سلسله مراتب
ارزش های سیاسی- اجتماعی امام خمینی
□ محمّدرضا طالبان (استادیار پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی)
□ محمد غلامی (دانش آموختة جامعه شناسی انقلاب)
چکیده
این مطالعه، پژوهشی است در خصوص ارزش های سیاسی و اجتماعی امام خمینی(س) و یافتن نظم سلسله مراتبی در میان آنها. برای انجام این مهم، ابتدا یک چارچوب مفهومی از آلموند و پاول مد نظر قرار گرفت و با انجام تعدیلاتی چارچوب مفهومی نهایی مشخص گردید. سپس، ابعاد و مؤلفه های این چارچوب مفهومی با دیدگاه امام خمینی تطبیق و بسط داده شد به نحوی که ارزشهای سیاسی و اجتماعی در ده بُعد کلی سامان یافتند که عبارت بود از: حفظ نظام، وحدت، استقلال، مشارکت، تکلیف، عدالت، رفاه، امنیت، آزادی، و دفاع. سپس، اطلاعات توصیفی در خصوص ارزشهای سیاسی و اجتماعی امام خمینی از منابعی که در برگیرنده کتب، سخنرانی ها و دیگر بیانات ایشان بود، گردآوری و بر اساس تکنیک تحلیل محتوای کمّی فراوانی های شان محاسبه گردید. در انتها، بر اساس نتایج حاصل از تحلیل محتوای کمّی سلسله مراتب ارزش های سیاسی و اجتماعی امام خمینی را مشخص نمودیم. یافته ها نشان داد که در نظام سلسله مراتب ارزش های سیاسی و اجتماعی امام خمینی(س) «حفظ نظام» در رتبه اول و «رفاه» در رتبة آخر قرار گرفته اند.
کلید واژه ها:
ارزش های سیاسی، ارزش های اجتماعی، سلسله مراتب ارزشها، امام خمینی(س)، تحلیل محتوای کمّی
حضورج. 97صفحه 10
بیان مسأله
ارزشهای اجتماعی در هر جامعه ای عنصر کلیدی فرهنگ آن جامعه را تشکیل داده و راهنما و هادی در انجام کنش های اجتماعی افراد و گروه ها به شمار می روند. شناخت این ارزش ها همواره یکی از مسائل مهم برای اندیشمندان علوم اجتماعی بوده است. این ارزشها جهت گیری های افراد را در جامعه مشخص می کنند، و بر اساس این ارزشهاست که افراد جامعه چیزی را مطلوب یا نامطلوب می دانند. همچنین، تغییر این ارزشها باعث تغییر در کنش افراد شده و به تبعیت از آن فرهنگ جامعه نیز دستخوش تغییر می شود.
از سویی دیگر، امام خمینی به عنوان رهبر انقلاب و معمار اصلی نظام جمهوری اسلامی ایران همواره روی ارزش هایی تاکید بیشتری داشتند که انقلاب ایران به خاطر آنها بوجود آمده بود. بنابر این، شناخت این ارزشها و کلاً استخراج نظم سلسله مراتبی ارزشهای اجتماعی از درون آثار به جا مانده از ایشان اهمیت فراوانی دارد.
لذا، با توجه به اهمیت ارزشهای سیاسی و اجتماعی در ساخت ایدئولوژی ها و ساحت عمل، آنچه در این پژوهش مورد نظر است، انکشاف نظام یا سلسله مراتب ارزش های سیاسی و اجتماعی امام خمینی بعنوان رهبر انقلاب اسلامی ایران است. البته، با این فرض که در دیدگاه امام خمینی، ارزشهای سیاسی چنان با ارزشهای اجتماعی آمیخته شده اند که تفکیک دقیق آنها امکان پذیر نمی باشد. از این رو، ضروری دیده شد که ارزشهای سیاسی- اجتماعی امام خمینی مدنظر قرار گیرد. در کل، هدف اصلی این پژوهش کنکاش در آثار امام خمینی و معرفی نظام سلسله مراتبی ارزشهای سیاسی- اجتماعی ایشان است. به این ترتیب، سوالاتی که مبنای سازماندهی این مطالعه را تشکیل داده اندف عبارتند از:
ارزشهای سیاسی- اجتماعی که توسط امام خمینی(س) مطرح شده اند، کدام ها هستند؟
سلسله مراتب این ارزشها چگونه است ؟
حضورج. 97صفحه 11
پیشینه تحقیق
اگرچه در رابطه با کشف نظام سلسله مراتبی ارزشهای سیاسی از دیدگاه امام خمینی بصورت خاص و با همین عنوان هیچگونه تحقیقی صورت نگرفته است، اما در خصوص اندیشه سیاسی امام خمینی کارهایی انجام شده است که پایه ای برای پژوهش حاضر به حساب آمده و لازم است به آنها اشاره شود.
1- درآمدی بر نظریه سیاسی امام خمینی
این اثر در سال 1379 توسط محمدرضا دهشیری به سفارش مرکز اسناد انقلاب اسلامی انجام و منتشر شده است. دهشیری با مراجعه به کتب فقهی و سیاسی امام خمینی و همچنین مصاحبه ها و پیام های ایشان سعی در پیدا کردن عناصر اصلی اندیشه سیاسی امام خمینی دارد. دهشیری در این خصوص، چهار حوزه (نهضتی، دفاعی، سیاست حکومتی، سیاست خارجی) را مورد بحث و بررسی قرار داده است و سعی در بازنمایی ارتباط درونی این چهار حوزه دارد. او در فصل نخست به بررسی نهضت اسلامی از مرحله آغاز فرایند تا استقرار نهایی می پردازد و در این مرحله مباحثی را در سه حوزه بسترشناسی، علت شناسی، و مرام شناسی انقلاب مطرح می کند. او در حوزه مرام شناسی به مباحثی چون عدالت جویی، استقلال طلبی، آزادی خواهی، معنویت اخلاقی و سعادت بشری اشاره می کند وآنها را مهم ترین ارزشهای سیاسی از دیدگاه امام خمینی به حساب می آورد. مهم ترین مباحث و ارزشهای مطرح شده در این تحقیق که می توان از آن در این پژوهش استفاده کرد بشرح زیر است.
الف- دستاوردهای انقلاب شامل:
آزادی- مشارکت سیاسی- استقلال (شامل: استقلال سیاسی، استقلال فرهنگی، استقلال نظامی، استقلال اقتصادی)- بیداری مسلمانان.
