حرمت شدید سرگرد آذر و ژاندارمری به زنان و کودکان شکایت داشتند و تقاضا کردند که به هر شکل ممکن از آنان حمایت شود. بنده هم مرحوم شاه میرزا، رئیس طایفه دولخانی را مأمور کردم تا شفاعت آنان را نزد سرگرد آذر و دیگر مسئولین کند و از آنان بخواهد که دست از این اعمال بردارند. حاج شاه میرزا بعدها به من گفت که پیغام شما را رساندم اما سرگرد آذر با بی شرمی پاسخ داد که بدتر از این هم خواهیم کرد» (مصاحبه با آیت الله آیت اللهی).
اقدامات ظالمانه سرگرد آذر و مراجعات و زحمت های گاه و بی گاه او نسبت به آیت الله آیت اللهی باعث خشم مردم شد و عدهای از جوانان شهر برای تنبیه او داوطلب شدند و حتی در صدد آتش زدن خودروی نظامی او بر آمدند که با ممانعت آیت الله آیت اللهی روبه رو شدند. ایشان در آن مقطع حساس، بحرانی تر شدن اوضاع را به صلاح نمی دانست از اینرو جوانان را از اقدامات علیه سرگرد آذر منع کرد و از طرفی برای جلوگیری از اعمال ظالمانه این مقام امنیتی در صدد اقدام جدی بر آمد. ایشان تعدادی از بزرگان شهر را دعوت و با توضیح اقدامات سرگرد آذر به آنان توصیه کرد بایستی وی را از عواقب کارش مطلع ساخته و او را بترسانند. درپی آن جلسه ای با حضور سرگرد آذر در منزل ایشان برگزارشد. در این جلسه سرگرد آذر شروع به پرخاش کرده و شدیداً نسبت به حمایت ازعشایر هشدار داد. در این زمان آیت الله آیت اللهی با عصبانیت گفت:
حضورج. 86صفحه 102
حبیب الله شهبازی، لحظاتی پیش از تیرباران«اگر دستم هم قطع شود، حاضر نیستم کاری کنم که سران لر و نفر تسلیم دولت شوند» (همان). اقدامات مؤثر آیت الله آیت اللهی موجب شد تا دولتمردان و سیاستمداران وقت راههای دیگری را برای حل بحران در پیش بگیرند.همزمان با این رویدادها، عشایر کوهمره سرخی و قشقایی در فارس و لرهای ممسنی علیه نظام طاغوتی شاه قیام کرده بودند. در این وضعیت، آیت الله آیت اللهی طی نامه ای که به امضای دو تن دیگر از روحانیون لارستان (آقایان شیخ عبدالحسین نوروزی و شیخ غلامرضا رحمانی) رسیده بود، خطاب به آیت الله شیخ بهاءالدین محلاتی، حمایت قطعی خود از قیام فارس به رهبری ایشان و مبارزه با ظلم دولت را اعلام کردند (وثوقی، همان: 84).
فرماندهان نظامی فارس که توان مقابله با نیروهای نظامی طایفه لر و نفر را نداشتند و از ادامه قیام به شدت وحشت داشتند، آخرین تلاش خود را برای جلب رضایت آیت الله آیت اللهی جهت تسلیم سران لر و نفر از طریق وساطت ایشان به کار بردند. آیت الله آیت اللهی در این مورد می گوید: «در یک شب تابستان، دو نفر از فرماندهان نظامی که یکی از آنان درجه سرهنگی داشت به منزل آمدند و در آن موقع ایام فاطمیه بود و از بلندگوها مصیبت حضرت زهرا(س) پخش می شد. سرهنگ نظامی گفت که به حضرت زهرا(س) که همین الان روضه اش پخش می شود، قسم می خورم که ما می خواهیم جریان به طور مسالمت آمیز فیصله پیدا کند و نظر اعلی حضرت هم همین است و از حضرت عالی خواهش داریم که وساطت کنید تا سران لر و نفر تسلیم شوند و دولت هم تعهد می کند که به آنان امان دهد. بنده گفتم هیچ اطمینانی به امان نامۀ دولت نیست و خودم در ایام کودکی شاهد بودم که مهدی سرخی، رئیس طایفه کوهمره سرخی
حضورج. 86صفحه 103
با این که امان نامه رسمی از دولت داشت پس از تسلیم شدن در میدان توپخانه شیراز به دار آویخته شد و بنده جسد آویزان شده این مرد را شخصاً در ایام کودکی بر سر دار دیده ام و به امان نامه های دولتی هم هیچ اطمینانی ندارم» (مصاحبه با آیت الله آیت اللهی).
