خمینی ای امام...
(نگاهی به زندگی و آثار شاعر نامدار معاصر، استاد حمید سبزواری)
اشاره ـ در آخرین روزهای فصل خردادماه ـ وقتی که فصلنامه حضور، مراحل چاپ را به پایان می رساند ـ با خبر شدیم که استاد حمید سبزواری (شاعر بزرگ انقلاب اسلامی و سراینده سرمطلع ادبیات پیروزی، یعنی سرود «خمینی ای امام») بعد از مدتی بیماری، دار فانی را وداع گفت. ضایعه ارتحال این شاعر گرانقدر، بازتاب گسترده ای، بخصوص در میان شعرا و ادبا و متفکرین و هنردوستان داشت. اینک در این فصل، یادی می کنیم از آن شاعر مهربان که با یاد امام و انقلاب اسلامی شعرها سرود و اندیشه های لطیف گسترد و تا آخر عمر بر پیمان خویش با امام و امت امام، پایدار ماند.
چکیده زندگی شاعر
حسین آقاممتحنی مشهور به حمید سبزواری در سال 1304 در سبزوار دیده به جهان گشود. پدرش عبدالوهاب، پیشه ور ساده ای بود که قریحه شاعری داشت و جدش ملا محمد صادق ممتحنی شاعری مردمی بود که «مجرم» تخلص می کرد.
حمید از چهارده سالگی سرودن شعر را آغاز کرد و اشعارش را در دفتری با نام «فریاد نامه» می نوشت. بیشتر اشعار وی در آن دوران به علت جریان های سال 1320 و ورود متفقین به ایران و مشکلات معیشتی مردم، جنبه اجتماعی داشت.
سبزواری ابتدا به شغل معلمی پرداخت ولی بعد از حوادث مرداد ۱۳۳۲ از آموزش و پرورش اخراج و سپس کارمند بانک بازرگانی (بانک تجارت پس از انقلاب) در تهران شد و و از آن پس شاعری را به صورت جدی وجهه همت خویش قرار داد. بهعلت فعالیت هایی که داشت بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ متواری و مخفی شد ولی بعداً خود را به شهربانی سبزوار معرفی کرد و چهار سال در وضعیت بلاتکلیفی و تعلیق طی کرد تا سرانجام تبرئه شد.
حضورج. 97صفحه 180
سبزواری در باره دوران پهلوی و قیام امام خمینی می گوید: «ما در دوران پهلوی یک ملت عقب مانده، دور از خودی خود بودیم، یعنی خودمان را باور نداشتیم. پیرمردی پیدا شد و مبارزه را شکل دیگری به آن داد. مردی که پخته بود و در جامعه همه چیز را در خصوص اسلام و ادیان درک کرده بود و شناختی نسبت به مکاتب رنگارنگ غرب داشت. این پیرمرد ما را به سوی حق راهبری کرد. یک حرکت اگـر از یک فرهـنگ بالایی اسـتفاده نکـند راه به جـایی
حضورج. 97صفحه 181
نمی برد. وقتی امام را شناختیم، من خودم سعی کردم در سرلوحه برنامه خودم داشته باشم که آرمان های امام را در شعرهای خودم مطرح کنم...»
مهمترین فعالیت سبزواری، شاعری است. شعر حمید، شناسنامهٔ زمانمند انقلاب است، زیرا کمتر حادثه یا رویدادی است که انعکاس آن در شعر او نباشد.