ب- عوامل تداوم انقلاب شامل:
وحدت کلمه- حفظ ارزشهای اسلامی- حضور مردم در صحنه - نوسازی و خودکفایی- حفظ
حضورج. 97صفحه 12
ایران به عنوان ام القری جهان اسلام
ج – آسیب شناسی انقلاب شامل:
انحراف از ارزشهای اسلامی- اختلاف و تفرقه – بی تفاوتی سیاسی- از خود باختگی در مقابل غرب - وابستگی - عدم صدور انقلاب - دوری مسئولین از مردم
2- اندیشه های سیاسی امام خمینی
این اثر توسط محمدحسین جمشیدی به رشته تحریر درآمده و توسط معاونت پژوهشی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی در سال 1384 انتشار یافته است. جمشیدی معتقد است که اغلب کارهایی که در زمینه اندیشه امام خمینی و خصوصاً اندیشه سیاسی او صورت گرفته بیشتر تک بعدی بوده و این تک بعدی بودن مانع از درک کامل و همه جانبه اندیشه امام خمینی می گردد. ایراد دیگری که جمشیدی به آثار انجام شده در زمینه اندیشه سیاسی وارد می داند این است که این آثار فقط با استناد به صحیفه امام بوده و دیگر آثار و کتب امام نادیده گرفته شده است. این کتاب را می توان به سه بخش اصلی تقسیم کرد. در بخش اول به زمان، شخصیت و آثار سیاسی امام خمینی پرداخته و زمان یکی از عوامل اصلی پدید آمدن این اندیشه ها دانسته شده است. جمشیدی در ادامه به سیره امام خمینی اشاره می کند و اتخاذ خط مشی مشخص و عدول نکردن از این خطوط و قاطعیت در پیگیری آنها را از ویژگی های شخصیتی وی می داند. او در فصل بعد به مبانی نظری اندیشه سیاسی امام خمینی اشاره و سپس مبانی ارزشی و اخلاقی را از منظر امام خمینی بررسی می کند. بررسی دین و سیاست و نسبت این دو با یکدیگر از دیگر مباحثی است که جمشیدی آن را در آثار امام مورد بررسی قرار داده است.
جمشیدی در بخش دوم کار به بررسی مفاهیم بنیادین در اندیشه امام خمینی پرداخته، و چند
حضورج. 97صفحه 13
مؤلفه اصلی را - شامل آزادی، عدالت، حق و قانون - مورد بررسی قرار داده است. در فصل اول از این بخش او به تعریف آزادی و سپس انواع آن می پردازد. ایشان در ادامه به آزادی به عنوان یک ارزش می پردازد و معادل هایی مانند حق طبیعی ، مبنای نظم و امنیت و .... را برای آن در نظر می گیرد. او در فصل بعد به تعیین حدود آزادی از دیدگاه امام خمینی می پردازد. جمشیدی سپس عدالت را نیز مانند آزادی از زوایای گوناگون مورد بررسی خود قرار می دهد و در فصلی دیگر به حق و قانون می پردازد و نظرات خود را نیز به عنوان توضیح مباحث مطرح شده از سوی امام خمینی ارائه می کند. جمشیدی در بخش سوم کتاب، مباحث دیگری را به شرح ذیل مطرح می کند:
نگرشی بر مبارزه، قیام و انقلاب (او در این بخش به تبیین انقلاب اسلامی نیز می پردازد).
جامعه و دولت (یکی از مهمترین مباحث ارزشی امام که استقلال است در این قسمت مورد بررسی قرار گرفته است).
حکومت و ولایت (که دو رکن اصلی ماهیت حکومت اسلامی از نظر امام خمینی می باشند).
نظریه ولایت فقیه (حاکم و رهبر در جامعة اسلامی).
مردم و حکومت (در این قسمت به نقش مردم در گزینش رهبر و مشارکت آنها در حکومت و روابط مردم و حکومت اشاره می شود).
3- اندیشه سیاسی امام خمینی
این اثر توسط یحیی فوزی تهیه شده و توسط مرکز برنامه ریزی و تدوین متون درسی نشر معارف نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه ها در سال 1384 منتشر شده است. سازماندهی اصلی کتاب تقریباً با اثر قبلی که توسط جمشیدی تألیف شده است، مشابه می باشد.
فوزی در فصل اول کتاب به بررسی زمینه و بستر تاریخی شکل گیری اندیشه سیاسی امام خمینی می پردازد که زندگینامه امام خمینی را نیز دربر می گیرد. او زندگی امام را به چهار دوره تقسیم کرده (کودکی و نوجـوانی- تحـصیلات- مرجعـیت- رهبری) و ضمن بررسـی هر
حضورج. 97صفحه 14
دوره به تأثیر تحولات این دوره ها بر تکوین اندیشه سیاسی امام می پردازد. فوزی واکنش امام به هر یک از تحولات را در واقع انگیزه ای برای پدید آمدن اندیشه سیاسی ایشان به حساب آورده است. او مشکلات بوجود آمده در دوره مشروطه و بعد از آن همچون عقب ماندگی، استبداد، بی هویتی، فقدان معنویت و عدالت را از عوامل اصلی حضور امام در صحنه می داند.
فوزی در فصل دوم کتاب به منابع و متون اندیشه سیاسی امام خمینی پرداخته و آنها را تحت عناوین عرفانی، فلسفی، اصولی، فقهی، سیاسی و اجتماعی دسته بندی می کند. سپس در فصل بعد به بنیادهای نظری اندیشه سیاسی امام خمینی شامل مبانی معرفت شناسی، هستی شناسی، انسان شناسی، مبانی عرفانی امام و سپس مبانی فقهی و اصولی امام خمینی می پردازد. مباحث مهمی که او در فصل چهارم تحت عنوان اندیشه سیاسی امام خمینی بیان کرده و در این پژوهش از آنها استفاده کرده ایم عبارتند از:
الف) دین و سیاست در دیدگاه امام خمینی که در آن به گونه شناسی سیاست در دیدگاه امام خمینی و سپس دین در دیدگاه امام و رابطه بین این دو می پردازد و سپس به عوامل جدایی دین از سیاست اشاره می کند.
ب) ضرورت حکومت در دوران غیبت و حکومت مطلوب از دیدگاه امام خمینی که شامل حکومت قوانین الهی، حکومت حاکم مشروع و آگاه از قوانین الهی، و حکومت عدل و مردمی می باشد.
حضورج. 97صفحه 15
ج) ویژگی های حاکم اسلامی و بحث ولایت فقیه و شرایط آن و نظریه جمهوری اسلامی که به دو رکن اساسی جمهوریت و اسلامی بودن دلالت می کند.
د) نقش مردم در حکومت و مشروعیت بخشیدن به آن که در آن محدودة اختیارات حکومت اسلامی را برمی شمارد و سپس به دیدگاههای امام خمینی در خصوص مؤلفه های اصلی سیاست، یعنی عدالت و آزادی و استقلال پرداخته و در ادامه به بحث احیاء هویت اسلامی و انسانی از دیدگاه امام اشاره می کند.
در کل، سه اثر یاد شده در بالا (دهشیری، جمشیدی، فوزی) بطور مبسوط به مباحث اصلی اندیشه سیاسی امام خمینی اشاره می کنند و می توان آنها را مکمل یکدیگر در نظر گرفت؛ چرا که در مجموع، هرچند نقاط مشترکی را مطرح کرده اند، اما هر یک نیز مؤلفه هایی را مطرح و بر آن تاکید کرده اند که ممکن است در دیگری اصلاً مطرح نشده باشد. این مباحث مهم ترین پایه های این تحقیق را تشکیل می دهند. با وجود این، هر سه اثر یاد شده از یک خلاء مشترک رنج می برند که مبنای سازماندهی تحقیق حاضر شده و آن همانا عدم ارائه یک نظام سلسله مراتبی از ارزشهای سیاسی نزد حضرت امام خمینی است. در هر سه اثر یاد شده، مؤلفه های بیان شده در ابعاد مختلف اندیشه سیاسی امام همگی در عرض یکدیگر قرار گرفته اند و هیچگونه برتری و رجحانی بر یکدیگر ندارند.
