بررسی ابعاد تربیتی وصیت نامه سیاسی الهی حضرت امام خمینی(ره) و دیدگاههای کلی ایشان در رابطه با امر تعلیم و تربیت
سید کمال واعظی
دانشگاه امام صادق(ع)
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه:
در تمامی ملتها و کشورها یک رسم و عادت پسندیده وجود دارد که افکار و نظرات کسی که باعث تحولی عمده در آن جامعه شده است مورد بررسی قرار گرفته و نکات ارزشمند آن برای استفاده بیشتر مورد تأکید قرار گیرد.
امام نیز بدون شک بزرگترین مصلح قرن محسوب می شود. اما در رابطه با امام ما به این علت به بررسی افکار ایشان از آن جهت که امام یک انقلابی، یک مبدع، یک مصلح و یک سیاستمدار توانا است، نمی پردازیم. آری امام همه اینها هست. ما از این لحاظ فرمایشات ایشان را بعنوان یک وظیفه شرعی مورد استناد قرار می دهیم، چون باور داریم این گفته ها و نظریات در واقع ادامه روند همان گفته هایی است که ما از معصومین داریم و لذا باید از آنها اطاعت کنیم اگر رهبر انقلابی در جامعه ای حرف خوبی زده باشد، منتقدین این حرف خوب را ناشی از آگاهیهای علمی و تجربی او می دانند. اما در مورد امام با اینکه این مسئله نیز مصداق دارد و لیکن از همه مهمتر این مطلب می باشد که ارزش و قداست این تعالیم بخاطر اتصال آن با سرچشمه وحی است. این نحوه تفکر در واقع باعث خواهد گردید که کلام امام در ما بسیار بیشتر نفوذ داشته باشد و ما مجریان بهتری باشیم.
کتابمجموعه مقالات کنگره بررسی اندیشه و آثار تربیتی حضرت امام خمینی(س)صفحه 236
در این مقاله سعی شده است رهنمودهای تربیتی و به طور کلی مضامینی را که در وصیت نامه سیاسی الهی حضرت امام و همچنین دیگر آثار ایشان به مسئله تعلیم و تربیت مربوط می شود، مورد بررسی قرار داده تا بدینوسیله بتوان گامی هر چند مختصر در راستای نشر هر چه بیشتر این تعالیم در جامعه اسلامی برداشت.
وصیت نامه سیاسی الهی حضرت امام شامل یک پیشگفتار، دو مقدمه و 17 تذکر می باشد که در آن رهنمودهای کامل و جامع ایشان برای بقاء جامعه اسلامی به طور منظم و حساب شده آمده است.
برای بررسی ابعاد تربیتی و فرهنگی این وصیت نامه گرانقدر ابتدا محتوای این مقدمات و تذکرات بطور مختصر مورد اشاره قرار می گیرد تا میزان اهتمام و توجهی که ایشان به امر تعلیم و تربیت داشته اند مشخص گردد. سپس بطور موردی در رابطه با اشارات خاص ایشان به این مسئله بحث خواهد شد.
محتوای مقدمه اول وصیت نامه سیاسی الهی حضرت امام
1 ـ پیروزی انقلاب بزرگ ایران ناشی از تأییدات غیبی الهی بوده است. دلیلی که حضرت امام برای تأیید این امر ارائه می کنند این مطلب می باشد که اگر این انقلاب ناشی از خواست و اراده الهی نبود ممکن نبود جمعیتی که آن گونه تحت شرایط آن روز زندگی می کردند و با آن وضع فساد و تبلیغات روبرو بودند قیام کرده و چنین کاری را انجام دهند.
مهمترین دلیلی که حضرت امام در ادامه این بیان ارائه می نمایند مسئله دانشگاهها و وضع تعلیم و تربیت در آن دوران بوده است حضرت امام در این رابطه اینطور می فرمایند:
«و از همه بدتر وضع دانشگاهها و دبیرستانها و مراکز آموزشی که مقدرات کشور به دست آنان سپرده می شد ............ ممکن نبود این ملت با این وضعیت یکپارچه قیام کنند.»
بنابراین کاملاً روشن است که از نظر حضرت امام مهمترین عامل ثبات رژیم طاغوت وضعی بوده است که در مراکز تعلیم و تربیت وجود داشته است.