خودش درباره شیوه شاعری ای که پیش گرفت اینگونه می گوید: «انسان مبارز از هیچ چیزی نمی ترسد و مبارزه می کند، این یک لذتی شیرین دارد. در آن زمان من غالباً شعر می گفتم که این شعرها را کم کم به سمت سرنگونی رژیم کشیدیم. این کار را از آغاز سلطنت شاه انجام دادم و شروع به مبارزه با رژیم کردم. وقتی امام مطرح شدند آن موقع مبارزات من جهت دار شد. در اشعار و سرودها برای ما راهی باز شد که بر خیزش مردم راهی ببریم. امام هم کم کم در این اواخر سال های نزدیک به انقلاب، زمانی که به عراق رفتند اعلامیه هایشان برای ما می آمد و این اعلامیه ها برای ما دستورالعمل بود.... برخی از بیداری که مردم پیدا کرده بودند بیشتر می ترسیدند تا اینکه ما به اسلحه ای مجهز شویم. این بیداری برای آنها خطرناک بود و به مبارزه با طرفداران امام برخاستند. وقتی دیدند این حربه ها کارآمد نیست دست به ترور زدند و طرفداران امام را ترور می کردند. و نتیجه نگرفتند. من مطمئن هستم این حرکت نیز برای ما فایده داشت چرا که باعث شد بیشتر متحد شویم.» یکی از نقاط عطف زندگی حمید سبزواری آشنایی با امام خمینی(س) بنیانگذار انقلاب اسلامی است. او درباره راه امام می گوید: «...مطمئن هستیم که این راهی را که امام در پیش گرفته بود به جایی می رسد که همه ملت ها از اسارت نجات پیدا کنند ... فرهنگ انقلاب، فرهنگ پیامبر است. فرهنگ متاثر از علی(ع) و اولاد علی(ع) است ...»
سرانجام، استاد حمید سبزواری در سحرگاه روز پنجم ماه مبارک رمضان مصادف با 22 خرداد 1395 هجری شمسی بر اثر کهولت سن و بیماری در بیمارستان آسیای تهران دار فانی را وداع گفت. روحش شاد.
حضورج. 97صفحه 182
آثار و افتخارات استاد
آثار و سروده های حمید به دو بخش تقسیم می شود، قسمتی از آن محصول و مولود دوران اختناق است که شاعر با شجاعت و شهامت و ایمان راسخ برحکومت تاخته و اوضاع نابسامان آن را نکوهش کرده است و در میان آن آثار، به حق سخنانی بس بلند و فاخر و شور انگیز یافت
می شود که از قدرت طبع و صفای قریحه و مهارت شاعر حکایت دارد.
بخش دوم آثار وی پس از پیروزی انقلاب است که در این زمان تلاش شاعر انتقال هر چه بهتر پیام انقلاب و دفاع از ارزشها و باورهای اصیل اسلامی است. هفت دفتر از حمید سبزواری به چاپ رسیده است که به ترتیب عبارتند از :
1- سرود درد ـ سرود درد، نخستین دفتر شعر حمید سبزواری است که سروده های سال ها 36 تا 57 را در بر می گیرد، دوران بیست و یک ساله ای که مشحون از وقایع سیاسی و رنج و دردمندی شاعر است. اشعار آزاد و کلاسیک حمید در این دفتر خبر از وجدان بیدار و آگاهی اجتماعی وی در شرایط دشوار می دهد.در این دفتر، 65 غزل،36 قصیده، 5 مثنوی، 34 شعر نو، 19 چهارپاره، 16 ترانه، سه مسمط، دو قطعه و یک ترکیب بند وجود دارد. سرود درد، با مقدمه رهبر معظم انقلاب و همچنین مقدمه ای از استاد شاهرخی و سراینده در سال 1367 توسط
حضورج. 97صفحه 183
انتشارات کیهان منتشر شده است.
2- سرود سپیده ـ سرود سپیده، دومین دفتر اشعار معاصر حمید سبزواری است که همچون دفتر نخست با مقدمه رهبر معظم انقلاب و استاد صادق آینه وند منتشر شده است. در این دفتر نیز که اشعاری به شیوه نو و کلاسیک آورده شده است، 94 غزل،31 قصیده، 16مثنوی، دو قطعه، 138رباعی، سه ترکیب بند، سه مسمط، دو ترجیع بند، 9چهارپاره و 12شعر نو وجود دارد. این دفتر درسال 1368 به وسیله انتشارات کیهان منتشر شده است.
3- کاروان سپیده ـ این کتاب در برگیرنده 26 قطعه از اشعار حمید سبزواری است که سومین اثر وی می باشد و دارای طلیعه ای از سراینده با عنوان «سخنی از سر وظیفه» و نیز مقدمه کوتاهی از ناشر است. کاروان سپیده در سال 1373 توسط انتشارات حوزه هنری واحد شعر ادبیات و هنر مقاومت منتشر شده است.