4- بررسی میزان آگاهی مردم تهران از اندیشه های سیاسی حضرت امام خمینی و میزان موافقت با آن
این پژوهش در موسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی و توسط احمد فیروزآبادی در سال 1382 انجام شده است. فیروزآبادی با محور قرار دادن کار دهشیری و بسط مولفه های یاد شده در آن اثر، ابعاد اندیشه سیاسی امام خمینی را در سه بُعد اصلی در نظر گرفته است.
الف- مبانی حکومت اسلامی که دربرگیرنده مولفه های سیاست، حکومت اسلامی، ولایت فقیه و مردم است.
حضورج. 97صفحه 16
ب- اصول حکومت اسلامی که دربرگیرنده مولفه های آزادی، استقلال و سیاست خارجی می باشد.
ج- ارکان حکومت اسلامی که دربرگیرندة مولفه های کارگزاران حکومت، قوه قضائیه، مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان می باشد.
در مرحله بعد، فیروزآبادی برای سنجش هر یک از موضوعات یاد شده چند گویه تهیه کرده و در مجموع همه ابعاد را با یک پرسشنامه 94 گویه ای در معرض سنجش افراد قرار داده است.
5- تحلیل محتوای مطالب امام خمینی(ره) در پیام ها ، سخنرانی ها و مصاحبه ها (1368- 1341)
این تحقیق توسط عباس عبدی در سال 1385 برای معاونت پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی انجام شده است. هر چند ابعاد نظری این تحقیق در مورد انقلاب است و در آن به تئوری های ساختاری انقلاب (از جمله نظریه اسکاکپول) اشاره شده است؛ اما عبدی در ادامه به رهبری انقلاب و شکل گیری انقلاب اسلامی اشاره می کند و سپس به تحلیل محتوای پیام ها، سخنرانی ها و مصاحبه های امام طی دوره زمانی 1368- 1341 می پردازد. او در این تحقیق 36 مقوله از مقولات مهم در محتوای متون و سخنان امام خمینی را مورد بررسی قرار می دهد و در هر مقوله، زیرمقولات مرتبط با آنها را نیز در نظر گرفته و سپس همبستگی بین آنها را مورد تحلیل قرار داده است. او علاوه بر این 36 مقوله به 13 مقوله از کلمات دوگانه متضاد (مانند عشق و نفرت، ظلم و عدل، و ...) و 26 مقوله از کلمات پر استعمال دیگر در متون مورد بررسی اشاره کرده و آنها را مورد سنجش و اندازه گیری آماری قرار داده و سپس نتایج و تحلیل خود
حضورج. 97صفحه 17
از واژه ها و کلمات کلیدی را با تحلیل محتوای همان موارد در وصیت نامة امام مقایسه کرده است. مقولاتی که او در تحقیق خود مورد بررسی قرار داده و در این تحقیق نیز به عنوان ارزش های سیاسی و اجتماعی از آنها استفاده خواهیم نمود، عبارتند از : اتحاد (وحدت)، استقلال، آزادی، عدل (عدالت) و ظلم، حق و تکلیف، جمهوریت، مسئولیت، قانون و شرع، دولت و مردم.
6- مؤلفه های اندیشه سیاسی امام خمینی
این تحقیق با کوشش و اهتمام گروه تحقیقات سیاسی اسلام و توسط پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در سال 1379 انتشار یافته است. این کتاب در برگیرنده دوازه مقاله تخصصی در زمینه اندیشه های سیاسی امام خمینی است. در این مجموعه، دو مقاله با دیدی حوزوی و بقیه مقالات توسط اندیشمندان دانشگاهی به رشته تحریر درآمده است و هر مقاله در برگیرنده چند مؤلفه از اندیشه سیاسی امام خمینی می باشد. البته، با توجه به گستردگی اندیشه های امام خمینی این مجموعه تنها بخش کوچکی از اندیشه امام را پوشش داده است. همان طور که در مقدمه این کتاب آمده است، این مقالات برای ابراز ارادت و عشق به امام خمینی نوشته شده و هیچ یک نیز داعیه جامعیت ندارند. ایراد دیگر این کتاب آن است که در هر موضوع که مقاله ای نگارش یافته، تنها به چند مصداق معدود از سخنان امام بسنده شده است. مباحثی از این کتاب که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته عبارتست از: دولت و حریم شخصی؛ آزادی زنان؛ برادری و برابری؛ احیای عدالت؛ قانون گرایی.
علاوه بر آثار یاد شده که بصورت تفصیلی تری به بررسی اندیشه های سیاسی و اجتماعی امام پرداخته اند، آثار بسیار دیگری نیز وجود دارد که برای جلوگیری از اطاله کلام فقط به تعدادی از آنها اشاره می کنیم.
- مجموعه دفترهای تبیان که هر دفتر به یک موضوع خاص از موضوعات مطرح شده در صحیفه امـام می پردازد. ایـن مجـموعه، مبـاحـث مـطرح شده در کـلام امام خمینـی را بصـورت
حضورج. 97صفحه 18
موضوعی و بدون هیچ گونه توضیحی ارائه می دهند و سعی در ارائه کلیه مطالب مربوط به آن موضوع دارند و توسط موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در سال های مختلف انتشار یافته اند.
- قرائت امام خمینی از سیاست : علی اصغر توحدی (1381)
- اندیشه سیاسی امام خمینی: محمد قاینی نجفی(1374)
- ولایت فقیه ، قدرت و نظارت از دیدگاه امام خمینی: محمد باوی (1376)
- سیاست خارجی از دیدگاه امام خمینی: رضا حسنی (1379)
- جایگاه مجلس ازنظر امام خمینی: مصطفی ناصری (1377)
- حقوق و آزادیهای فرد از دیدگاه امام خمینی: مقصود رنجبر (1382)
همچنین، پایان نامه های متعددی وجود دارند که همانند موارد ذکر شده فقط به ذکر یک یا چند بُعد از ابعاد سیاسی و اجتماعی اندیشة امام خمینی پرداخته اند. با وجود این، کلیة آثار ذکر شده فقط به ذکر اندیشه های سیاسی یا اجتماعی امام پرداخته اند و هیچکدام در پی ارائه سلسله مراتبی از ارزشهای مندرج در اندیشة امام خمینی نبوده اند.