محتوای مقدمه دوم
مسئله ای که حضرت امام در مقدمه دوم وصیت نامه خود به آن اشاره می نمایند این مطلب
کتابمجموعه مقالات کنگره بررسی اندیشه و آثار تربیتی حضرت امام خمینی(س)صفحه 237
می باشد که اسلام به بهترین وجه می تواند پاسخگوی نیازهای تربیتی و فرهنگی یک جامعه باشد چرا که بر خلاف تمامی نظام های موجود اسلام تنها مکتبی است که در تمامی شئون فردی و اجتماعی و مادی و معنوی و فرهنگی و سیاسی و نظامی و اقتصادی دخالت دارد و از هیچ نکته ولو بسیار ناچیز فروگذار ننموده است.
امام در ابتدای این مقدمه می فرمایند:
«اسلام و حکومت اسلامی پدیده ای است الهی که با بکار بستن آن سعادت فرزندان خود را در دنیا و آخرت به بهترین وجه تأمین می نماید و قدرت آن دارد که قلم سرخ بر ستمگریها و فسادها و تجاوزها بکشد و انسانها را به کمال مطلوب خود برساند.»
از بررسی این دو مقدمه کاملاً مشخص می شود که مهمترین مسئله مورد اشاره امام در این دو مقدمه مسئله تعلیم و تربیت با تأکید بر مسائل زیر می باشد:
1 ـ نقش مهم مراکز تعلیم و تربیت دراصلاح و یا فساد جامعه.
2 ـ ضرورت اسلامی بودن تعلیم و تربیت.
3 ـ ضرورت وجود حکومت اسلامی برای کارآیی تعلیم و تربیت اسلامی
بعد از بررسی دو مقدمه وصیت نامه حضرت امام تذکرات ایشان در وصیت نامه باید مورد توجه قرار گیرد.
وصیت نامه حضرت امام شامل 17 تذکر می باشد. برای بررسی مواردی که در این تذکرات مستقیماً اشاره به مسائل تربیتی دارد، لازم است قبل از هر چیز اشارات این تذکرات، مورد توجه قرار گیرند.
این تذکرات با توجه به مفهوم کلی هر یک از آنها عبارتند از :
الف ـ بیان رمز پیروزی انقلاب اسلامی که ناشی از دو رکن انگیزه الهی و وحدت کلمه بوده است و ضرورت حفظ آن.
ب ـ توانایی اسلام در پاسخگویی به نیازهای مختلف زمان و مکان و نفی شعار جدایی دین از سیاست.
ج ـ ضرورت حفظ حکومت اسلامی و پرهیز از هر گونه شایعه پراکنی و پرهیز از واقع نگری در برخورد با مشکلات مستحدثه بعد از هر انقلاب.
د ـ پرهیز از انزوای روحانیت و ایجاد عداوت بین دانشگاهیان و روحانیون و استفاده از
کتابمجموعه مقالات کنگره بررسی اندیشه و آثار تربیتی حضرت امام خمینی(س)صفحه 238
معلمین و اساتید منحرف از اسلام در مراکز آموزش عالی.
هـ ـ مبارزه با تهاجم فرهنگی و ضرورت اتکاء بر توانائیهای خودی
و ـ نقش مراکز تعلیم و تربیت به خصوص دانشگاهها در بدست گرفتن مقدرات کشور و چگونگی انحراف آن.
ز ـ مجلس و وظایف مردم و نمایندگان در رابطه با آن و کلاً امر انتخابات در کشور.
ج ـ امر قضاوت و رعایت عدالت در جامعه اسلامی.
ط ـ اهمیت حوزه های علمیه و برنامه های درسی آن.
ی ـ قوه مجریه و ضرورت حسن اجرای قوانین در کشور.
ک ـ تأکید دوباره بر اهمیت مراکز تعلیم و تربیت از کودکستانها تا دانشگاهها.
ل ـ وظایف قوای مسلح و نیروهای انتظامی.
م ـ رادیو و تلویزیون و نقش آن در انحراف و اصلاح جامعه.
ن ـ نصیحت و ارشاد مخالفین، منحرفین و فریب خوردگان.
س ـ رویه و مرام اقتصادی جامعه اسلامی.
ع ـ نصیحت روحانی نماها و دعوت به نگرش منطقی در رابطه با انقلاب.
ف ـ ضرورت حفظ روحیه انقلابی و تحرک اجتماعی در جوامع اسلامی.
ص ـ بیان هدف عالی نهضت و در نتیجه ضرورت برخورد و مواجه شدن با مشکلات متعدد.
همانطور که مشاهده می شود بیش از 3 مورد از تذکرات حضرت امام یعنی حدوداً 15 % از این تذکرات کاملاً مربوط به امر تعلیم و تربیت و مسائل خاص آن می باشد که این در واقع نشان دهنده اهمیت فوق العاده این امر از دیدگاه حضرت امام می باشد.