4- یاد یاران ـ یاد یاران مثنوی نسبتا بلندی است در رثای جهادگر شهید مهندس سید محمد تقی رضوی و جمعی از شهیدان دفاع مقدس. حمید در این اثر به تناسب حال و مقام به شرح دلتنگی های خویش می پردازد و با مروری بر وقایع انقلاب و دفاع مقدس به معرفی شهید رضوی پرداخته و ویژگی های ممتاز وی را برشمرده و به تناسب از دیگر سرداران شهید یاد می کند. «یاد یاران» را کنگره بزرگداشت سرداران شهید سپاه و کمیته انتشارات در سال 1376منتشر کرده است.
5 - گزیده ادبیات معاصرـ از کارهای شایسته ای که پس از انقلاب توسط کتاب نیستان صورت گرفت چاپ گزیده آثاری از شاعران معاصر است. سی و پنجمین اثر از این مجموعه، گزیده اشعار حمید سبزواری است که در آن 34 شعر سبزواری را از سالهای دور تاکنون در بر می گیرد.
حضورج. 97صفحه 184
6- به رنگ آمده دشمن ـ این کتاب با عنوان اولیه «بار دیگر مسجد ضرار» منظومه ای است کوتاه با 56 بیت در قالب مثنوی که در آن سبزواری شیوه های فرهنگی دشمنان انقلاب و اسلام را پس از پذیرش قطعنامه 598 بیان کرده است. این منظومه که بار نخست در روزنامه کیهان به چاپ رسید، به دلیل اهمیت ویژه، به سفارش و تاکید رهبر معظم انقلاب به صورت جزوه ای مستقل با ابیاتی افزوده به چاپ رسید که آن را سازمان تبلیغات اسلامی درسال 1368 چاپ و منتشر کرده است.
7- سرودی دیگرـ این دفتر دربرگیرنده 142 قطعه از تازه ترین اشعار کلاسیک حمید از 1366 تاکنون است. در اردیبهشت ماه 1381 به همت سازمان صدا و سیما و انجمن قلم در آئینی با عنوان «آفرین روشنان» مراسم نکوداشت شاعر در سالن کوثر سازمان صدا و سیما برگزار شد که رهاورد آن «سرودی دیگر» است.این کتاب با مقدمه سبزواری و نیز یادداشت ستاد برگزاری آیین «آفرین روشنان» توسط انتشارات سروش درسال 1381 به چاپ رسیده است.
استاد سبزواری در طول مدت فعالیت ادبی خود به افتخارات زیادی نائل آمد که بعضی از آن ها به شرح زیر است:
1- سرایش سرود خاطره انگیز «خمینی ای امام» که همزمان با ورود حضرت امام به ایران در
حضورج. 97صفحه 185
فرودگاه مهرآباد اجرا و همه گیر شد. این سرود به خاطر اثر بخشی، زیبایی و اثرگذاری فوق العاده ای که دارد، در فهرست آثار معنوی کشور ثبت شده است.
2- سرایش تعداد بسیار زیاد دیگری از اشعار خاطره انگیز و ترانه های پرمعنی برای انقلاب اسلامی ایران، دفاع مقدس، حرکت های مردمی و شخصیت ها و چهره های برجسته کشور در دهه های اخیرکه بسیاری از این سرودها به ویژه در سالهای ابتدایی انقلاب ورد زبان همه مردم ایران شده بود.
3- تحسین و تقدیر امام خمینی از برخی سروده های حمید سبزواری . به طوری که امام خمینی با شنیدن ترانه «ای مجاهد شهید مطهر» که در رثای آیت الله مطهری سروده شده بود ، فرمودند: انقلاب ما امروز به چنین سرودها و موسیقی هایی نیازمند است.
4- مقدمه نویسی مقام معظم رهبری بر کتاب شعر حمید سبزواری. حمید تنها شاعری است که مقام معظم رهبری تا کنون برای کتاب وی مقدمه نوشته است.