چارچوب مفهومی
با توجه به تعدد و تنوع ارزشهای سیاسی و اجتماعی، ابتدا لازم بود که این گروه از ارزشها را به مقوله هایی کلی و زیرمقوله هایی جزیی تر تقسیم نموده تا از آن طریق بتوان آنها را سامان داده و در طرحی نظام مند خلاصه شان نماییم. از سویی دیگر، برای تعیین مقوله ها و زیرمقوله ها نیازمند تدوین یک چارچوب مفهومی هستیم تا بدان وسیله بتوانیم ابعاد و مؤلفه های اساسی سازنده ارزشهای سیاسی و اجتماعی را مشخص نماییم. مرور مطالعات انجام شده (خصوصاً منابع ذکر شده در پیشینه تحقیق) نشان داد که در خصوص اندیشه های سیاسی و اجتماعی امام خمینی
حضورج. 97صفحه 19
هیچ گونه چارچوب مفهومی دقیقی ارائه نشده است. در میان منابع موجود در خصوص ابعاد و مؤلفه های ارزشهای سیاسی به نظر رسید که مدل آلموند و پاول و مونت (1381) تا حدودی می تواند این خواسته را برآورده کند. بنابر این، در ابتدا این چارچوب مفهومی را که در جدول زیر نمایش داده شده است مبنای کار خویش قرار دادیم.
جدول 1: سطوح ارزش های سیاسی
مأخذ: آلموند و همکاران، 1381، ص 258
آلموند و پاول و مونت (1381) برای تقسیم بندی ارزشهای سیاسی، سه سطح کلی یعنی سطح سیستم، فرآیند و سیاستگذاری را درنظر گرفته اند. از نظر آنها، ارزشهای سیستمی به قانون مندی و پیش بینی پذیری عملکرد نظامهای سیاسی و توانایی نظامها برای سازگار شدن با چالشها و تغییرات محیط مربوط هستند. هر چند آنها قانون مندی وسازگارپذیری را در تضاد با هم می دانند، اما وجود هر دوی آنها را برای حفظ نظام لازم می دانند. در سطح فرآیند، از ارزشهایی مانند مشارکت مؤثر و رضایتبخش نام می برند که اگر اختیار با افـراد و شهـروندان باشد آنهـا را
حضورج. 97صفحه 20
انتخاب می کنند. از نظر آنها، این انتخاب موجب می شود شهروندان با دیدی مثبت به نظام سیاسی شان نگاه کنند. آنها همچنین متابعت افراد را در راستای دوری از جریمه ها و سایر مجازاتها می دانند. یکی دیگر از ارزشهایی که آنها در سطح فرآیند از آن سخن می گویند عدالت است. منظور آنها از عدالت در این سطح برابری افراد در پیشگاه دادگاه بوده که محرومیت از آن لطمه شدیدی به افراد و در کل به نظام وارد می کند. در سطح سیاستگذاری، به ارزشهای رفاه و کمیت و کیفیت آن و همچنین امنیت فردی و ملّی و مصون بودن خلوت معقول زندگی هر فرد از مداخله دیگران اشاره می کنند. آنها در این سطح از آزادی به عنوان یک ارزش یاد کرده وآن را به معنای استقلال عمل افراد وآزادی از مقررات و حمایت از زندگی خصوصی در نظر می گیرند(1381: 9-256).
شایان ذکر است که بر اساس مفاد آثار مرور شده در پیشینه تحقیق لازم دیده شد که چند تغییر
حضورج. 97صفحه 21
جزیی در چارچوب مفهومی آلموند و همکاران(1381) داده شد تا پوشش مناسب تری برای ارزش های سیاسی در دیدگاه امام خمینی پیدا نماید. در این راستا، دو بُعد استقلال و دفاع که از مؤلفه های مهم در اندیشه سیاسی امام خمینی بود به این چارچوب مفهومی اضافه شد. همچنین بجای مفهوم سازگاری از مفهوم وحدت و بجای متابعت و حمایت از مفهوم تکلیف استفاده گردید که همخوانی بیشتری با ترمینولوژی امام خمینی داشت. بدین ترتیب و با جمع بندی کلی از مباحث فوق الذکر می توان جدول زیر را منعکس کننده مفهوم سازی سازه ارزش های سیاسی و اجتماعی از دیدگاه امام (البته، تا سطح مؤلفه ها نه معرّف / شاخص ها) در تحقیق حاضر دانست:
جدول 2 : ابعاد و مؤلفه های ارزش های سیاسی و اجتماعی از دیدگاه امام(س)
معرّف / شاخص های هر یک از این مؤلفه ها جهت بررسی تجربی در بخش بعدی تشریح شده است.
حضورج. 97صفحه 22
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع توصیفی است که از تحلـیل محتوا بعـنوان تکـنیک گـردآوری و تحلـیل
داده ها استفاده نموده است. به عبارت بهتر، در ابتدا اطلاعات توصیفی مربوط به ارزشهای سیاسی واجتماعی از دیدگاه امام خمینی از منابعی که دربرگیرندة اندیشه های ایشان می باشد، گردآوری شده و سپس با توجه به نتایج حاصل از تحلیل محتوا، سلسله مراتب این ارزشها مشخص گردیده اند.
جمعیت مورد مطالعه در این پژوهش عبارت از سخنان، نوشته ها، پیام ها و اعلامیه های امام خمینی است که از دو منبع اصلی برای گردآوری این اطلاعات استفاده شده است:
1) مجموعة 21 جلدی صحیفه امام و
2) دایره المعارف چند رسانه ای روح الله که هر دو منبع مذکور توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی منتشر شده اند. از آنجا که هدف این پژوهش انکشاف تجربی سلسله مراتب ارزشهای سیاسی و اجتماعی امام خمینی است، کل جمعیت (تمامی سخنان، نوشته ها، پیام ها واعلامیه های امام) در نظر گرفته شد و نمونه گیری صورت نگرفت.
از آنجا که آثار امام خمینی به صورت مکتوب ومدون در دسترس می باشد، بهترین راه یافتن نظام سلسله مراتبی ارزشهای سیاسی و اجتماعی امام خمینی، تحلیل محتوای آثار ایشان است. بنابر این، تکنیک مورد استفاده دراین پژوهش از نوع تحلیل محتوا می باشد. این تکنیک بیشتر به منظور بررسی محتواهای متون استفاده می شود و با این روش می توان متون مختلف را که در زمانهای گذشته نوشته شده اند، بررسی کرده و برداشت نسبتاً واقع بینانه ای از آن متن یا پیام بدست آورد. این روش، برخلاف دیگر روشها نیازی به وجود شخص پدیدآورنده و یا پاسخگویان ندارد، چون جواب سئوالات پژوهش در درون متن مورد نظر مستتر است.