آیت الله آیت اللهی با همه این فشارها تسلیم خواسته نظامیان نشد و حکومت وقت ناگزیر در اندیشه اجرای نقشه های دیگری برآمد و سرهنگ اشرفی از نظامیان ظاهراً متشرع و روحانی زاده مأمور سرکوبی قیام گردید.
چگونگی پایان قیام
در این شرایط، سران طوایف لر و نفر به بخشهای شمالی لارستان پناه برده و به نیروهای بهمن خان قشقایی که در آن دوره از مخالفان رژیم و متواری بود، ملحق شدند. نیروهای نظامی در تعقیب آنان خود را به آن منطقه رسانیدند. اسماعیل بیگلری در مورد کوچ این طوایف به نواحی شمالی لارستان چنین می گوید:
«چون نیروهای دولتی، منطقه را پر از نیرو و نفربر و تانک و هواپیما کرده بودند، طوایف لر و نفر مجبور شدند از منطقه کوچ کنند و به منطقه «فیدوگرمشت خنج» رفتند و آن جا قرار شد با قشقایی ها همکاری کنند. بعد معلوم شد که در میان قشقایی ها هم، از مزدوران و خیانتکاران بودند، جاسوسی کردند و محل اسکان آنها را به نیروهای شاه نشان دادند؛ کل نیروها وارد خنج شدند. از آنجا که اینها نمی توانستند و حریفشان نبودند سرهنگ اشرفی را وارد عمل کردند. ابتدا سرهنگ اشرفی به هنگ لار وارد شد، با تعداد زیاد نیرو، چندین تانک، دو هواپیمای جنگی و تعداد زیادی مزدور هم از استان بوشهر و شهر کازرون جمع آوری و اعزام کرد. چند ستون عملیاتی، یکی به فرماندهی سروان زاهدی و دیگری به فرماندهی سروان محمودی و چند ستون عملیاتی دیگر نیز آماده نمود و تعداد دویست، سیصد نفر مزدور محلی، از قلاجیهای منطقه لارستان و تعدادی هم از صحرای باغ، عماد ده و دیده بان، جمع آوری کرد.
حضورج. 86صفحه 104
دستور حمله داده شد و اینها میخواستند رؤسای عشایر را غافلگیر کنند و نتوانستند. تعداد زیادی از مزدوران کشته شدند. یکی از آنها، سرکرده مزدوران قلات (روستایی نزدیک اوز) بود و دیگری گروهبان منوچهری بود و دو نفر هم از طایفه لر و نفر به نامهای حیدر بیگلری و نصیر بیگلری شهید شدند و نظامیها دیگر نتوانستند کاری انجام دهند، برگشتند.» (مصاحبه با اسماعیل بیگلری) از این رو به علت ناکامی این عملیات فرماندهی نیروهای دولتی، سرهنگ ناصر اشرفی از راه نیرنگ و تزویر وارد شد و خود را ظاهرالصلاح نشان داده و با محاسنی سفید و برداشتن کلام الله مجید و تظاهر به دین، در صدد نزدیک شدن به پناهگاه افراد ایل برآمد.
فرمانده نظامی با وساطت عده ای و نهایتاً با مهر کردن قرآن و سوگند خوردن اظهار کرد اگر کلیه افراد به نیروهای دولتی تسلیم شوند از اعدام و محاکمه آنان ممانعت می شود. با چند بار مراوده و گفتگوی او با سران ایل دو نفر از جوانان لر و نفر به نامهای لهراسب و صمصام فرزندان زیاد خان و رستم خان تسلیم شدند و سرهنگ اشرفی آنان را دوستانه با خود به هنگ ژاندارمری لارستان و ناحیه شیراز برده و پس از چند روز مهمانی و ملبس کردن آنان به لباسهای نو و مهربانیهای کاذب ضمن گفتگو با آنان بخشی از اسرار ایل را کشف کرد و آنان را به وسیله هلی کوپتر و پرواز روی مناطق محل اطراق ایل به مقر ایل برگرداند.
سرهنگ اشرفی با این اقدام هم به موقعیت مکانی استقرار ایل پی برد و هم توانست اعتماد نسبی آنان را جلب کند. نیرنگ و تزویر او کارساز شد و سران ایل بدون دغدغه و نگرانی و در کمال آرامش به کار و زندگی روزمره خود پرداختند و به طور کلی از نیروهای دولتی و حمله احتمالی آنان به خود غافل شدند. (مصاحبه با اسماعیل بیگلری؛ مصاحبه با حجت الاسلام سید محمدحسین نسابه، حسین آیت اللهی و عبدالعلی اسلام پناه).