با توجه به اهمیت این امر در ادامه مقاله، این 3 تذکر به تفصیل مورد بحث قرار می گیرند.
1 ـ تذکر د ـ
حضرت امام دراین تذکر دو قشر متصدی تعلیم و تربیت کشور یعنی دانشگاهیان و روحانیون را مورد اشاره قرار می دهند و در ادامه اظهار می دارند چگونه این دو قشر توسط استعمارگران مورد تهاجم قرار می گیرند.
از نظر امام این دو قشر به طرق زیر منحرف و یا منفعل می شوند:
کتابمجموعه مقالات کنگره بررسی اندیشه و آثار تربیتی حضرت امام خمینی(س)صفحه 239
ـ منزوی کردن روحانیت
ـ ایجاد تفرقه و عداوت بین دانشگاهیان و روحانیون
ـ استفاده از مربیان منحرف از اسلام در مراکز آموزشی و دانشگاهها
ـ بد جلوه دادن دانشگاهیان از لحاظ اعتقادات مذهبی در نظر روحانیون
بنابراین می توان گفت مهمترین مسئله مورد تأکید امام در این تذکر وحدت حوزه و دانشگاه می باشد بطوریکه ایشان عدم این وحدت را سرچشمه انحراف جامعه می دانند ایشان در این رابطه می فرمایند:
«توصیه اینجانب آن است که نسل حاضر و آینده غفلت نکنند و دانشگاهیان و جوانان برومند عزیز هر چه بیشتر با روحانیون و طلاب علوم اسلامی پیوند دوستی و تفاهم را محکمتر و استوارتر سازند و از نقشه ها و توطئه های دشمن غدار غافل نباشند و بمجرد اینکه فرد یا افرادی را دیدند که با گفتار و رفتار خود در صدد است بذر نفاق افکند او را ارشاد و نصیحت نمایند و اگر تأثیر نکرد از او روگردان شوند و او را به انزوا کشانند و نگذارند که توطئه ریشه دواند که سرچشمه را به آسانی می توان گرفت.»
2 ـ تذکر و ـ
در این تذکر حضرت امام دانشگاهها را مورد توجه قرار داده و صرفاً در رابطه با این مرکز تعلیم و تربیت به بحث می پردازند. ایشان در این تذکر تأکید می نمایند که روش استعمار در نابودی و انحراف این مراکز با حوزه ها کاملاً تفاوت دارد به این معنی که استعمار سعی دارد با تلقین فرهنگ شرق و غرب در این مراکز آنها را به انحراف بکشاند. ایشان سه عامل را برای مبارزه با این توطئه برمی شمارند:
ـ خود جوانان
ـ پدران و مادران و دوستان جوانان
ـ دولتمردان و روشنفکران
ایشان می فرمایند:
از توطئه های بزرگ آنان که کرارا تذکر داده ام بدست گرفتن مراکز تعلیم و تربیت خصوصاً دانشگاهها است که مقدرات کشورها در دست محصولات آنهاست ............. که نجات دانشگاه از انحراف نجات کشور و ملت است.
کتابمجموعه مقالات کنگره بررسی اندیشه و آثار تربیتی حضرت امام خمینی(س)صفحه 240
3 ـ تذکر ک ـ
دراین تذکر بار دیگر حضرت امام به مسئله مراکز تعلیم و تربیت اشاره کرده و بنابر گفته خودشان بواسطه اهمیت فوق العاده این مراکز دوباره به آن اشاره می نمایند. ضروری است گفته شود که فقط در رابطه با امر تعلیم و تربیت است که حضرت امام دو تذکر را صرفاً به آن اختصاص داده اند. در این تذکر به تمامی مراکز تعلیم و تربیت از کودکستانها تا دانشگاهها اشاره شده است.
ایشان در این فراز از وصیت نامه خود می فرمایند:
باید ملت غارت شده بدانند که در نیم قرن اخیر آنچه بایران و اسلام ضربه مهلک زده است قسمت عمده اش از دانشگاهها بوده است. اگر دانشگاهها و مراکز تعلیم و تربیت دیگر با برنامه های اسلامی و ملی در راه منافع کشور بتعلیم و تهذیب و تربیت کودکان و نوجوانان و جوانان جریان داشتند، هرگز میهن ما در حلقوم انگلستان و پس از آن آمریکا و شوروی فرو نمی رفت.
منبع:
وصیت نامه الهی سیاسی امام خمینی(ره)
کتابمجموعه مقالات کنگره بررسی اندیشه و آثار تربیتی حضرت امام خمینی(س)صفحه 241