حضورج. 97صفحه 23
در هر تحلیل محتوا لازم است محتوای مورد پژوهش به واحدهایی تجزیه شوند تا بتوان آنها را به صورت کمّی یا کیفی مورد سنجش قرارداد. یک واحد، جزء تعریف شده ای از محتواست که بطور خاص یک معنی را منتقل کند. این جزء می تواند یک واژه (کلمه) یا یک جمله یا یک پاراگراف یا هر بخشی از محتوا باشد که بتوان آن را در یک محدوده خاص تعریف نمود. این اجزاء بطور کلی عبارتند از: واحدهای ثبت، واحدهای زمینه، واحدهای شمارش، و عناصر تحلیل که به روشن کردن هر یک از آنها در این پژوهش می پردازیم. اولاً، با توجه به حجم زیاد جمعیت مورد مطالعه (کلیه آثار امام) و همچنین بالا بردن قابلیت اعتماد به نتایج تحقیق، واحد ثبت را «واژه» در نظر گرفتیم. ثانیاً، طبقه بندی واحدهای ثبت بدون اشاره به زمینه ای که واحد ثبت در آن ظاهر می شود، می تواند به اعتبار تحلیل محتوا لطمه بزند. واحد زمینه، وسیع ترین متنی از محتواست که برای مشخص کردن واحد ثبت مورد بررسی قرار می گیرد. برای مثال، برای «نگرش منفی به آمریکا» اگر با واحد ثبت واژه، کلمه آمریکا را در نظر بگیریم جمله «ما با ملت آمریکا روابط دوستانه داریم» (صحیفه امام،ج5،ص474) هیچ گونه معاضدتی با آمریکا را نشان نمی دهد. از این رو، واحد زمینه را پاراگراف در نظر گرفتیم و با این انتخاب، بسیاری از واژه ها که در وهله اول انتخاب شده بودند، غیرمرتبط تشخیص داده شده و حذف گردیدند. از آنجا که واحد شمارش واحدی است که با آن به شمارش واحدهای ثبت شده پرداخته می شود، و جهت افزایش دقت و دوری از قضاوتهای ذهنی متفاوت، واحد شمارش برابر با واحد ثبت، یعنی «واژه» در نظر گرفته شد. واحدهای تحلیل به واحدهایی گفته می شود که از نظر آماری تحلیل می شوند تا به سئوالات پژوهش پاسخ دهند. در این پژوهش ، واحد تحلیل همانند واحد زمینه معادل با پاراگراف در نظر گرفته شد.
چگونگی عملیاتی سازی(واژه های کلیدی)
در بخش قبلی، چارچوب مفهومی برای تعیین ابعاد و مؤلفه های ارزشهای سیاسی و اجتماعی امام خمینی مشخص گردید. در اینجا،(به علّت محدودیت صفحات یک مقاله) فقط معرّف های
حضورج. 97صفحه 24
هر یک از این مؤلفه ها (کلمات یا واژه هایی که واحد شمارش را در تحلیل محتوا بر عهده داشتند) معرفی می شوند.
1- حفظ نظام
- جمهوریت نظام: جمهوریت، دمکراسی، رفراندوم، انتخاب، رأی، دمکراتیک، و نظام جمهوری.
- مردم بعنوان اصل نظام: مردم، ملت، امت، خلق، و توده .
- قانون: قانون، قانون اساسی، قوانین، قانونگذاری، قانونمندی، و مقررات.
- سیاست خارجی: سیاست نه شرقی نه غربی، نفی سلطه بیگانگان، صدور انقلاب، وحدت ملی، منافع ملی، و حمایت از مستضعفان جهان.
- روابط بین الملل: احترام متقابل، تعهد به قراردادها، روابط حسنه، روابط مسالمت آمیز، حقوق بشر، و توجه به سازمانهای بین المللی.
2- وحدت
- وحدت ملّی: وحدت مردم و مسئولین؛ وحدت دولت و ملت؛ وحدت اقوام و طایف؛ وحدت ملّی؛ وحدت شیعه و سنی؛ وحدت دولت و مجلس؛ وحدت کلمه؛ اتحاد.
- وحدت اقشار اجتماعی: دهقانان، زارعین، کشاورزان، عشایر، ایلات، کارگران، بازاریان، بازرگانان، کارمندان، فرهنگیان، پزشکان، مهندسان، دانشگاهیان و نویسندگان.
- وحدت حوزه ودانشگاه: وحدت مدارس علمی، وحدت فیضیه، وحدت طلاب، وحدت دانشگاهیان، وحدت اساتید وعلماء، وحدت دانشجویان، وحدت حوزه ودانشگاه.
حضورج. 97صفحه 25
- وحدت اقوام: اقوام ایرانی، لرها، کردها، ترک ها، بلوچ، فارس، عرب، عجم.
- مبارزه با عوامل مخرب وحدت ملّی: مبارزه با ظلم، مبارزه با ستم و ستمگری، مبارزه با فساد، مبارزه با نفاق، مبارزه با طاغوت، دوری از مسائل تفرقه انگیز.
- رفع کاستی ها: رفع تبعیض، مبارزه با بی عدالتی، رفع نارسایی، رفع نارضایتی، رفع نابسامانی.
- توجه به عوامل وحدت بخش: حفظ برادری، همدلی وهمراهی، هم صدایی، همدردی، حفظ همبستگی، حفظ یکپارچگی، هماهنگی، انسجام، هم فکری، همکاری، همگامی.
3- استقلال
- استقلال فکری: استقلال فکری، استقلال فکر، استقلال اندیشه، فکر مستقل، اندیشه مستقل، باید مستقل باشیم.
- استقلال علمی: استقلال علمی، دانش مستقل، دانشگاه مستقل.
- احیای هویت : هویت ایرانی، هویت اسلامی ، پرهیز از غرب و غربزدگان، توجه به تمدن و فرهنگ خودی، اصلاح فرهنگ گذشته، مبارزه با از خود بیگانگی.
- رهایی از استعمار فکری: استقلال کشور ، رهایی از استعمار ، حفظ آزادی و استقلال کشور.
- قطع وابستگی: عدم وابستگی به اجانب، وابسته نبودن ، قطع دست بیگانگان.
- نفی سلطه: قطع ریشه های فتنه، مبارزه با سلطه آمریکا، قطع رابطه با سلطه گران ، مبارزه با سلطة بیگانگان، نفی سلطه اجانب و استعمارگران.
- جلوگیری از نفوذ بیگانگان: جلوگیری از نفوذ دیگران، مبارزه با غرب و غربیان، مبارزه با شرق و شرقیان، مبارزه با نفوذ بیگانگان.
- ایستادگی ومقاومت: ایستادگی، مقاومت، مبارزه، پایداری، استقامت.
- خودکفایی: خودکفایی، استقلال صنعتی، استقلال کشاورزی، صنایع مستقل، صنعت مستقل، توسعه کشاورزی، رشد صنعت.
- توسعه صنعتی: توسعه صنعت، رشد صنعت، رشد صنایع، کارخانه ها، تولید صنعتی، کارگاه ها،
حضورج. 97صفحه 26
رشد علمی.
- بالا بردن ذخایر: بالا بردن ذخایر، پس انداز، ذخیره ارزی، منابع ملی.
- فروش نفت: بکارگیری صحیح فروش نفت، تولید نفت، پول نفت، صنعت نفت.
- برچیده شدن پایگاه های نظامی بیگانه: برچیده شدن پایگاه های نظامی بیگانه، برچیده شدن مراکز نظامی بیگانه، برچیده شدن پایگاه های نظامی خارجی، برچیده شدن مراکز نظامی خارجی.
- قطع خرید تسلیحات نظامی: قطع خرید تسلیحات نظامی، قطع خرید صنایع نظامی.
- خود کفایی نظامی: خودکفایی نظامی، تولید نظامی، ساخت تجهیزات نظامی، رشد صنایع نظامی، تولید تسلیحات نظامی.
- بیرون راندن مستشاران نظامی: بیرون راندن مستشاران نظامی، خروج مستشاران، مستشاران نظامی بیگانه، خروج نظامیان بیگانه.