حضورج. 86صفحه 105
نیروهای دولتی پس از اطلاع کامل از محل استقرار ایل و مستقر ساختن نیروهای نظامی در اطراف محل و تدارک گسترده نیروهای زمینی و هوایی سرانجام در سحرگاه روز 29 خرداد 1343 مصادف با 7 محرم 1384 عملیات سنگین توپخانه ای و هوایی را به محل استقرار ایل شروع کردند. با توجه به غفلت و بی اطلاعی افراد از حمله نیروهای دولتی، نفرات طایفه لر و نفر امکان هیچگونه مقابله ای را نداشتند و تعداد زیادی از آنان در این «سحرگاه خونین» بر اثر اصابت گلوله های توپ و خمپاره به شهادت رسیدند که اسامی بعضی از آنان به شرح ذیل است: زیاد خان، علی خان، امیر ارسلان، لهراسب، کاموس، صفدر، شهناز، جهان سلطان، زلیخا، صغرا، زواره، باختر که همگی آنان از اولاد «رضا قلی بیگی» از تیره « زمان خانلو»ی ایل نفر بودند و رستم خان، درویش خان، صمصام خان، میرزا شهباز، اسد و رقیه که از تیره لر بودند (همان). صورت اسامی شهدای طوایف لر و نفر که از طریق بنیاد شهید شهرستان لارستان در اختیار قرار گرفته است به شرح ذیل میباشد: «درویش بزرگی، امیر ارسلان بیگلری، علی بیگلری، نصیر بیگلری، رستم قاسمی، حیدر بیگلری، شهیده زراره بیگلری، زیاد بیگلری، زلیخا جعفری، شهباز رسولی، اسدالله فولادی، عبدالرحمن رسولی، باختر بیگلری» (پرونده شهدای پانزده خرداد 1342). شهیده باختر بیگلری جزو اولین زنان شهید انقلاب اسلامی در منطقه محسوب می شود.
اسماعیل بیگلری حادثه 29 خرداد 1343 در لار را چنین بیان میکند: «سحرگاه 7 محرم، صبح که مشغول نماز بودند از هوا و زمین، هزاران نیروی محلی و غیرمحلی که اجیر کرده بودند به آنها حمله ور شدند، آنها را شهید کردند، زن و بچه و تعداد زیادی شهید شدند، آنها که زنده ماندند هم اسیر کردند و در ماشین ریختند و در شهر لار می گرداندند. خلاصه مطلب، با خیانت، همگی اینها به طور مظلومانه شهید شدند» (مصاحبه با اسماعیل بیگلری). آیت الله آیت اللهی در این ایام در شیراز به سر می برد، ایشان نیز در این مورد می گوید: «بزرگسالان و خردسالان و مرد و زن را شهید کردند و خانواده آنان را اسیر کردند و برای نمایش به لار آورده و عده ای دیگر را چنان که می گویند به نام مریض بودن به وسیله سوزن زدن و غیره از بین بردند که مجموعاً چنان که
حضورج. 86صفحه 106
اهالی این دو طایفه می گویند، قریب یکصد و هفده نفر (شهید) می شوند و در این بین برای حقیر زحمات زیاد و نگرانی های طاقت فرسایی پیش آمد» (وثوقی، همان: 87).
تبلیغات منفی علیه این دو طایفه بسیار وسیع و گسترده بود و قبل از انقلاب در تنگنا و تحت مراقبت بودند به طوری که شهدای لر و نفر به عنوان خیانت کار معرفی می شدند (مصاحبه با محمدصادق افتخار). بعد از انقلاب اسلامی مردم لار قبور شهدای طوایف لر ونفر را سر و سامان دادند. این قیام هرچند که با خشونت سرکوب شد و افرادی در راه آن جان فشانی کردند اما به دلیل انگیزه های دینی و ملی که داشت سرمنشأ تحولات وسیعی در منطقه گردید.
نتیجه
قیام طوایف لر و نفر از عشایر لارستان فارس، از منحصر به فردترین رخدادهای تاریخ اولیه نهضت اسلامی محسوب می شود. این قیام از چند جهت حائز اهمیت و عبرت است که به آنها اشاره می شود:
انگیزه قیام، اطاعت از فرامین مراجع تقلید و حکم یکی از آنان (امام خمینی) بوده است.
فتوای امام خمینی در نوع خود بی نظیر است و نشان می دهد آمادگی اطاعت از فتوا در میان اقشار مختلف وجود داشته است.
علاوه بر فتوا، مواضع شفاهی امام خمینی نیز توصیه به قیام بوده است.
روحانیون خانواده آیت اللهی بویژه آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی به لحاظ ارتباط با مراجع تقلید و امام خمینی از طرفی مورد اعتماد آنان و از طرفی مورد اعتماد عشایر منطقه قرار داشتند.