5- انتخاب استاد سبزواری به عنوان کارمند نمونه کشور در دهه 70
6- دریافت نشان درجه یک فرهنگ و هنر از دست ریاست جمهوری وقت ایران در دهه 70
7- انتخاب یکی از کتاب های شعر استاد به نام سرود سپیده به عنوان کتاب سال
8- برگزیده شدن استاد به عنوان چهره ماندگار شعر و ادبیات کشور در سومین دوره از همایش چهره های ماندگار کشور در سال 1382
**
حضورج. 97صفحه 186
پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب
بسمه تعالی
با دریغ و تأسف خبر درگذشت شاعر نامدار معاصر جناب آقای حسین آقا ممتحنی معروف به حمید سبزواری را دریافت کردم. این نام ماندگار و پر افتخار، یادآور تلاش ارزندة هنرمندی سخت کوش و شجاع در پشتیبانی از انقلاب در عرصه ی شعر و ادب است. حمید سبزواری، صریح و ثابت قدم و موقع شناس، هنر والا و فاخر خود را به خدمت گرفت تا انقلاب اسلامی و نظام برآمده از آن را از جنبۀ اثرگذار شعر روان و جذّاب، تغذیه و تأمین کند. سرودها و منظومه های بلند و غزلها و قصیده های خوش ساخت و پر مضمون او، ثروت ادبیِ درخوری را تقدیم انقلاب کرد. با انقلاب زیست و برای اسلام و انقلاب سرود و وفادارانه در کنار انقلاب ماند. رحمت و رضوان خدا نصیب او باد. مصیبت درگذشت او را به خاندان گرامی و همۀ دوستداران بویژه همشهریان قدردان سبزواریش تسلیت عرض می کنم.
سیّد علی خامنه ای
۲۳ خرداد ماه ۱۳۹۵
**
پیام تسلیت آیت الله هاشمی رفسنجانی
«انالله و اناالیه راجعون»
درگذشت شاعر و ادیب انقلاب، مرحوم حسین ممتحنی، مشهور به حمید سبزواری را به جامعه ادیبان کشور و خاندان و خانواده محترمشان تسلیت می گویم. شخصیتی که به خاطر نگاهی لطیف به اتفاقات تاریخی، اشعار دلنشینی خلق کرده و سروده هایش از درد، سپیده و یاد یاران در شعر و ادب کشور ماندگار خواهد بود.
حضورج. 97صفحه 187
با آرزوی علوّ درجات برای آن استاد بزرگوار، صبر و اجر بازماندگان را از درگاه خداوند بزرگ خواستارم.
اکبر هاشمی رفسنجانی
(رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام)
**
حضورج. 97صفحه 188
پیام تسلیت رئیس جمهور
بسم الله الرحمن الرحیم
انالله و انا الیه راجعون
در گذشت شاعر توانمند، انقلابی و چهره ماندگار فرهنگ کشور؛ استاد حمید سبزواری موجب تأثر و تألم فراوان شد. آن مرحوم به عنوان شاعری صاحب نظر در سبک های مختلف شعری و سراینده سرودهای دلنشین دوران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس؛ ازتلاشگران خدوم و جریان ساز در عرصه فرهنگ و ادب ایران اسلامی بود که توانست با تعهد به ارزشها و ذوق هنرمندانه خود، رویدادهای مهم انقلاب اسلامی را ماندگار سازد.
اینجانب ضایعه درگذشت این شاعر نامی و متعهد را به جامعه فرهنگ وادب ، دوستداران شعر و ادبیات و بویژه خانواده محترم ایشان تسلیت گفته، برای آن عزیز از دست رفته علو درجات و برای عموم بازماندگان صبر و اجر مسألت دارم.
حسن روحانی
**
پیام تسلیت یادگار امام
بسمه تعالی
درگذشت استاد حمید سبزواری شاعر توانمند و متعهد انقلاب اسلامی موجب تأسف همه علاقمندان به ایشان شد. آن مرحوم بی شک از پایه های ادبیات انقلاب و از استوانه های شعر آن به حساب می آید. ثبات قدم و پایمردی بر عقیده همواره او را در میان شاعران معاصر ممتاز می ساخت.
حضورج. 97صفحه 189
ارزش «حمید» تنها در شعر و علاقه اش به امام و انقلاب و همراهی اش با دینداری و دین داران خلاصه نمی شود بلکه در ایستادگی در مقابل آزارها و نفروختن زبان و بیان به دروغ و تحجر و افراط هم نمود می یابد.
اینجانب با عرض تسلیت درگذشت ایشان به جامعه ادبی کشور و خانواده محترم و معززشان، از خدای متعال برای وی علو درجات و حشر با اولیاء مسئلت دارم.
سید حسن خمینی
حضورج. 97صفحه 190