4- مشارکت
- انتخابات: انتخابات، انتخاب، رأی، انتخاب نماینده، انتخاب نمایندگان، حضور در پای صندوق های رأی، حضورمردم، حضور احزاب.
- استکبار ستیزی: استکبار ستیزی، مبارزه با دشمنان، مبارزه با جهانخوران، مبارزه با آمریکا، مبارزه با اسرائیل، مبارزه با شرق و غرب.
حضورج. 97صفحه 27
- هوشیاری سیاسی: هوشیاری سیاسی، هوشیاری در انتخابات، آگاهی از توطئه، دوری از تفرقه، اتحاد مردم، اتحاد گروه ها، اتحاد احزاب.
- توسعه اقتصادی: توسعه اقتصادی، توسعه صنعتی، پیشرفت اقتصادی، توسعه بنگاه های اقتصادی.
- تعاون: تعاون، همکاری اقتصادی، شرکت تعاونی، همیاری صنعتی، همیاری اقتصادی.
- احترام به مردم: احترام به مردم، احترام به ملت، احترام به گروه ها و احترام به اقوام.
- احترام به عقاید: احترام به رأی مردم، احترام به عقیده مردم، احترام به خواسته مردم، توجه به خواسته مردم، توجه به نظر مردم.
- احترام به اقشار: توجه به کارگران، توجه به کارمندان، توجه به اصناف، توجه به بازاریان، توجه به کشاورزان، توجه به دانشگاهیان، توجه به زنان.
5-تکلیف
- حمایت: حمایت از رهبری، حمایت ازدولت، حمایت از مجلس، حضور همیشگی در صحنه، پرهیز از تفرقه.
- متابعت: تبعیت از ولایت، تبعیت ازقانون، پیروی از قوانین، پیروی از ولایت.
- امر به معروف و نهی از منکر: امر به معروف ونهی از منکر، انتقاد سازنده، بیان اشکالات، نقد غیرمغرضانه، توصیه به مسئولین، مطالبه و مواخذه.
- خدمتگزاری: خدمتگزاری، خدمت کردن، خادم بودن
- توجه به اهداف نظام : توجه به اهداف نظام، حرکت در جهت اهداف، توجه به خواسته های مردم.
- اجرای احکام قانونی: اجرای احکام قانونی، اجرای احکام شرعی، مبارزه با قانون شکنان، مجازات متخلفین.
- پرهیز از مفاسد: پرهیز از تشریفات، پرهیز ازباندبازی، پرهیز از کاغذبازی، پرهیز ازایجاد
حضورج. 97صفحه 28
نارضایتی در مردم.
- حمایت از طبقات محروم : محرومین، مستضعفان، فقرا، کوخ نشینان، بیقوله نشینان، مستمندان، پابرهنه ها، زاغه نشینان، اقشارآسیب پذیر.
6- عدالت
- توجه به نیازهای اساسی: مسکن، خوراک، پوشاک.
- توزیع برابر منابع: آب، برق، جاده، تحصیل، بهداشت، شغل، سلامت.
- تعدیل ثروت : تعدیل ثروت، مبارزه با ثروت اندوزی، مبارزه با زراندوزی، مبارزه با کاخ نشینی، مبارزه با مفاسد اقتصادی.
- یکسانی در برابر قانون: برابر بودن در مقابل قانون، یکسان بودن، برابری، تساوی حقوق.
- از بین بردن تبعیض: از بین بردن تبعیض، رفع تبعیض، لغو امتیازات خاص.
-حاکمیت قانون: حاکمیت قانون، قانونمندی، قانون مداری.
- حمایت از اقشار ضعیف: حمایت از ضعفا، حمایت از فقرا، حمایت از مستضعفان، حمایت از مستمندان، حمایت از ناتوانان، حمایت از بی پناهان.
- رعایت مصالح عمومی: رعایت مصالح عمومی، مصلحت عمومی، تحقق مصالح.
- حکومت عادل: حکومت عادل، حکومت عدل، زمامداران عادل.
- فرصت های سیاسی برابر: فرصتهای سیاسی برابر، فرصت برابر، رعایت حقوق احزاب، توجه به همه احزاب.
- عدالت صوری: عدالت در نگاه، عدالت صوری، برابری در نگاه به طرفین، تساوی در نگاه.
- عدالت ماهوی: قضاوت عادلانه، رأی عادلانه، رأی منصفانه، انصاف در قضاوت، دادرسی عادلانه، برداشت یکسان از قانون برای طرفین، قضاوت عادلانه.
- عدم تداخل قضاوت با مسائل سیاسی: دوری از غرض ورزی، دوری از سیاست بازی، دوری از جناح بازی، عدم وابستگی قضات به احزاب.
حضورج. 97صفحه 29
7- آزادی
- آزادی عقیده: آزادی عقیده، آزادی ایده.
- آزادی اندیشه: آزادی اندیشه، آزادی فکر، آزادی تفکر.
- آزادی بیان: آزادی بیان، آزادی نظر، آزادی سخن، آزادی گفتار.
- آزادی رسانه ها: آزادی رسانه ها، آزادی مطبوعات،آزادی روزنامه ها، آزادی جراید، آزادی نوشتار، آزادی صدا وسیما، آزادی رادیو و تلویزیون .
- آزادی مذهب: آزادی مذهب، آزادی دین، آزادی آئین، آزادی مسلک.
- آزادی احزاب: آزادی احزاب، آزادی تحزب، آزادی گروه های سیاسی، آزادی فرقه های سیاسی.
- آزادی انتخابات: آزادی انتخابات، آزادی منتخبین، آزادی نمایندگان، آزادی نامزد شدن.
- آزادی رأی دهی: آزادی رأی، آزادی انتخاب، رأی مستقل.
- آزادی مخالفان سیاسی: آزادی مخالفان، آزادی نظر مخالف، آزادی احزاب مخالف.
- آزادی ملت ها: آزادی ملت ها، آزادی کشورها، آزادی ممالک.
- آزادی اقلیتهای دینی: آزادی اقلیتها، آزادی اقلیتهای دینی، آزادی اقلیتهای مذهبی.
- آزادی دانشگاهیان: آزادی دانشگاه ها، آزادی دانشجویان، آزادی مراکز علمی، آزادی اساتید.
- آزادی زنان: آزادی زنان، آزادی زن، آزادی بانوان، آزادی خانم ها .
- آزادی اصناف: آزادی اصناف، آزادی بازاریان، آزادی تجار، آزادی کسبه.
- آزادی تحصیل: آزادی تحصیل، آزادی کسب علم، آزادی یادگیری.
- آزادی اشتغال: آزادی اشتغال، آزادی شغل، آزادی کار، آزادی کسب.
- آزادی نوع زندگی: آزادی نوع زندگی، آزادی روش زندگی، آزادی طریقه زندگی.
- آزادی پوشش: آزادی پوشش، آزادی حجاب، آزادی لباس پوشیدن.
حضورج. 97صفحه 30
8- امنیت
- انسجام و اتحاد ملی: انسجام ملی، اتحاد ملی، ید واحده، یکپارچگی، یگانگی، وحدت کلمه، هم صدایی، همدلی، همراهی.