زمینه های مخالفت با رژیم پهلوی به سبب نارضایتی از اعمال و رفتار حکومت در میان عشایر وجود داشت وفتوای امام خمینی همچون جرقه ای برآتش این نارضایتی ها بود.
عشایر لارستان با وجود صدمات فراوانی که از مخالفت جوییهای خود خورده بودند، صرفاً با
حضورج. 86صفحه 107
انگیزه اطاعت از فتوای مراجع تقلید، دست به اسلحه بردند.
قیام عشایر لار و طوایف لر و نفر با وجود برخورداری از روحیه حماسی و سلحشوری آنان از ضعف عدم تشکل برخوردار بود و تعجیل و عدم هماهنگی در قیام مشاهده می شود. سادگی و ساده دلی عشایر موجب شد تا قیام با شکست مواجه شود.
آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی تصمیم داشت تمام عشایر لارستان را طی یک قیام همگانی علیه دولت وارد عمل کند، اما حرکت زود هنگام طوایف لر و نفر مانع از عملی شدن این تصمیم شد.
رژیم پهلوی با وجود اعمال خشونت نظامی سرانجام از راه توسل به اعتقادات مذهبی و با تزویر و ریاکاری یکی از فرماندهان نظامی توانست قیام عشایر لار را سرکوب نماید. همین امر نشانگر تعلقات مذهبی عشایر می باشد. قیام عشایر و وارستگی و روحیه سلحشوری آنان و نیز اطاعت و حرف شنوی آنان از احکام و فتاوی مراجع تقلید از عواملی است که باعث خوش بینی امام خمینی به آنان شده و در مقاطع بعدی مبارزات و حتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی از آنان تمجید به عمل آورده و آنان را جزو ذخایر ملت دانسته اند.
منابع و مآخذ
امام در آینه اسناد، سیر مبارزات امام خمینی به روایت اسناد شهربانی، ج1.
آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مصاحبه با آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی، ش ب 14300.
آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مصاحبه با آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی، جلسه اول، 14294.
آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مصاحبه با آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی، جلسه 8، ش ب 14298.
آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مصاحبه با آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی، ش ب 14290.
آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مصاحبه با آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی، جلسه 18، ش ب 13323.
آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مصاحبه با محمد کریمی، جلسه 16، ش ب 14297.
بنیاد شهید شهرستان لارستان، پرونده شهدای پانزده خرداد 1342.
حضورج. 86صفحه 108
دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، تهران: بنیاد فرهنگی امام رضا، بی تا، ج 3.
رجبی، محمدحسن، زندگینامه سیاسی امام خمینی، تهران: مؤسسه فرهنگی قبله، 1374.
روحانی، حمید، نهضت امام خمینی، تهران: عروج، 1381، چاپ پانزدهم، ج1.
سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، چاپ اول 1386.
صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، چاپ اول، پاییز 1378.
عرفان منش، جلیل، «نهضت پانزده خرداد در استان فارس»، مجله پانزده خرداد، ش25، دوره اول، بهار 1376.
مصاحبه با اسماعیل بیگلری، جلسه اول، مورخ28 / 6 / 1390.
مصاحبه با آیت الله سید محمدحسین نسابه، مورخ 27 / 6 / 1390.
مصاحبه با حسین آیت اللهی 27 / 6 / 1390.
مصاحبه با سید یحیی کاظمی، جلسه دوم، مورخ 5 / 3 / 1390.
مصاحبه با عبدالعلی اسلام پناه مورخ 27 / 6 / 1390.
مصاحبه با محمدباقر نخبةالفقهایی، مورخ 4 / 3 / 1390.
مصاحبه با محمدصادق افتخار، مورخ27 / 6 / 1390.
مقتدری، زادان، حکام لارستان (حماسه سلحشوری زادان خان گراشی (1317-957خورشیدی))، شیراز: کوشامهر شیراز، 1385.
میرزایی، غلامرضا، قشقایی ها و مبارزات مردم جنوب، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381، چاپ اول.
نجفی، علی محمد، وقایع ایلات خمسه، تهران: نشر همسایه، 1380.
وثوقی، محمدباقر، آیت الله سیدعبدالحسین لاری و جنبش مشروطه خواهی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1383.
وثوقی، محمدباقر، زندگی و مبارزات آیت الله حاج سید عبدالعلی آیت اللهی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1386.
هفته نامه میلاد لارستان، سال 16، هفته ی سوم، بهمن 1387، شماره551.
حضورج. 86صفحه 109