- جلوگیری از اختلافات قومی: پرهیز از اختلاف، پرهیز ازتفرقه، پرهیز ازدو دستگی، پرهیز از تشتت آراء.
- حفظ تمامیت ارضی: حفظ مرزها، محافظت از مرزها، امنیت مرزها، در نظر گرفتن تمامیت ارضی.
- ایجاد نظم: ایجاد نظم، داشتن نظم، منظم بودن، انتظام.
- امنیت فکری: امنیت فکری، امنیت فکر، امنیت اندیشه.
- مبارزه با تهاجم فرهنگی: مبارزه با تهاجم فرهنگی، تهاجم فرهنگی، هجوم فرهنگی، جلوگیری از تعارض فرهنگی، اشاعه فرهنگ خودی.
- توجه به دانشگاه ودانشگاهیان: توجه به دانشگاه، توجه به دانشجویان، توجه به اساتید، توجه به دانشگاهیان.
- توجه به مطبوعات ورسانه ها: مطبوعات، رسانه ها، روزنامه ها، جراید، صدا و سیما، رادیو و تلویزیون.
- توجه به آموزش و پرورش: آموزش و پرورش، آموزش، پرورش، معلم، مدرسه، فرهنگ و فرهنگیان.
- امنیت جانی: امنیت جانی، امنیت شخصی، امنیت اشخاص، امنیت فرد، امنیت افراد.
- امنیت اقتصادی: امنیت درآمد، امنیت اقتصادی.
- امنیت مسکن: امنیت مسکن، امنیت خانه، امنیت منزل، امنیت سرپناه.
- امنیت شغل: امنیت شغل، امنیت کسب، امنیت کار، امنیت اشتغال.
- امنیت خانواده: امنیت خانواده، امنیت خانوادگی.
حضورج. 97صفحه 31
- توجه به جایگاه ولایت فقیه: ولایت فقیه، رهبری.
- هماهنگی وجوه حکومت: هماهنگی قوای حکومتی، هماهنگی دولت ومجلس، هماهنگی مجلس و قوه قضائیه، هماهنگی دولت و قوه قضائیه، اتحاد قوای سه گانه.
- مشارکت احزاب: مشارکت احزاب، مشارکت گروه های سیاسی، مشارکت تشکل های سیاسی، مشارکت حزب های سیاسی.
9- دفاع
- دفاع از مرزها: دفاع از مرزها، حفاظت از مرزها، دفاع از آب وخاک، حفظ مرزهای جغرافیایی.
- آمادگی کامل دفاعی: آمادگی کامل دفاعی، مبارزه با مهاجمان، مقابله با مهاجمان، جلوگیری از تجاوز دشمنان.
- دفاع از ارزش های انقلاب: دفاع از ارزشها، حفظ ارزشها، اشاعه ارزشها، مقابله با ضد ارزشها.
- دفاع از حیثیت افراد: دفاع از حیثیت افراد، دفاع از آبروی افراد، حفاظت از حیثیت افراد.
10- رفاه
- رشد سرانه:
رشد سرانه افراد، رفاه برای همه، آسایش برای همه، آرامش برای همه، رفاه همگانی، آرامش همگانی، آسایش همگانی.
- رشد بهداشت عمومی:
رشد بهداشت عمومی، بالا بردن کمیت های بهداشتی، بالا بردن کیفیت بهداشت، توسعه بهداشت عمومی، رشد شاخص های بهداشتی.
- رشد آموزش عمومی:
حضورج. 97صفحه 32
رشد آموزش عمومی، بالا بردن آموزش، رشد کیفیت آموزش، رشد کمیت آموزش، توسعه آموزش رایگان، آموزش همگانی.
- رفاه در برابری:
رفاه در برابری، رفاه در توزیع، توزیع یکسان منابع، عدالت در توزیع، توسعه رفاه برای همه اقشار اجتماعی.
- جلوگیری از اختلافات طبقاتی:
جلو گیری از اختلافات طبقاتی، جلوگیری از اشرافی گری، جلوگیری از کاخ نشینی، جلوگیری از تضاد طبقاتی،جلوگیری از ایجاد شکاف طبقاتی، مبارزه با سرمایه داری، پرهیز از خوی اشرافی.
در پایان، لازم به ذکر است که این مؤلفه ها ومعرّف های آنها عمدتاً با توجه به طبقه بندی های انجام شده در مجموعه های تبیان که اختصاص به مجموعه های موضوعی اندیشه امام خمینی داشته، صورت گرفته است.
یافته های تحقیق
همان طور که گفته شد، برای انکشاف تجربی نظم سلسله مراتبی ارزشهای سیاسی و اجتماعی امام خمینی ناچار شدیم که به تحلیل محتوای کمّی مؤلفه های اصلی تشکیل دهنده اندیشه سیاسی ایشان بپردازیم.
در این بخش، ابتدا 10 جدول که ماحصل تحلیل محتوای کمّی آثار حضرت امام خمینی به تفکیک ابعاد ارزشهای سیاسی و اجتماعی است، ارائه می گردد. در مرحله بعد، با مقایسه میانگین های هر بُعد با یکدیگر، نظام سلسله مراتبی ارزش های سیاسی و اجتماعی امام خمینی را مشخص می نماییم.
حضورج. 97صفحه 33
جدول 3 : توزیع مؤلفه ها و زیرمؤلفه های بُعد استقلال
اطلاعات مندرج در جدول 3 حکایت از آن دارد که از چهار مؤلفه ای که ارزش های مربوط به بُعد استقلال را پوشش داده اند، «استقلال سیاسی» با میانگین 35.7 و «استقلال اقتصادی» با
حضورج. 97صفحه 34
میانگین 15.9 به ترتیب رتبه اول و آخر را به خود اختصاص داده اند.
جدول 4 : توزیع مؤلفه ها و زیرمؤلفه های بُعد امنیت
اطلاعات مندرج در جدول 4 حکایت از آن دارد که از چهار مؤلفه ای که ارزش های مربوط به بُعد امنیت را پوشش داده اند، «امنیت فرهنگی» با میانگین 46.76 و «امنیت اجتماعی» با میانگین
حضورج. 97صفحه 35
3.1 به ترتیب رتبه اول و آخر را به خود اختصاص داده اند.
جدول 5 : توزیع مؤلفه ها و زیرمؤلفه های بُعد آزادی
اطلاعات مندرج در جدول 5 حکایت از آن دارد که از سه مؤلفه ای که ارزش های مربوط به بُعد آزادی را پوشش داده اند، «آزادی اقشار اجتماعی» با میانگین 12.8 و «آزادی های عمومی» با میانگین 7.9 به ترتیب رتبه اول و آخر را به خود اختصاص داده اند.
حضورج. 97صفحه 36
جدول 6 : توزیع مؤلفه ها و زیرمؤلفه های بُعد وحدت
اطلاعات مندرج در جدول 6 حکایت از آن دارد مؤلفه «وحدت عام» با میانگین 33.1 رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
جدول 7 : توزیع مؤلفه ها و زیرمؤلفه های بُعد مشارکت
حضورج. 97صفحه 37
اطلاعات مندرج در جدول 7 حکایت از آن دارد که از سه مؤلفه ای که ارزش های مربوط به بُعد مشارکت را پوشش داده اند، «احساس کرامت» با میانگین 39.3 و «مشارکت اقتصادی و اجتماعی» با میانگین 24.5 به ترتیب رتبه اول و آخر را به خود اختصاص داده اند.
جدول 8 : توزیع مؤلفه ها و زیرمؤلفه های بُعد عدالت
اطلاعات مندرج در جدول 8 حکایت از آن دارد که از چهار مؤلفه ای که ارزش های مربوط به بُعد عدالت را پوشش داده اند، «عدالت اجتماعی» با میانگین 22 و «عدالت سیاسی» با میانگین 7.3 به ترتیب رتبه اول و آخر را به خود اختصاص داده اند.
حضورج. 97صفحه 38
جدول 9 : توزیع مؤلفه ها و زیرمؤلفه های بُعد تکلیف
اطلاعات مندرج در جدول 9 حکایت از آن دارد مؤلفه «تکلیف حکومت نسبت به مردم» با میانگین 32 رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
جدول 10 : توزیع زیرمؤلفه های بُعد دفاع
اطلاعات مندرج در جدول 10 حکایت از آن دارد که از چهار زیرمؤلفه ای که ارزش های مربوط به بُعد دفاع را پوشش داده اند، «دفاع از ارزش های انقلاب اسلامی» با میانگین 48.6 رتبه
حضورج. 97صفحه 39
اول را به خود اختصاص داده است.
جدول 11 : توزیع زیرمؤلفه های بُعد رفاه
اطلاعات مندرج در جدول 11 حکایت از آن دارد که از پنج زیرمؤلفه ای که ارزش های مربوط به بُعد رفاه را پوشش داده اند، «عدالت در توزیع منابع» با میانگین 9.7 رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
جدول 12 : توزیع زیرمؤلفه های بُعد حفظ نظام
اطلاعات مندرج در جدول 12 حکایت از آن دارد که از چهار زیرمؤلفه ای که ارزش های مربوط به بُعد حفظ نظام را پوشش داده اند، «مردم بعنوان اصل نظام» با میانگین 59.6 رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
یافته اصلی مربوط به کشف تجربی سلسله مراتب ارزشهای سیاسی واجتماعی حضرت امام از
حضورج. 97صفحه 40
مقایسه نتایج مندرج در جداول ده گانه فوق الذکر بشرح زیر بدست آمد.
جدول 13: سلسله مراتب ارزشهای سیاسی واجتماعی امام خمینی
اطلاعات مندرج در جدول فوق الذکر، نظام سلسله مراتبی ارزشهای سیاسی و اجتماعی امام خمینی (ره) را نشان می دهد که همان طور که ملاحظه می شود، بُعد حفظ نظام، رتبه اول و بُعد رفاه رتبه آخر را به خود اختصاص داده است.
نتیجه گیری
با مروری بر پیشینه پژوهش متوجه می شویم که کارهای انجام شده در حوزه اندیشه سیاسی امام خمینی بیشتر در حوزه نظری انجام شده و تلاشی برای عملیاتی کردن مفاهیم ارائه شده صورت نپذیرفته است. به عنوان مثال تحقیقات دهشیری(1379) و جمشیدی(1384) و فوزی(1384) بیشتر در حوزه بیان اندیشه و ارائه مؤلفه های اندیشه سیاسی امام خمینی بوده و این مؤلفه ها بصورت موازی و بدون هیچگونه تأکیدی از نظر تفوق رتبه ای مؤلفه ای بر مؤلفه دیگر بیان شده اند. عبدی (1385) نیز بدون هیچگونه تحدیدی برای مطالب و موضوعات به عملیاتی
حضورج. 97صفحه 41
کردن مفاهیم وتحلیل محتوای آنها پرداخته که به نظر می رسد با توجه به گستردگی مطالب بیان شده توسط امام خمینی همه ابعاد و مؤلفه ها در نظر گرفته نشده باشند. پژوهش فیروزآبادی (1382) نیز که به صورت پیمایشی انجام شده، بدون هیچ گونه مبنای نظری و چارچوب مفهومی صورت پذیرفته است. به نظر می رسد، پژوهش حاضر با تحدید دامنه موضوعی پژوهش خود به ارزشهای سیاسی و اجتماعی امام خمینی، اتخاذ مبانی نظری مشخص در علوم اجتماعی (مدل تحلیلیِ آلموند و پاول و مونت) و ارایه یک چارچوب مفهومی معین از ارزش های سیاسی و اجتماعی امام خمینی، توانسته باشد تا حدودی خود را از ایرادات وارد شده به پژوهش های قبلی مصون دارد. همانطور که آمد، انکشاف تجربی نظم سلسله مراتبی ارزش های ده گانه سیاسی و اجتماعی امام خمینی از طریق تحلیل محتوای کمّی آثار ایشان انجام گرفت. با وجود این، همه این تلاش تجربی منوط به جامعیت و کیفیت مفهوم سازی ما از ارزش های سیاسی و اجتماعی امام خمینی است. دقیق تر شدن این مفهوم سازی، مستلزم نقدهای مضمونی صاحبنظران این حوزه است؛ لذا. امید می رود که صاحبنظران حوزه علوم اجتماعی با یافتن ایرادات و نقایص این مفهوم سازی و بیان خطاهای احتمالی در بنیاد نظری و روش شناسی تجربی آن در بهبود و ارتقاء مفهوم سازی ارزش های سیاسی و اجتماعی امام خمینی و نظم سلسله مراتبی آن مشارکت نمایند.
منابع:
- امام خمینی(س) ، صحیفه امام، تهران : مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- امام خمینی(س) ، لوح فشرده روح الله2، تهران : مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- آلموند، گابریل؛ بینگهام پاول؛ رابرت مونت(1381) سیاست تطبیقی، علیرضا طیب، تهران، نشر مرکز آموزش مدیریت دولتی.
حضورج. 97صفحه 42
- جمشیدی، محمدحسین (1384) اندیشه سیاسی امام خمینی، تهران: معاونت پژوهشی انتشارات پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
- دهشیری، محمدرضا(1379) درآمدی بر نظریه سیاسی امام خمینی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- عبدی، عباس(1385) تحلیل محتوای مطالب امام خمینی در پیامها، سخنرانی ها ومصاحبه ها (1368 - 1341)، تهران: معاونت پژوهشی موسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی.
- فوزی، یحیی(1384) اندیشه سیاسی امام خمینی، تهران: نشرمعارف.
- فیروز آبادی، احمد(1382) بررسی میزان آگاهی مردم تهران از اندیشه های سیاسی حضرت امام خمینی و میزان موافقت با آن، تهران: موسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی.
- مؤلفه های اندیشة سیاسی امام خمینی (1379)، به اهتمام گروه تحقیقات سیاسی اسلام، ناشر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- هولستی، ال. ار(1373) تحلیل محتوا، نادر سالارزاده امیری، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
حضورج. 97صفحه 43